گام بلند دیپلماسی اقتصادی به اوراسیا رسید
تهران - ایرنا - «مانوئل کاستلز» نظریه‌پرداز اسپانیایی در توصیف تغییر فضای بین‌المللی به سوی «جامعه شبکه‌ای و جهان شرکتی» به یک ویژگی اساسی اشاره دارد: توسعه شبکه‌های تولید و توزیع در قالب موافقنامه‌های منطقه‌ای که رویکرد یکجانبه‌گرایی آمریکا یا هر قدرت مسلط دیگر را به چالش می‌کشد (1)؛ امری که در دولت دوازدهم با حرکت به سوی اوراسیا و ورود کشور به نخستین پیمان اقتصادی منطقه‌ای جامه عمل...
حرکت از «اقتصاد نفتی متکی بر واردات» به سوی «اقتصاد غیرنفتی بر پایه تولید» همواره در دستور برنامه‌های دولت‌های مختلف ایران بوده است.
تحریم‌های چهل ساله آمریکا، هشت سال جنگ تحمیلی، لزوم بازسازی داخلی، تکانه‌های اقتصاد جهانی و امتداد آن به اقتصاد ملی، بویژه ضرورت تامین استقلال همه‌جانبه کشور از دلایلی بود که جمهوری اسلامی ایران در سه دوره مشخص (ایدئالیسم‌گرایی ایدئولوژیک اولیه، واقع‌گرایی اقتصادی و ایدئالیسم غرب‌ستیز و شرق‌محور) (2) مسیر تنوع‌بخشی به شرکای تجاری را به سوی محور شرق در پیش گرفت.
هدف از اتخاذ این سیاست این بود که اقتصاد ایران با توجه به جمعیت جوان کشور آن و همچنین مزیت‌های رقابتی مانند وجود تولیدات متنوعی که ظرفیت پذیرش آنها در کشورهای دیگر وجود دارد، رونق یابد و در مواجهه با فشارهای تحریمی، تخم مرغ ها را در یک سبد نچیند.
این مساله با اصول سیاست‌های «اقتصاد مقاومتی» که از سال 1386 مطرح شد، در قالب درونزایی و برونگرایی اقتصاد متناسب با شرایط بومی، هنجاری و آرمانی کشور همسوست تا پیشرفتی همه‌جانبه و عمومی‌تر با الگوهای غیرتقلیدی پایه‌گذاری شود (3).
چکیده و مولفه های اصلی سند سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی (سیف، 1392) (4)روشن است که بر پایه جدول بالا، اقتصاد مقاومتی یک اقتصاد فعال و پویاست نه منفعل و بسته؛ چنانکه مقاومت، برای دفع موانع پیشرفت و کوشش در مسیر حرکت و پیشرفت تعریف می‌شود.
اتحادیه اوراسیا؛ ائتلاف ضد یکجانبه‌گرایی آمریکا همچنان‌که بیکر (2002) پیش‌بینی می‌کند جهانی‌سازی اقتصاد، واقعیتی به سرعت در حال گسترش است و بازیگران اصلی اقتصادی جهان امروز ائتلاف های چند ملیتی‌اند که مولد سرمایه و سودی عظیم به شمار می‌روند (5).
اتحادیه اقتصادی اوراسیا یکی از همین ائتلاف‌های منطقه‌ای است که با حضور روسیه، قزاقستان و بلاروس از سال 2014 میلادی به جای اتحادیه گمرکی اوراسیا تشکیل شد و اکنون قرقیزستان و ارمنستان را در خود جای داده است.
اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا (روسیه، قزاقستان، بلاروس، قرقیزستان و ارمنستانواژه «اوراسیا» را نخستین بار «ادوارد سوئیس» زمین‌شناس اتریشی، در سال 1883 میلادی برای اطلاق به منطقه‌ای از آسیا و اروپا به کار برد (6).
اکنون کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا20 میلیون کیلومتر مربع مساحت و بیش از 183 میلیون نفر جمعیت دارند که 5.2 درصد جمعیت جهان را شامل می‌شود. جمهوری اسلامی ایران، ویتنام و سنگاپور با توافقنامه‌های موقت به آن متصل شده‌اند و رایزنی‌ها برای حضور صربستان، مصر، آرژانتین، اردن و تایلند نیز ادامه دارد.
ایران در ادامه رویکرد تنوع‌بخشی به شرکای تجاری و توجه به منطقه شرق، از سال 1395 به کمیسیون اقتصادی اتحادیه اوراسیا پیشنهاد کرد یک منطقه آزاد تجاری میان دو طرف ایجاد شود.
این موضوع بیست و هفتم اردیبهشت 1395 در شهر آستانه قزاقستان در موافقت‌نامه‌ای، رسمی شد و بهمن همان سال، مجلس شورای اسلامی مجوز لازم را داد که عضویت سه ساله، به طور آزمایشی اجرا شود، سپس در صورت توافق با ذینفعان، عضویت ایران در این منطقه آزاد تجاری دائمی شود.
همانگونه که نهم مهرماه 1398 رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در نشست سران اتحادیه اقتصادی اوراسیا در ایروان ارمنستان تاکید کرد «الحاق به اوراسیا اتصال به اقتصاد جهانی را هموار می‌کند».
به گفته وی، این برای نخستین بار است که ایران وارد یک اتحادیه اقتصادی منطقه‌ای می‌شود؛ امری که از پنجم آبان ماه 1398 جامه عمل پوشید و برپایه اعلام رئیس کل سازمان توسعه تجارت (7)، 860 قلم کالا در چارچوب توافقنامه تجارت ترجیحی مشمول تثبیت تعرفه شدند که 500 قلم مربوط به ایران و 360 مورد برای اوراسیا در این موافقتنامه ذکر شده است.
طبق جدول بالا، از پنجم آبان ماه 1398 تا سی‌ام خردادماه 1399، حجم کل تجارت ایران - اتحادیه اوراسیا به 2 میلیارد و 417 میلیون دلار رسید.
این میزان نسبت به دوره مشابه سال پیش از آن، با وجود جهانگیری ویروس کرونا و افت حجم مبادلات در سطح بین‌الملل، 14 درصد رشد کرد.
البته در این مدت حجم تجارت با اوراسیا با احتساب روابط تجاری با روسیه افزایش 63 درصدی را نشان می‌دهد.
بر پایه جدول بالا نیز از مجموع 383 میلیون و 510 هزار دلار صادرات ایران به اوراسیا در اقلام ترجیحی در این مدت 49 میلیون و 730 هزار دلار (معادل 13 درصد صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا) در اقلام ترجیحی مشمول تثبیت تعرفه و 333 میلیون و 790 هزار دلار یعنی معادل 87 درصد صادرات در اقلامی بوده که مشمول کاهش تعرفه شدند.
فرصت‌ها و چالش‌ها
در تبادلات با منطقه اوراسیا باید به فرصت‌های امنیتی - نظامی، اقتصادی و فرهنگی در کنار چالش‌هایی از همین جنس اشاره کرد.
ایران با ارمنستان از طریق منطقه ارس دارای مرز خاکی بوده و با اتصال خط‌آهن جلفا - اصلاندوز، مسیر ریلی آن در امتداد شاهراه بین‌المللی شمال - جنوب و شرق - غرب تکمیل می‌شود.
از سوی دیگر کشور ما با روسیه می‌تواند از طریق برقراری خطوط کشتیرانی و هواپیمایی ارتباط داشته باشد. این موضوع در چارچوب گروه کاری همکاری‌های حمل و نقل دو کشور در حال پیگیری است.
در این میان مناسب‌ترین رویکرد و اقدام سیاست خارجی ایران، امنیت‌زایی و ناامنی‌زدایی روابط با این منطقه است که باید در راستای اقتصاد مقاومتی و برای رهایی از وابستگی اقتصاد کشور و همینطور کاهش تاثیر تحریم‌های آمریکا در زندگی مردم به فکر تثبیت این رویکرد بود.
بنیادی‌ترین راهکار از دل توسعه دیپلماسی عمومی و تقویت ارتباطات میان ملت‌ها و فرهنگ‌ها می‌گذرد.
در درجه بعدی تقویت روابط تجاری قرار دارد که فعالیت 143 دفتر نمایندگی وزارت امورخارجه بر پایه راهبردهای مبتنی بر رونق دیپلماسی اقتصادی است.
تشکیل شورای تجارت خارجی، افزایش حجم و تنوع صادراتی به 15 کشور همسایه، گسترش قراردادهای تهاتری، توسعه و گسترش زیرساخت‌های تجاری و صادراتی، راه‌اندازی کلینیک‌های مشاوره صادرات (اورژانس صادراتی) و شکلگیری کمیته اقدام صادراتی برای حل مشکلات بنگاه‌های صادراتی از تمهیدهای سازمان توسعه تجارت برای افزایش نظارت بر فعالیت‌های تجاری و یاری‌رسانی به بازرگانان فعال است.
...................................................................................
منابع:
1- معینی، محمدرضا (1383). جامعه شبکه ای و هویت جدید: مصاحبه با مانوئل کاستلز. مجلس و پژوهش، 43، 431- 458.
2- حجتی، امیررضا؛ حجتی، ایرج (1395). طرح سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی. فصلنامه سیاست، 3، 41- 52.
3- رهبر معظم انقلاب در دیدار با دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد بیست و پنجم اردیبهشت 1386 و همچنین نخستین نشست اندیشه های راهبردی با موضوع الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت دهم آذرماه 1389.
4- سیف، الله مراد (1392). مقدمه ای بر نقشه راه پیاده سازی سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی ج. آ. ایران. فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات راهبردی بسیج، 61، 89- 115.
5- Baker C. Edwin. (2002). Media, Markets and Democracy, Cambridge University Press
6- تکمیل همایون، ناصر (1383). نقش فرهنگ و تمدن ایرانی در اوراسیا. فصلنامه فرهنگ و اندیشه، 9، 53-80.
7- https://www.irna.ir/news/83905406
*س_برچسب‌ها_س* *س_پرونده خبری_س*
