احیای برجام، یک سند یک گام

قطار گفت وگوهای هسته ای بین اعضای کمیسیون مشترک برجام که از نشست مجازی روز 13 فروردین به راه افتاد تا به امروز در حرکت است. پس از نشست مجازی، مذاکرات به صورت حضوری در وین ادامه یافت و دور سوم گفت و گوهای برجامی بین اعضای کمیسیون مشترک برجام روز سه‌شنبه هفتم اردیبهشت در پایتخت اتریش آغاز شد؛ نشستی یک روزه که همانند قبل «سیدعباس‌عراقچی» معاون سیاسی وزیر امور خارجه هدایت هیات نمایندگی ایران را برعهده داشت.

در پیوند با میزان پیشرفت مذاکرات، چند روز پیش حجت الاسلام «حسن روحانی» با اعلام اینکه مذاکرات برجام در وین 60 تا 70 درصد پیشرفت داشته، تاکید کرد: «راه حل معضل هسته‌ای ایران اجرای توافق نامه برجام است. باید این توافق به خوبی اجرا شود. اجرای عین سند برجام را می خواهیم نه یک کلمه زیاد و نه یک کلمه کم».

به گفته رییس جمهوری سه گام در احیای برجام وجود دارد: اولی رفع تحریم کامل است که به عهده آمریکایی هاست. دومی راستی آزمایی است که ما برنامه ریزی کرده ایم و در زمان کوتاهی می توانیم آن را انجام دهیم و سومی بازگشت به توافق برجام است که ما آن را دقیقا اجرا و عمل می کنیم.

از اظهارت صورت گرفته، این گونه برداشت می شود که اختلاف بر سر نوع و شمار تحریم ها است. «سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه روز دوشنبه ششم اردیبهشت‌ماه، در نشست خبری هفتگی خود که به‌صورت مجازی برگزار شد، از سفر دوباره هیات ایرانی در همان روز به وین برای دور جدید مذاکرات خبر داد و اعلام کرد: «گفت‌وگوها در حال انجام است، ولی با سرعت هم انجام نمی‌شود؛ چراکه برخی اختلافات جدی وجود دارد.»

از نگاه ناظران مشکل و اختلاف بر سر موضوع تحریم ها است. تحریم‌ها به دو بخش تقسیم می شوند؛ تحریم‌هایی که جنبه عمومی دارند و تحریم‌هایی که جنبه خاص دارند. تحریم‌هایی که جنبه عمومی دارند شامل تحریم‌های هوایی، دریایی، بانکی و بیمه‌ای هستند. تحریم‌های خاص شامل تحریم افراد و اشخاص است. طبق توافق ایران با 1+4 و آمریکا مقرر شده است تحریم‌هایی که جنبه عمومی دارند لغو شوند و برای لغو تحریم‌هایی که جنبه خاص دارند، در دور کنونی مذاکرات بحث و رایزنی می شود.

در پیوند با تحریم‌های با جنبه عمومی، لازم به ذکر است که ترامپ با خروج از برجام ابتدا در میانه خردادماه سال 97 معاملات دلار، طلا و فلزات گرانبها و همچنین صنعت خودرو و فروش هواپیما به ایران را هدف قرار داد. دور دوم تحریم‌های آمریکا (14 آبان‌ماه همان سال) اجرایی شد که بخش صنعت نفت، مبادلات بانکی، کشتیرانی، خدمات بیمه‌ای و بخش انرژی را هدف قرارمی‌داد.

البته ترامپ چند بازه زمانی مختلف را به منظور معافیت برای خریداران عمده نفت ایران در نظر گرفت و به تمدید ان اقدام کرد. رییس جمهوری آمریکا در نهایت اما تمامی معافیت‌ها را برداشت تا در راستای فشار حداکثری بر تهران، صادرات نفت ایران را به صفر برساند که البته در این زمینه به هدف خود نرسید.

در کنار تحریم هایی که به آن اشاره شد و از آن با عنوان تحریم های «عمومی» یا «سازگار» با برجام نام برده می شود، دسته دیگری از تحریم ها هستند که اینک برداشتن آنها مشکل ساز شده است و آنها را تحریم های «خاص» یا «ناسازگار» با برجام می نامند.

در زمینه تحریم های خاص یا ناسازگار بیان این نکته لازم است که ترامپ و تیم وی برای دشوار ساختن لغو تحریم ها در دولت بعدی، سعی کردند تا مساله تحریم ها را به موضوعاتی حساسی چون تروریسم و حقوق بشر پیوند دهند تا در صورت تمایل دولت بعدی به لغو تحریم ها، این امر تحقق نیابد.

از این رو، کاخ سفید میانه فروردین 1398 در بیانیه‌ای رسما سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به فهرست سازمان‌های به اصطلاح «تروریستی» خود اضافه کرد. این اولین بار بود که کاخ سفید نیروهای مسلح رسمی یک کشور خارجی را به عنوان «سازمان تروریستی» معرفی می کرد. از آن تاریح مشاهده می کنیم که بیشتر تحریم های ایران به نوعی به تروریسم و حقوق بشر ارتباط می یابد.

«مجید تخت روانچی» سفیر و نماینده دایم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان ملل متحد اوایل دی ماه پارسال در سخنانی در نشست مجازی شورای امنیت ملل متحد تاکید کرد که «در چهار سال گذشته، آمریکا بیش از 1500 تحریم علیه ایران اعمال کرده و تمامی بخش های اقتصاد ایران را هدف قرار داده است.»

از نگاه ناظران، اختلاف کنونی در مذاکرات به لیست 1500 نفری ارتباط می یابد که ترامپ به بهانه های غیرهسته ای از قبیل اتهامات تروریستی و حقوق بشری آن ها را مورد تحریم قرار داد و عراقچی چند روز پیش با اشاره به این فهرست تاکید کرد که «ما در هر دو جهت حرکت می کنیم، همه تحریم ها در بخش ها باید برداشته شود».

بی تردید اصرار تیم بایدن بر ماندگاری تحریم هایی که ترامپ به عمد در ذیل موضوعات تروریستی و حقوق بشری گنجانده تا راه بازگشت دولت بعدی را به برجام سد کند، به پیچیدگی مذاکرات خواهد انجامید. در حالی که مطالبه ایران به طور کامل و شفاف بیان شده است؛ لغو تمامی تحریم ها و در مقابل، بازگشت کامل تهران به توافق. بنابراین تنها راه حل مساله و ثمربخشی مذاکرات، رسیدن به سند برجام و اجرای تمام و کمال آن است و لاغیر.

• تحریم
• وین
• دونالد ترامپ
• کمیسیون مشترک برجام
• جو بایدن
• حسن روحانی