پیش بینی اقتصاد سوریه بعد از سقوط بشار اسد | منبع درآمد دولت جولانی از کجاست؟

رژیم اسد شاهد کاهش بیش از 85 درصدی تولید ناخالص داخلی سوریه از سال 2011 تا 2023 بوده است که این رقم به 9 میلیارد دلار رسیده و پیش‌بینی می‌شود در سال جاری 1.5 درصد دیگر کاهش یابد. بر اساس داده‌های بانک جهانی، مصرف در سوریه به شدت کاهش یافته و 69 درصد از مردم این کشور، معادل حدود 14.5 میلیون نفر، از سال 2022 تحت تأثیر فقر قرار دارند.

تقریباً 14 سال درگیری، تحریم‌های بین‌المللی و مهاجرت 4.82 میلیون نفر وبیش از یک پنجم جمعیت کشور، خسارت‌های خود را بر کشوری که قبلاً یکی از فقیرترین کشورهای خاورمیانه بود، زده است. بر اساس آمار، 7 میلیون سوری دیگر، یعنی بیش از 30 درصد از جمعیت، تا دسامبر در داخل کشور آواره هستند.

کاهش قابل توجه ارزش پوند سوریه

این درگیری زیرساخت‌های کشور را ویران کرده و آسیب‌های پایداری به برق، حمل ونقل و سیستم‌های بهداشتی وارد کرده است. این درگیری باعث کاهش قابل توجه ارزش پوند سوریه شد که منجر به کاهش شدید قدرت خرید شد. ارزش پوند سوریه در برابر دلار در سال‌های 2011 تا 2023، 270 بار کاهش یافت که باعث افزایش تورم شد

نتایج بررسی نشان داد که بیش از نیمی از مردم سوریه در فقر شدید زندگی می‌کنند و قادر به تامین نیازهای اولیه غذایی نیستند. دو ستون اصلی اقتصاد سوریه که نفت و کشاورزی است، در اثر جنگ از بین رفتند. اگرچه در مقایسه با سایر کشورهای خاورمیانه کوچک است، اما صادرات نفت سوریه حدود یک چهارم درآمد دولت را در سال 2010 به خود اختصاص داده است.

کاهش تولید نفت

رژیم اسد کنترل بیشتر میادین نفتی خود را به گروه‌های شورشی از دست داد. در همین حال، تحریم‌های بین‌المللی، توانایی دولت را برای صادرات نفت به شدت محدود کرد. با کاهش تولید نفت به کمتر از 90 هزار بشکه در روز در مناطق تحت کنترل رژیم در سال گذشته، کشور به شدت به واردات وابسته شد.

سوریه که زمانی بزرگترین صادرکننده نفت در شرق مدیترانه بود، به دلیل کاهش شدید تولید به یک واردکننده نفت تبدیل شد. واردات نفت سوریه، عمدتاً از ایران، از سال 2020 تا 2023 تقریباً دو برابر شد و اکنون واردات تقریباً نیمی از تولید نفت داخلی را تشکیل می‌دهد.

کاهش در کشاورزی

زوال اقتصاد سوریه در کشاورزی نیز منعکس شد، زیرا زمین‌های زیر کشت در مقایسه با دوران قبل از جنگ داخلی 25 درصد کاهش یافت. بانک جهانی اعلام کرد که دسترسی کشاورزان به بذر، کود، سوخت و قطعات یدکی ماشین آلات، که برای رشد محصولات مورد نیاز است، به طور فزاینده‌ای دشوار شده است و در نتیجه تولیدات کشاورزی کاهش می‌یابد.

صادرات سوریه در مقایسه با آغاز جنگ داخلی 89 درصد کاهش یافت و به کمتر از یک میلیارد دلار رسید و واردات نیز با 81 درصد کاهش به 3.2 میلیارد دلار رسید. درآمدهای مالی رژیم اسد در سال 2023 نسبت به سال قبل 35 درصد و نسبت به سطوح قبل از جنگ در سال 2010 به میزان 85 درصد کاهش یافت.

رژیم تصمیم گرفت در سال 2023 نسبت به سال 2010 هزینه های خود را 87 درصد کاهش دهد تا بودجه را متعادل کند. رژیم همچنین لایحه‌ای را برای صرفه‌جویی در بودجه به مردم، تشدید برنامه‌های یارانه‌ای دولت، کاهش سهم یارانه‌ها در بودجه دولتی از 42 درصد به 19 درصد به صورت سالانه در سال 2023 تصویب کرد که منجر به افزایش قیمت گاز و نفت یارانه‌ای شد.

چگونه می‌توان اقتصاد سوریه را به سرعت بازسازی کرد؟

برخی ناظران سوریه هشدار داده‌اند که بازگشت این کشور به سطح تولید ناخالص داخلی در سال 2011 و دو دهه برای بازسازی کامل ممکن است تقریبا 10 سال طول بکشد. آنها همچنین نگران هستند که چشم‌انداز سوریه در صورت هر گونه بی‌ثباتی سیاسی بیشتر، بدتر شود.

قبل از شروع کار عظیم بازسازی شهرهای آسیب دیده، زیرساخت‌ها، بخش‌های نفت و کشاورزی، شفافیت بیشتری در مورد دولت آینده سوریه مورد نیاز است.

هیئت تحریر الشام (HTS) می‌گوید که اکنون برای تشکیل دولت جدید کار می‌کند. با این حال، تحریم‌های شدید بین المللی علیه سوریه همچنان پابرجاست. درخواست‌های فوری برای لغو یا کاهش آن تحریم‌ها وجود داشته است، اما ممکن است چند هفته یا چند ماه طول بکشد.

ام اس ان گزارش کرد که جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا هشدار داد که سوریه با دوره‌ای از خطر و عدم اطمینان روبرو شده است و ایالات‌متحده تا جایی که بتواند کمک خواهد کرد. وی گفت ما با همه گروه‌های سوری، از جمله در فرآیند رهبری سازمان ملل‌متحد، برای ایجاد یک گذار از رژیم اسد به سوی سوریه مستقل، با قانون اساسی جدید تعامل خواهیم کرد. در همین حال، دونالد ترامپ، رئیس جمهور منتخب ایالات‌متحده، یکشنبه در این شبکه اجتماعی گفت که واشنگتن نباید درگیر شود.

اولویت در بازسازی سوریه، استان دیرالزور شرقی است که حدود 40 درصد از ذخایر نفت و چندین میدان گازی سوریه را در اختیار دارد. این استان در حال حاضر تحت کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه تحت حمایت آمریکا قرار دارد.

همان طور که چندین کشور اروپایی اعلام کردند که درخواست پناهندگی اتباع سوری را متوقف خواهند کرد، آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد، کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل، خواستار صبر و هوشیاری در مورد موضوع بازگشت پناهجویان شد. اتریش از بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا فراتر رفت و گفت که در حال آماده کردن برنامه بازگرداندن و اخراج منظم برای سوری‌هاست. کارشناسان اظهار کردند که بهبود اقتصادی سوریه پس از رژیم اسد با حمایت کشورهای منطقه مانند ترکیه آغاز خواهد شد.

استفاده هیئت تحریرالشام از "غنایم" و "باج گیری" برای آزادی زندانیان و گروگان‌ها

اولین تلاش‌های آن گروه برای کسب درآمد از شمال غربی سوریه عمدتاً محدود به غنایم به دست آمده از عوامل حکومت سوریه و گروه‌های مخالف دیگر سلفی - تکفیری بود که رقبای تحریرالشام قلمداد می‌شدند. تخمین زده شده که تا اوایل سال 2018 میلادی آن گروه از این طریق تقریبا 149 میلیون دلار درآمد کسب کرده است. تحریرالشام همچنین دست کم 49 میلیون دلار در جریان تعدادی از مبادلات زندانی با چندین نهاد و بازیگر از جمله دولت لبنان و دولت ایتالیا درآمد کسب کرده است. همچنین، مبلغ نامعلومی از خانواده‌های افراد زندانی در زندان‌های حکومت سوریه توسط تحریرالشام دریافت شده تا در ازای آن تقاضای آزادی آن زندانیان در مبادلات زندانی میان آن گروه و دولت سوریه مطرح شود. در برخی از گزارش‌ها نیز اشاره شده که آن گروه باج‌هایی را در ازای آدم ربایی و همچنین تحویل جسد به گروه‌ها و بازیگرانی، چون حزب‌الله لبنان مطالبه کرده است.

هیئت تحریرالشام؛ از قاچاق آثار باستانی تا مصادره منازل "مرتدین" و "شبیحه"

نتایج تحقیقات نشان دادند که تحریرالشام صد‌ها ملک متعلق به جمعیت مسیحی آواره از جمله 550 خانه و مغازه در شهر ادلب را از اواخر سال 2018 تا اواخر سال 2019 مصادره کرده بود. تحریرالشام مالکان اموال را "مرتدین" و "شبیحه" معرفی کرده است، اتهامی مبهم که مسیحیان و غیرنظامیان مرتبط با حکومت اسد را شامل می‌شود. گزارش‌ها نشان می‌دهند آن گروه از سال 2015 تمام املاک متعلق به مسیحیان در ادلب و سایر شهر‌های بزرگ آن استان را مصادره کرده است.

تحریرالشام در سپتامبر 2020 این رویه را گسترش داد و حدود 500 ملک را در سراسر استان ادلب مصادره کرد که متعلق به نیرو‌های استخدام شده در ارتش عربی سوریه، کارمندان دولت سوریه و اعضای حزب بعث بودند. اموال توقیف شده معمولاً به عنوان "پاداش" برای فرماندهان گروه تحریرالشام در نظر گرفته می‌شدند.

گروه تحریرالشام از سال 2013 میلادی که در آن زمان با نام "جبهه النصره" شناخته می‌شد شروع به غارت آثار تاریخی و باستانی و ایجاد شبکه‌های بزرگ به منظور قاچاق و تجارت آثار باستانی کرد. فرماندهان آن گروه در شمال غربی سوریه به دنبال منابع درآمدی متنوع بودند. تقریبا در همان برهه زمانی تحریرالشام شروع به مصادره منازل و دارایی‌هایی کرد که آن‌ها را متعلق به "مرتدین" می‌دانست.

از دریافت عوارض در ایست‌های بازرسی تا الزام پرداخت "زکات" سالانه

گروه تحریرالشام همچنین در ایست‌های بازرسی از غیر نظامیان، وسایل نقلیه و همچنین حمل کنندگان کالا‌ها عوارض دریافت کرده است. آن گروه همچنین کشاورزان و صاحبان مشاغل را مجبور به پرداخت "زکات" سالانه کرده است. این مبلغ زکات توسط حسبه (پلیس مذهبی تحریر الشام) جمع آوری می‌شد و بعدا به بخشی تحت عنوان "اداره زکات" آن گروه محول شد.

سال 2017 میلادی؛ زمان تغییر مهم در سیاستگذاری اقتصادی تحریرالشام

مهم‌ترین تغییر در سیاستگذاری اقتصادی تحریرالشام در ژوئیه سال 2017 رخ داد زمانی که آن گروه گذرگاه "باب الحوا" را که یکی از بزرگترین منابع درآمد در شمال غربی سوریه و یک مرکز مبادلاتی استراتژیک خاص از نظر روابط با ترکیه بود را در اختیار گرفت.

تحریرالشام در نوامبر همان سال همان دولت موسوم به "نجات سوریه" را به بهانه ایجاد یک نهاد تکنوکراتیک کارآمد برای اداره آن منطقه تشکیل داد. با این وجود، در چند سال پس از آن این دولت چیزی بیش از ابزاری برای ارائه چارچوب‌های قانونی و اداری برای تسلط تحریرالشام بر اقتصاد و منابع آن منطقه نبوده است. آن دولت همچنین قربانی تحلفات و طمع اعضای آن گروه بوده است. در نوامبر 2019 بدنه اجرایی "دولت نجات سوریه" پس از مواجهه با موجی از اعتراضات ساکنان و فعالان در سراسر ادلب به دلیل وخامت شرایط زندگی و افزایش مالیات و عوارض از مناصب خود استعفا دادند.

تلاش "دولت نجات سوریه" برای تنظیم خدمات و بخش‌ها به جای توجه به نیاز‌های جمعیت محلی آسیب‌دیده از بحران‌های انسانی و اقتصادی، عمدتاً بر تضمین کنترل و انحصار تحریرالشام بر هر جنبه‌ای از زندگی و اقتصاد در شمال غربی سوریه متمرکز بوده است.