8 رییس جمهوری، 13 تنفیذ / کلمه «تنفیذ» از کجا آمد؟/ رییسی در نیم‌فصل

عصر ایران؛ مهرداد خدیر - امروز دومین سالگرد تنفیذ حکم ریاست جمهوری سید ابراهیم رییسی به عنوان هشتمین رییس جمهوری ایران است. کلمه «تنفیذ» البته در قانون اساسی نیامده بلکه «امضای حکم ریاست جمهوری» از وظایف و احتیارات رهبری برشمرده شده بی آن که مشخص شود از وظایف است یا اختیارات.

اصول قانون اساسی بعدتر در مجلس در قالب قوانین عادی هم درآمده کما این‌که درباره احزاب و مطبوعات قانون عادی هم داریم ولی چون این اتفاق درباره اصل 110 رخ نداده مشخص نیست که امضای حکم ریاست جمهوری در زمره وظایف است یا اختیارات. یعنی اگر رهبری از امضا یا اصظلاحا تنفیذ حکم خودداری کند چه اتفاقی می‌افتد. (وقتی از قانون صحبت می‌کنیم ناظر به افراد نیست و سال‌ها بعد را هم شامل می‌شود).

درباره ابلاغ قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی وقتی رییس جهوری ابلاغ نمی‌کند رییس مجلس این کار را انجام می‌دهد و همین سبب شد اولین رییس جمهوری به طعنه بگوید مگر رییس جمهوری ماشین امضاست؟ در موارد امتناع احمدی‌نژاد نیز علی لاریجانی در جایگاه رییس مجلس ابلاغ می‌کرد.

تا کنون البته پیش نیامده که رهبری چه در دوران امام خمینی و چه رهبری حکم ریاست جمهوری را امضا یا اصطلاحا تنفیذ نکند اما چون فرض محال، محال نیست قابل تأمل است. اصطلاح تنفیذ را اول بار امام خمینی به کار برد:

«بر اساس آن که ملت شریف ایران با اکثریت قاطع جناب آقای دکتر سید ابوالحسن بنی‌صدر را به ریاست جمهوری کشور جمهوری اسلامی ایران برگزیده‌اند و حسب آن که مشروعیت آن باید به نصب فقیه جامع‌الشرایط باشد اینجانب به موجب این حکم رأی ملت را تنفیذ و ایشان را به این سمت منصوب نمودم. لیکن تنفیذ و نصب اینجانب و رأی ملت مسلمان ایران محدود است به عدم تخلف ایشان از احکام مقدسه اسلام و تبعیت از قانون اساسی ایران.»

در این جملات کاملا مشخص است که مراد رهبر فقید انقلاب از تنفیذ چیست و حتی تعبیر «نصب» را هم به کار می‌برند. شاید از این رو که مخالفان جمهوریت که با مکانیسم اکثریت که حاصل مشارکت زنان هم بوده بهانه نداشته باشند و بر اساس نصب بپذیرند. به بهانه سالگرد امضا یا تنفیذ حکم ریاست جمهوری سید ابراهیم رییسی 12 مورد تاریخ 45 ساله جمهوری اسلامی را مرور می کنیم:

1. ابوالحسن بنی‌صدر؛ بهمن 58/  نخستین مراسم تنفیذ یا امضای حکم ریاست جمهوری طبعا پس از انتخابابوالحسن بنی‌صدر به عنوان اولین رییس جمهوری ایران و در 15 بهمن 1358 برگزار شد. روزنامه ها قبل از مراسم از اصطلاح «تنفیذ» استفاده نکردند و نوشتند اولین رییس جمهور در حضور امام خمینی سوگند یاد می‌کند. بنی صدر هم البته با اشاره به این که در مجلس هم سوگند یاد می کند در حضور امام چنین کرد و از این نظر آن خبر نادرست نبود اما مراسم تحلیف نبود.

مهم ترین حاشیه مراسم تنفیذ بنی‌صدر اختلال در پخش تلویزیونی بود. این اتفاق به دخالت های صادق قطب‌زاده مدیر پیشین صدا و سیما و رقیب بنی‌صدر نسبت داده شد اما موسوی خویینی‌ها نماینده امام و عضو شورای سرپرستی صدا و سیما مسؤولیت آن را بر عهده گرفت و از نمایندگی امام هم استعفا کرد تا مسؤولیتی متوجه رهبری فقید انقلاب نباشد.

مراسم در بیمارستان قلب مهدی رضایی برگزار شد چون امام در پی عارضه قلبی در آن بستری بود. نام بیمارستان پیش از انقلاب بیمارستان قلب ملکه مادر بود و بعد از انقلاب به قلب مهدی رضایی تغییر یافت و بعد از شورش مجاهدین خلق علیه جمهوری اسلامی نام آن را برداشتند و دو سه ماه بعد شد: بیمارستان قلب شهید رجایی.

این بیمارستان در جوار صدا و سیما و پارک ملت است و به خاطر همین نزدیکی توجیه اختلال فنی را خیلی ها نپذیرفتند و عمدی دانستند.

2. محمد علی رجایی؛ مرداد 60/ دومین مراسم به قاعده باید 4 سال بعد برگزار می شد اما به خاطر عزل بنی‌صدر در پایان خرداد 1360 دو ماه بعد و در 11مرداد آن سال و در پی انتخاب محمد علی رجایی برگزار شد.

فضای سیاسی تحت تأثیر انفجار هفتم تیر و ترورها بود و شهید رجایی نیز سخنان را با درود به روح «‌سید الشهدای انقلاب اسلامی دکتر سید محمد حسین بهشتی» به پایان بُرد. نام کامل و درست آیت الله بهشتی البته «سید محمد حسینی بهشتی» بود و مرحوم رجایی به اشتباه گفت محمد حسین.

امام برای روحیه بخشی به حاضران گفتند: آقای رجایی امروز رییس‌جمهور شده و تا دیروز نخست‌وزیر بود وقبل از آن وزیر و قبل‌تر شاگرد. حالا رییس جمهور است اما معلوم نیست در آینده چه شود. ممکن است همین حالا یک بمب منفجر شود و فاتحه همه ما را بخواند!

آیت الله خامنه‌ای هم با دست بانداژ شده در مراسم حضور یافت و قطعا هیچ‌کس حدس نمی‌زد کمتر از دو ماه بعد این مراسم برای خود ایشان به عنوان سومین رییس جمهوری ایران برگزار شود چون امام روحانیون را از ورود به این عرصه منع کرده بودند و اگر این منع نبود در دوره اول آیت‌الله بهشتی از جانب حزب جمهوری اسلامی نامزد می شد. این منع را البته پس از شهادت رجایی برداشتند.

تلاوت قرآن مراسم با حسین مظفری‌نژاد بود. از دوستان و نزدیکان شهید رجایی که معلم آموزش و پرورش بود و یک چند معاون رجایی و باهنر در وزارت آموزش و پرورش هم شد و از مبارزان انقلابی بود و نه قاری رسمی و حرفه‌ای قرآن و نویسنده این سطور خاطره خوش سه سال تحصیل در دوران معلمی او را هرگز فراموش نمی کند.

3. آیت‌الله سید علی خامنه‌ای؛ مهر 60/ مهم ترین ویژگی سومین مراسم که طبعا دیگر در مرداد برگزار نشد این بود که یک روحانی تازه از جراحت رسته رییس جمهوری شد و نشان می داد کشور طی تنها 6 ماه سه رییس جمهوری به خود دیده (بنی‌صدر، رجایی و آیت الله خامنه‌ای) و متعاقب آن 4 نخست‌وزیر (رجایی، باهنر، مهدوی کنی و موسوی) و این دومی فقط در سال 57 سابقه داشت که در یک سال ایران 5 نخست‌وزیر به خود دید: آموزگار، شریف امامی، ازهاری و بختیار و پس از پیروزی انقلاب هم بازرگان. اتفاق مهم دیگر این بود که هاشمی رفسنجانی در مقام رییس مجلس از امام درباره تنفیذ مصوبات مجلس با اعمال ولایت رهبری کسب تکلیف کرده بود.

به عبارت روشن تر مصوبات مجلس به مانع شورای نگهبان خورده بود و هاشمی می خواست آن را دور بزند و امام اجازه داد موقتا با رأی اکثریت اجرایی شود.

هر قدر تعبیر نصب و تنفیذ رییسان جمهوری فقهای سنتی را خوش آمد که فرمان رییس جمهوری به صرف آرای مردم نافذ نمی‌شود این یکی را اما برنتافتند و آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی داماد آیت‌الله گلپایگانی مرجع تقلید از دبیری شورای نگهبان استعفا کرد و چند سال بعد امام به جای اصرار بر این تنفیذ ایده تشخیص مصلحت را اجرایی کرد.

4. آیت‌الله خامنه‌ای؛ مهر 64/  تنفیذ چهارم در سال 64 حاشیه چندانی نداشت جز این که مشخص نبود رییس جمهوری قصد معرفی مجدد نخست‌وزیر وقت را دارد یا نه و با تأکید و حمایت امام این اتفاق رخ داد و در عمل نخست وزیر مقام اول اجرایی شد تا جایی که نیروهای راست را از کابینه بیرون گذاشت و تنها وزیران خارجه و سپاه باقی ماندند.

همچنین در همان روزی که آیت الله خامنه‌ای در مجلس دوم سوگند یاد می کرد شماری از نمایندگان جدید هم مراسم تحلیف به جای آوردند. یکی از آنان سید محمود علوی نماینده لارستان فارس بود که در دولت حسن روحانی وزیر اطلاعات شد. 5. هاشمی رفسنجانی؛ مرداد 68/ مراسم پنجم مربوط به ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی است و در مرداد 1368 برگزار شد و اگرچه این یکی هم مانند سه تنفیذ قبلی در جماران ولی یک تفاوت جدی داشت و آن هم این که در غیاب امام خمینی و بعد از حذف سمت نخست وزیری و با افزایش اختیارات رییس جمهوری بود. به خاطر مورد اول فضای خاصی بر جماران حاکم بود. به احترام رهبر فقید و بنیاد گذار جمهوری اسلامی به بالکن حسینیه نرفتند و مراسم در همان صحن و پایین برگزار شد.

آیت الله خامنه ای که در دو نوبت قبل دریافت کننده حکم بود این بار در مقام تنفیذ کننده حکم رییس جمهوری جدید و دوست دیرین خود را امضا و به او اعطا کردند. متن را مانند قبل سید احمد خمینی قرائت کرد.

6. هاشمی رفسنجانی؛ مرداد 72/ چهار سال بعد - 1372- هم دوباره هاشمی رفسنجانی انتخاب شد. تفاوت این مراسم با قبل از آن در محل بود که به خاطر استقرار دفتر و بیت آیت الله خامنه‌ای در حسینیه امام خمینی برگزار شد و این اولین بار بود که مراسم تنفیذ در این مکان انجام می‌پذیرفت.

7. سید محمد خاتمی؛ مرداد 76/ تفاوت تنفیذ 1376 و اهمیت آن به خاطر انتخاب سید محمد خاتمی است. این که غالب روحانیون منتسب به نظام و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و جامعه روحانیت مبارز و اغلب امامان جمعه علی‌اکبر ناطق نوری را اصلح معرفی کنند اما 20 میلیون نفر به رقیب او رأی دهند و رهبری نظام هم این رأی مخالف نظر غالب روحانیت محافظه کار را نافذ کند اتفاق بزرگی به حساب می‌آمد و در میان فعالان سیاسی تنها لطف الله میثمی بارها به این موضوع اشاره کرده است.

مهم ترین دریغ رییس جمهوری منتخب احتمالا در این روز فقدان دوست دیرین - سید احمد خمینی - بود که اگر در 49 سالگی چشم از جهان فرو نبسته بود یک حامی پرنفوذ برای او به حساب می‌آمد.

 8. سید محمد خاتمی؛ مرداد 80/ مراسم سال 80 را می‌توان بدون هیچ حاشیه و اتفاقی غیر مترقبه دانست جز این نکته که رییس جمهور مستقر (سید محمد خاتمی) با آرای بیشتری انتخاب شده بود. در حالی که راست گرایان نامزدهای متعدد را به میدان فرستاده بودند و شورای نگهبان تعدادی بیشت از همیشه را تایید کرده بود. بخشی از حاضران آرزو داشتند دیگری رییس جمهوری بود اما ناگزیر بودند او را تحمل کنند و به خاطر محبوبیت در علن هم یارای مخالفت نداشتند.

 9. محمود احمدی نژاد؛ مرداد 84/ در تنفیذ سال 84 اما به جای این که حاشیه خبرساز شود متن آن بود که جلب توجه می‌کرد. محمود احمدی نژاد در حالی به ریاست جمهوری رسیده بود که برای اولین بار انتخابات ریاست جمهوری دو مرحله‌ای شده و در مرحله دوم با هاشمی رفسنجانی رقابت کرده بود.

هم اصلاح طلبان و هم اصول‌گرایان با کاندیداهای متعدد به صحنه آمدند و میوه این تشتت را احمدی نژاد چید. مهم ترین موضوع جالب توجه این آیین این بود که متن حکم تنفیذ احمدی‌نژاد را سید محمد خاتمی قرائت کرد که هیچ شباهت و ارادت و قرابتی با او نداشت و احتمالا یکی از تلخ ترین لحظات زندگی او رقم خورده است.

10. محمود احمدی نژاد؛ مرداد 88/ مراسم 88 به شدت تحت تأثیر وقایع دو ماه قبل از آن قرار داشت. غیبت اصلاح طلبان و هاشمی رفسنجانی در مراسم هم بسیار به چشم آمد.

در کتاب «زندگی و زمانه اکبر هاشمی رفسنجانی» آمده است که ازهاشمی خواسته شده بود در مراسم تنفیذ شرکت و متن را او قرائت کند اما می گوید «من احمدی نژاد را به عنوان رییس جمهور قبل ندارم اا وقتی رهبری به او حکم دهند با او کار می کنم.»

برای اولین بار در مراسم تنفیذ یک رییس جمهوری جدید دو رییس جمهوری زنده قبلی (سید محمد خاتمی و هاشمی رفسنجانی) غایب بودند. دو کاندیدای رقیب او (میر حسین موسوی و مهدی کروبی) نیز.

11. حسن روحانی؛ مرداد 92/ تنفیذ یازدهم از این حیث قابل توجه بود که صلاحیت هاشمی رفسنجانی تأیید نشد اما او شادمان ترین فرد بود چرا که نزدیک ترین چهره به او رییس جمهوری شده بود.

در حالی که تصور می شد اصلاح طلبان و اعتدال گرایان از صحنه حذف شده اند ظهور روحانی با حمایت اصلاح طلبان صحنه سیاسی کشور را تغییر داد و اگر چه مهم ترین عامل رأی آوری روحانی در تنفیذ 92 باز هم در مراسم تنفیذ غایب بود اما اصلاح طلبان خرسند بودند و بیش از آنان هاشمی که ناباورانه به او اجازه بازگشت داده نشده بود.

12. حسن روحانی؛ مرداد 96/ مهم ترین ویژگی تنفیذ دوازدهم غیبت هاشمی رفسنجانی بود و این بار نه مثل 88 در اعتراض و ترجیح سفر که زمستان سال قبل چشم از جهان بسته بود.

آن قدر غیبت او محسوس بود که در سیمای حسن روحانی هم شادابی قبل دیده نمی شد و این سه علت داشت. اولی از دست دادن یک حامی بزرگ و تنها شدن در صحنه اصلی قدرت. دوم تند کردن شعارها و وعده برای آن که این بار عزم حذف او جدی بود و مردم هم با تبدیل انتخابات به همه پرسی سنگ تمام گذاشته بودند و سوم این که در آمریکا دونالد ترامپ روی کار آمده بود و برجام یک هم در معرض تهدید بود چه رسد به برجام دو که در سر داشت.

فشار بر روحانی چنان بود که این شایعه که شاید حکم او امضا نشود درگرفت و حتی از زبان او شنیده شده که پس از تنفیذ قصد استعفا هم داشته است.

13. ابراهیم رییسی؛ مرداد 1400/ در پی انتخاباتی سرد و بی رمق و در غیاب بیش از نصف واجدان شرایط رای دادن و در حالی که رییس سه دوره مجلس شورای اسلامی و نامزد راست سنتی - علی لاریجانی - هم رد صلاحیت شده بود چه رسد به احمدی نژاد و تاج زاده ابراهیم رییسی به عنوان هشتمین رییس جمهوری ایران حکم ریاست جمهوری دریافت کرد.

دو سال بعد از آن کثیری از مردم با 12 فقره قبل مقایسه نمی کنند بلکه قیمت دلار و سکه و یک متر خانه در مرداد 1402 را با مرداد 1400 مقایسه می کنند. حتی حامیان ابراهیم رییسی وضعیت حجاب دو سال پیش را با اکنون و این که امید داشتند چادر مشکی بر سر همه کنند و حال به خاطر شال به جریمه و شلاق دل بسته‌اند.

با پیرترین حیوان زنده جهان آشنا شوید / جاناتان در 191 سالگی هنوز عاشق همسرش است (فیلم)

ببینید تویوتای ژاپن اولین اتوبوس با سوخت سلولی را چطور می‌سازد (فیلم)