چند کلمه مانده تا احیای برجام؟
دیپلمات های اروپایی آخرین تلاش‌هایشان را برای شکستن بن بست مذاکرات احیای برجام به کار گرفته اند و در آخرین پیش نویس ارائه‌شده از سوی جوزپ بورل در مذاکرات اخیر وین نیز این مساله مطرح‌شده است؛ در این رابطه لارنس نورمن در وال‌استریت‌ژورنال نوشت: «دیپلمات های اتحادیه اروپا امتیاز جدیدی را به تهران پیشنهاد کرده اند که هدف آن پایان‌دادن سریع به تحقیقات سازمان ملل درباره فعالیت‌های هسته ای...
به گزارش پایگاه خبری - تحلیلی «انتخاب»، در ادامه مطلب وال‌استریت‌ژورنال آمده است: «در پیش نویس این پیشنهاد از سوی اتحادیه اروپا، ایران با پرداختن به نگرانی‌های آژانس قبل از اجرایی‌شدن توافق موافقت می‌کند و می‌گوید انتظار می‌رود ایران به سوالات آژانس «با هدف شفاف سازی» پاسخ دهد.» این پیشنهاد اتحادیه اروپا در حالی مطرح می‌شود که درخواست ایران دررابطه با پایان‌دادن به مساله پادمان و تحقیقات آژانس بین المللی درباره سه مکان ادعایی یعنی سه سایت ورامین، مریوان و تورقوزآباد یکی از اصلی‌ترین موارد اختلافی باقی‌مانده است. پرونده ای که یکبار سال1394 و چند‌ماه بعد از امضای توافق برجام با امضای آژانس بسته شد اما دوباره با تلاش‌های بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر سابق رژیم صهیونیستی و مطرح کردن ادعاهای بی اساس این پرونده بازگشایی و براساس آن نیز خرداد‌ماه سال‌جاری، قطعنامه ای علیه ایران در شورای‌حکام صادر شد. البته هفته گذشته وال‌استریت‌ژورنال در مطلبی نوشته بود که مقامات اروپا و آمریکا گفته اند ایران باید با آژانس بین المللی انرژی اتمی همکاری کند و تاکید کرده اند که برای خاتمه‌دادن تحقیقات یا تعیین ضرب الاجل مشخص برای کار آژانس مداخله نمی‌کنند، اما ظاهرا در حال‌حاضر موضع اروپایی ها تغییر کرده و می‌خواهند از هیچ تلاشی برای احیای برجام و رفع مشکلات باقی‌مانده دریع نکنند.
بیم و هراس روسی
در این بین میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی وین در یک نشست خبری همزمان با آن‌که گفت متن سند احیای برجام تقریبا به‌طور کامل موردتوافق قرار گرفته، افزود: «ایران تنها در مورد چند کلمه از متن، سوالاتی را مطرح کرده و در مورد بقیه متن می‌توان گفت توافق صورت‌گرفته است.» نماینده روسیه نزد سازمان‌های بین المللی با بیان اینکه متن ارائه‌شده از سوی طرف غربی برای احیای برجام بد نیست، گفت که تقریبا به‌طور کامل بر سر آن توافق صورت‌گرفته است. به نوشته «ایرنا» وی در عین حال تاکید کرد که همین چند کلمه می‌تواند به مانعی برای توافق بدل شود، همان‌گونه که پیش از این هم در جریان مذاکرات وین رخ داده بود. اولیانوف اضافه کرد: «امیدوارم این اتفاق نیفتد، متن بد نیست و یک سازش بسیار معقول است. این گزینه‌ای است که اصولا همه طرف ها راضی هستند و در عین حال همه نارضایتی خاصی از برخی مفاد پروژه را تجربه می‌کنند.»
پایان مذاکرات نزدیک است
نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در ادامه گفت‌وگوی خود تشریح کرد که طرفین به پایان مذاکرات رسیده اند؛ یا شکست یا توافق. اولیانوف با بیان اینکه در آینده هیچ مذاکره طولانی‌مدتی وجود نخواهد داشت، تصریح کرد که ایران ممکن است اصلاحاتی را برای متن نهایی به غرب پیشنهاد کند. نماینده روسیه گفت: «این سومین یا چهارمین متن نهایی توافق است که از ماه مارس (اسفند) به این‌سو به یاد دارم. وضعیت قابل‌درک نیست و ممکن است هفته آینده، حتی اوایل همین هفته ایده بهتری به ذهن طرفین برسد.» واسیلی نبنزیا، معاون وزیر امورخارجه روسیه نیز در رابطه با پیش نویس ارائه‌شده، تاکید کرد این بدان معناست که توافق خوب و مناسب در دسترس است.
نوبت تصمیم آژانس است
همچنین وال‌استریت‌ژورنال در گزارش خود تاکید کرد که بر اساس پیش‌نویس مطرح‌شده در وین اگر تهران همکاری کند، ایالات‌متحده و سایر طرف های گفت‌وگو از شورای‌حکام می‌خواهند که تحقیقات را کنار بگذارند. درواقع اگر همه طرف های توافق یعنی آمریکا، ایران، آلمان، فرانسه، انگلیس، روسیه و چین با متن پیشنهادی موافقت کنند، آژانس بین المللی انرژی اتمی را در شرایط دشواری قرار می‌دهد و اجرای توافق تا حد زیادی متکی بر ارزیابی این نهاد از همکاری تهران می‌شود.
ضرب الاجل غیررسمی به طرفین؟
حال مهم‌ترین بخش ماجرا این است که در متنی که وال‌استریت‌ژورنال منتشر کرده، دو منبع مطلع از مذاکرات گفتند که اتحادیه اروپا به ایران و سایر طرف ها گفته است که تا 15اوت (24 مرداد) به متن پاسخ مثبت یا منفی بدهند. هرچند پیشتر بارها ایران اعلام کرده بود که هیچگونه ضرب الاجلی را درخصوص مذاکرات نخواهد پذیرفت و روز پنج‌شنبه نیز میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین المللی واقع در وین، در توییتر نوشت: «وزارت‌خارجه روسیه گفته است که طبق گفته سخنگوی اتحادیه اروپا مشارکت کنندگان در مذاکرات وین با یک حق‌انتخاب مواجهند. آنها یا باید متن فعلی را بپذیرند یا باید بپذیرند که مذاکرات شکست‌خورده است، اما کمیسیون مشترک برجام به هماهنگ کننده اتحادیه اروپا اجازه نداده که چنین اظهاراتی را مطرح کند.» همزمان ایوان نچایف، معاون سخنگوی وزارت‌خارجه روسیه نیز گفت: «طرف روسی تاکید دارد که زبان اولتیماتوم درخصوص مسائل حساس از جمله احیای توافق هسته ای جواب نخواهد داد.»
پیتر استانو، سخنگوی سرویس اقدامات خارجی اتحادیه اروپا روز سه شنبه در جمع خبرنگاران با اشاره به مذاکرات وین گفته بود: «دیگر فضایی برای مذاکرات باقی نمانده است. ما متن نهایی را در اختیار داریم. حال باید این‌بار تصمیم‌گیری شود. پاسخ «آره یا نه» است. ما از تمامی طرفین انتظار داریم تا بسیار سریع در این‌باره تصمیم‌گیری کنند.» این سخنان استانو در راستای ضرب الاجلی است که اکنون وال‌استریت‌ژورنال از آن سخن می‌گوید.
ارزیابی در تهران و واشنگتن
این در حالی است که هم ایران و هم آمریکا ارزیابی خود را از پیش نویس ارائه‌شده آغاز کرده اند؛ در این راستا، یک دیپلمات ایرانی گفت: «جمهوری‌اسلامی ایران در حال بررسی پیشنهادهای دریافتی است تا نسبت به تامین خواسته های خود اطمینان حاصل کند.»
یک دیپلمات ایرانی مطلع از روند مذاکرات در گفت وگو با خبر‌گزاری «ایرنا» گفت: «پیشنهادهای اروپا در صورتی قابل‌قبول است که در موضوعات مختلف از جمله ادعاهای سیاسی مرتبط با مسائل پادمانی، تحریم‌ها و تضمین، برای ایران اطمینان ایجاد کند.» وی ادامه داد: «ایران باید بررسی کند که آیا این پیشنهادها تضمین‌کننده خواسته های ایران در حوزه های مختلف از جمله ادعاهای سیاسی مرتبط با مسائل پادمانی، تحریم و تضمین برای پایداری توافق هست و آیا می‌تواند در این موضوعات اطمینان‌آور باشد یا خیر.» همچنین نورنیوز شبکه خبری نزدیک به شورای‌عالی امنیت ملی، در گزارشی که روز پنج‌شنبه منتشر کرد نوشت: « بلافاصله پس از بازگشت هیات مذاکره کننده ایران از وین، فرآیند بررسی ایده های طرح‌شده از سوی هماهنگ کننده اتحادیه اروپایی در سطح کارشناسی آغاز شده و همچنان ادامه دارد.»
پیشتر اعلام‌شده بود که هیات های مذاکره کننده کشورهای حاضر در وین قرار است ایده های ارائه‌شده از سوی «انریکه مورا» در مورد برخی موضوعات را در پایتخت ها بررسی کنند. بر اساس گزارش‌های دریافت شده تا روز پنج‌شنبه هنوز جلسه ای در سطح عالی برای بررسی ایده های هماهنگ کننده اتحادیه اروپایی در تهران تشکیل نشده بود و بر اساس روال معمول پس از اتمام فرآیند بررسی های کارشناسی، نتایج اولیه برای جمع بندی نهایی به سطوح تصمیم‌گیری ذی‌ربط ارائه خواهد شد. مقامات ایران روز سه‌شنبه گفتند که آنها فقط بررسی متن را آغاز کرده اند. در روزهای اخیر ایران تاکید کرده که ممکن است به گفت‌وگوهای بیشتری نیاز باشد. از دیگر سو یک سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا درخصوص پیشنهاد اروپا گفت: «ما متن نهایی پیشنهادی اتحادیه اروپا را به دقت مطالعه می‌کنیم و پاسخ خود را به آنها خواهیم داد.»
یک مقام ارشد آمریکایی نیز گفت که واشنگتن می‌خواهد شاهد حل و فصل تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد. این مقام افزود: «تنها راه برای تحقق این امر این است که ایران اطلاعات موردنیاز را در اختیار آژانس قرار دهد. این موضع ماست، صرف‌نظر از اینکه در متن تفاهم بیاید یا در جای دیگر.»
همچنین ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا در یک کنفرانس خبری در پاسخ به اینکه چه توضیحی می‌تواند درباره وضع فعلی احیای توافق هسته ای ارائه دهد و آیا می‌توان انتظار پاسخی سریع به پیشنهاد اتحادیه اروپا برای احیای توافق را داشت یا نه، گفت: «ما و اروپایی ها به وضوح نشان داده ایم که آماده نهایی و اجرایی‌کردن فوری توافق مذاکره شده در وین برای بازگشتی دوجانبه به اجرای کامل برجام هستیم، اما برای اینکه این اتفاق بیفتد، ایران باید تصمیم بگیرد که خواسته های اضافی فرابرجامی را کنار بگذارد.» به گزارش «ایسنا» وی افزود: «به اتفاق متحدان و شرکایمان در حال آماده‌شدن برای هر دو سناریو هستیم، هم سناریویی که بازگشت دوجانبه به برجام در آن وجود دارد و هم سناریویی که در آن از بازگشت دوجانبه به برجام خبری نیست .»
اروپا و آمریکا با یکدیگر هماهنگ هستند
رحمن قهرمانپور، پژوهشگر ارشد مسائل خاورمیانه در پاسخ به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» درباره تلاش‌های جدید اروپا برای احیای برجام که وال‌استریت‌ژورنال از آن خبر داد، گفت: «تلاش جدید اتحادیه اروپا با هماهنگی آمریکا و بعد از سفر جو بایدن به خاورمیانه آغاز شد، یعنی زمانی‌که بایدن اعلام کرد آمریکا مصمم است همچنان در مسیر دیپلماسی بماند و برجام را به هر طریقی ولو فشار دیپلماتیک احیا کند، بروکسل و واشنگتن این مسیر جدید را طراحی کردند.» به گفته این کارشناس در این مسیر جدید همان‌گونه که در خبرها نیز آمده از ایران خواسته اند موافقت خود را با بسته پیشنهادی اعلام کند.
قهرمانپور با اشاره به اینکه طرف غربی، زمانی را به‌عنوان ضرب الاجل تعیین کرده است، گفت: «این مساله بیانگر آن است که آمریکا و اروپا می‌خواهند مسیر فشار دیپلماتیک برای احیای برجام را با سرعت بیشتری ادامه دهند.» این کارشناس در پاسخ به اینکه آیا پیشنهاد جدید وال‌استریت‌ژورنال می‌تواند منجر به احیای برجام شود یا خیر، توضیح داد: «این مساله به تصمیم‌گیری در تهران بستگی دارد و اینکه آیا دغدغه هایی که درخصوص احیای برجام در ایران وجود دارد رفع شده یا خیر. همچنین آیا مسوولان نظام بر این اعتقاد هستند که امتیازاتی که اروپا و آمریکا داده اند به حد کافی مناسب هست.» قهرمانپور در نهایت افزود: «به‌عبارت دیگر ارزیابی مقامات ایرانی از این بسته پیشنهادی بسیار مهم است و طبیعتا اروپایی ها و آمریکایی ها از نظر خود این بسته را سخاوتمندانه می دانند، منتها در مقطع فعلی ارزیابی ایران از این امتیازات اهمیت دارد. قاعدتا اگر ارزیابی ایران این باشد که امتیازات داده‌شده به حد کافی جذاب و مهم هستند ممکن است با این بسته موافقت کند؛ در غیر این‌صورت اگر ایران بسته را نپذیرد بدون‌شک ادله خود را ارائه خواهد کرد.»
چرا بروکسل نمی خواهد برجام فروبپاشد؟
همچنین علیرضا ثمودی، پژوهشگر مسائل اروپا در این‌خصوص به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» توضیح داد: «اتحادیه اروپا در شرایط فعلی با یک‌سری بحران‌های داخلی و خارجی مواجه است که مهم‌ترین بحران خارجی آن در شرایط فعلی، موضوع روسیه و سیاست‌های تهاجمی این کشور به‌ویژه حمله آن علیه اوکراین است.»
ثمودی با اشاره به اینکه در حوزه داخلی نیز اتحادیه اروپا با بحران‌های بسیاری روبه‌رو است، افزود: «موضوع انرژی مهم‌ترین بحران اروپا در‌ماه‌های پیش رو خواهد بود.»
این کارشناس، امضای توافق هسته ای برجام را مهم‌ترین دستاورد سیاست خارجی اتحادیه اروپا از زمان تشکیل این اتحادیه یعنی سال1992 عنوان و تاکید کرد: «بروکسل تلاش دارد تا این دستاورد بزرگ را برای خود حفظ کند، زیرا اتحادیه اروپا در موضوعات هسته ای مشابه مثل هند، پاکستان و کره‌شمالی اساسا تاثیرگذار نیست و در نتیجه سعی دارد این دستاورد عظیم را برای خود حفظ کند.»
ثمودی با بیان این موضوع که در یکی دو‌ماه اخیر، اتحادیه اروپا برنامه شراکت راهبردی را با کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس به امضا رسانده است، توضیح داد «در آنجا به این موضوع اشاره‌شده که اتحادیه اروپا به‌دنبال یک رویکرد متوازن با همه کشورهاست که طبیعتا جمهوری‌اسلامی ایران نیز می‌تواند یکی از این بازیگران مهم باشد. همچنان‌که می دانیم در راهبرد جهانی اتحادیه اروپا در سال2016 نیز به نقش آفرینی ایران و همکاری این اتحادیه با ایران در حوزه های مختلف اشاره‌شده بود و بروکسل معتقد است چنانچه برجام دچار فروپاشی شود و توافق هسته ای از بین برود، منطقه خلیج فارس یا خاورمیانه با رقابت تسلیحاتی مواجه خواهد شد.»
وی افزود: «به‌زعم اتحادیه اروپا این امر منجر به بی ثباتی در این منطقه و سرریز این بی ثباتی به اروپا خواهد شد، یعنی در چنین شرایطی مساله ای مانند مهاجرت، اتحادیه اروپا را بیش از گذشته دچار مشکل خواهد کرد.»
ثمودی همچنین به این موضوع اشاره کرد که حل و فصل بحران ایران می‌تواند انرژی بیشتری را وارد بازارهای جهانی کند که این مساله برای اتحادیه اروپا بسیار مهم است و می‌تواند در این‌خصوص به آنها اطمینان و آرامش بیشتری دهد. این کارشناس ادامه داد: «به دلیل بحران بر سر انرژی میان مسکو و بروکسل در صورت حل موضوع ایران و ورود انرژی ایران به جهان، اروپا می‌تواند فصل زمستان را با مشکلات کمتری پشت‌سر بگذارد.» ثمودی در پایان گفت: «مجموعه ای از بحران‌های داخلی و خارجی اتحادیه اروپا در کنار این مساله که برجام مهم‌ترین دستاورد بروکسل در سه دهه اخیر بوده، باعث می‌شود که این اتحادیه تمایل داشته باشد توافق با ایران شکل بگیرد.» با توجه به مسائل مطرح‌شده، به‌نظر می‌رسد 10روز آینده، روزهایی حیاتی برای برجام خواهد بود و بسیاری از مسائل از جمله تکلیف احیای برجام و موضع اروپا و آمریکا مشخص می‌شود. در لحظات پایانی تنظیم این گزارش، رویترز در خبری جعلی به نقل از یک دیپلمات ارشد ایرانی نوشت که طرح پیشنهادی اتحادیه اروپا می تواند مورد پذیرش ایران قرار گیرد. پس از انتشار این گزارش نورنیوز تاکید کرد که با وجود انتشار برخی خبرهای جعلی از سوی رسانه‌های خارجی و همچنین گمانه‌زنی‌های بی‌پایه که در داخل توسط افراد و رسانه‌های غیر مسوول مطرح می‌شود، هنوز روند کارشناسی ادامه دارد و هیچ تصمیم سلبی یا ایجابی درباره ایده‌های طرح‌شده از سوی هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپایی اتخاذ نشده است.