افزایش پذیرش دانشجوی پرستاری تا 1408/ جایگاه ایران در پرستاری

در حال حاضر 39 هزار نفر دانشجوی پرستاری در کشور مشغول به تحصیل هستند که طبق مطالعات برآورد نیروی انسانی حوزه سلامت، سیاست پذیرش دانشجوی کارشناسی پرستاری تا سال 1408 روندی افزایشی دارد.

خبرگزاری مهر - گروه حوزه و دانشگاه؛ رشته پرستاری به عنوان یکی از مهمترین رشته‌های مرتبط با گروه پزشکی و پیراپزشکی در سال‌های اخیر، در پاسخ به نیازهای روز افزون سلامتی و حرکت علمی جامعه همسو با علم، فناوری و نوآوری توسعه یافته است.

به همین منظور در کنار برنامه ریزی ها و اسناد بالادستی کشوری و نقشه جامع علمی کشور به موضوع پرستاری و توسعه آن توجه ویژه ای صورت گرفته است. در دنیای کنونی که هر روز علم و دانش در حوزه‌های گوناگون پیشرفت داشته، پرستاری نیز به عنوان یک علم در کنار سایر علوم پزشکی و پیراپزشکی در دنیا در حال گسترش و تخصصی شدن در حوزه‌های مختلف است.

پرستاران بر اساس متون علمی نقش‌های مختلفی چون نقش آموزشی، پژوهشی، مدیریتی، رهبری، مراقبتی، هماهنگ کننده، تسهیل گر، حمایت کننده و مشاوره را بر عهده دارند و به عنوان بزرگترین گروه نیروهای حرفه‌ای در خط مقدم ارائه خدمات در نظام سلامت، بیشترین ارتباط را با بیماران و همراهان آنها دارند.

تاریخچه آموزش پرستاری در ایران

آغاز آموزش پرستاری در ایران به افتتاح نخستین بیمارستان در سال 1272 شمسی در تهران و در پی آن، آموزش برخی زنان برای پرستاری باز می‌گردد. در سال 1294 شمسی، نخستین آموزشگاه پرستاری در ایران گشایش یافت و یک دوره آموزشی سه ساله برای علاقمندان این رشته برگزار شد.

در سال 1337 طبق اساسنامه آموزشگاه‌های پرستاری، مقرر شد داوطلبان با مدرک کامل متوسطه پذیرفته شده و با گذراندن یک دوره آموزشی سه ساله با ارزش معادل لیسانس پرستاری فارغ التحصیل شوند و در سال 1344 نخستین دوره آموزش چهارساله پرستاری با تأسیس «انستیتو عالی پرستاری فیروزگر» آغاز شد.

پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، با تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی و تحولات حوزه آموزش عالی، در سال 1365 بر اساس قانون تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، «مدارس پرستاری» و آموزشکده‌های مامایی با ادغام در در دانشکده‌های پرستاری به «دانشکده های پرستاری و مامایی» تبدیل شدند و آموزش پرستاری به شکل دانشگاهی دنبال شد.

آموزش پرستاری در سطح کارشناسی، زمینه ساز تربیت پرستار حرفه‌ای است؛ پرستاری که انتظار می‌رود بتواند بررسی و شناخت وضعیت سلامت، ارائه خدمات و هماهنگی مراقبت‌ها را درعرصه های مختلف به فرد، خانواده و جامعه عهده دار شود.

متولی اصلی پژوهش در حوزه پرستاری دانشکده‌ها، مراکز تحقیقات پرستاری تحت پوشش دانشگاه‌ها هستند. نخستین مرکز تحقیقات پر ستاری کشور، تحت عنوان مرکز تحقیقات مراقبت‌های پرستاری دانشگاه علوم پزشکی ایران در سال 1380 شروع به کار کرد. در حال حاضر تعداد 15 مرکز تحقیقات پرستاری مصوب در کشور فعالیت دارند.

سیاست افزایش ظرفیت پرستاری در کشور تا سال 1408

دکتر جلیل کوهپایه زاده، دبیر شورای گسترش دانشگاه‌های علوم پزشکی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره وضعیت آموزش پرستاری در کشور گفت: در حال حاضر 39 هزار دانشجوی کارشناسی پرستاری شاغل به تحصیل در کشور هستند.

با توجه به پیش‌بینی افزایش تعداد تخت بیمارستانی و همچنین تعداد تخت‌های فعال و بر اساس نسبت پرستار به تخت‌های بیمارستانی، سیاست پذیرش دانشجوی کارشناسی پرستاری افزایشی است به نحوی که برنامه‌ریزی به منظور افزایش ظرفیت پذیرش از سالیانه 9 هزار دانشجو به 10 هزار و 300 دانشجو تا سال 1408 انجام شود وی افزود: بررسی تعداد دانشجویان شاغل به تحصیل در رشته پرستاری در مقاطع مختلف در دانشگاه‌های علوم پزشکی دولتی نشان می‌دهد که تعداد 24 هزار و 959 نفر در مقطع کارشناسی (پیوسته و ناپیوسته)، تعداد 3 هزار و 76 نفر در مقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته و تعداد 386 نفر در مقطع دکتری تخصصی (Ph.D) تحصیل می‌کنند. همچنین تعداد 14 هزار نفر هم شاغل به تحصیل در کارشناسی پرستاری در دانشگاه آزاد اسلامی هستند.

دبیر شورای گسترش دانشگاه‌های علوم پزشکی با اشاره به رشد ظرفیت پذیرش دانشجوی پرستاری در کشور گفت: طبق مطالعات برآورد نیروی انسانی حوزه سلامت، با توجه به پیش‌بینی افزایش تعداد تخت بیمارستانی و همچنین تعداد تخت‌های فعال و بر اساس نسبت پرستار به تخت‌های بیمارستانی، سیاست پذیرش دانشجوی کارشناسی پرستاری افزایشی است به نحوی که برنامه‌ریزی به منظور افزایش ظرفیت پذیرش از سالیانه 9 هزار دانشجو به 10 هزار و 300 دانشجو تا سال 1408 انجام شود.

وی خاطرنشان کرد: در خصوص تحصیلات تکمیلی نیز برآورد نیاز به تفکیک گرایش‌های مختلف انجام می‌گیرد. بیشترین میزان افزایش‌ها مربوط به گرایش‌های «پرستاری داخلی جراحی» و «پرستاری اورژانس» است که نیاز بیشتری در این زمینه وجود دارد.

کوهپایه زاده یادآور شد: در دو گرایش کارشناسی ارشد «پرستاری سلامت جامعه» و «مدیریت پرستاری» با توجه به بررسی‌های صورت گرفته در مطالعات برآورد نیروی انسانی حوزه سلامت با کاهش ظرفیت روبرو خواهیم بود. ضمن اینکه با توجه به نیاز کشور در مقطع کارشناسی، تا سال 1408 ظرفیت مقطع دکتری در رشته پرستاری با کاهش چند نفری روبرو خواهد بود که این میزان کاهش ظرفیت پذیرش از 60 نفر به 50 نفر تا سال 1408 پیش بینی شده است.

جدول وضعیت برآورد نیاز پرستاری در مقطع کارشناسی ارشد به تفکیک گرایش‌های مختلف تا سال 1408

ردیف رشته / گرایش وضعیت برآورد نیاز 1 پرستاری داخلی جراحی افزایشی از 270 به 300 نفر (سالانه) 2 پرستاری مراقبت‌های ویژه تثبیت سالیانه 140 نفر 3 پرستاری مراقبت‌های ویژه کودکان: تثبیت سالیانه 25 نفر 4 پرستاری اورژانس افزایشی از 110 به 150 نفر (سالانه) 5 پرستاری کودکان تثبیت سالیانه 65 نفر 6 روان پرستاری تثبیت سالیانه 65 نفر 7 پرستاری سلامت جامعه کاهشی از 65 به 55 نفر (سالانه) 8 مدیریت پرستاری کاهشی از 20 به 15 نفر (سالانه) 9 پرستاری سالمندان تثبیت سالیانه 75 نفر

وضعیت آموزش پرستاری در کشور نشان می‌دهد که این آموزش از سال 1365 که وزارت بهداشت تشکیل شده است، روند رو به رشدی را تجربه کرده است. اما در این میان وضعیت آموزش پرستاری و تحقیقات مرتبط با رشته پرستاری نیز در میان دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور جایگاه ویژه ای داشته است.

بررسی پایگاه علم سنجی وزارت بهداشت نشان می‌دهد که دانشکده‌های پرستاری از وضعیت خوبی برخوردار هستند و در میان دانشکده‌های پزشکی، داروسازی و دندانپزشکی که در گروه دکتری حرفه‌ای محسوب می‌شوند بالاترین رتبه مربوط به دانشکده پرستاری تهران است.

برای بررسی وضعیت علم سنجی دانشکده‌های پرستاری در کشور از سامانه علم سنجی مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت استفاده شده و مقالات پرنویسنده حذف شده است. به این ترتیب 69 دانشکده پرستاری در کشور در این بررسی قرار گرفتند. در جدول زیر از میان 69 دانشکده مورد بررسی 10 دانشکده برتر ذکر شده اند.

جدول علم سنجی دانشکده‌های پرستاری و مامایی کشور سال 1401

ردیف رتبه کشوری دانشکده پرستاری و مامایی / دانشگاه علوم پزشکی مقالات استنادات H-Index H5-Index استناد به ازای مقاله مقالات بین‌المللی 1 33 پرستاری و مامایی / تهران 1,589 13,582 45 21 8/54 308 2 41 پرستاری و مامایی / شهید بهشتی 1,513 10,089 37 25 6/66 157 3 48 پرستاری و مامایی / مشهد 1,062 6,516 30 16 6/13 73 4 48 پرستاری و مامایی / شیراز 769 5,215 30 21 6/78 55 5 49 پرستاری و مامایی / ایران 763 4,914 29 19 6/44 166 6 49 پرستاری و مامایی / بقیه الله 609 4,029 29 21 6/61 151 7 50 پرستاری و مامایی / تبریز 868 5,451 28 19 6/27 198 8 51 پرستاری و مامایی / اصفهان 1,054 5,915 27 17 5/61 72 9 52 پرستاری و مامایی / مازندران 478 3,262 26 14 6/82 133 10 53 پرستاری و مامایی / کرمان 390 2,582 25 14 6/62 36

وضعیت آموزش پرستاری ایران در رتبه بندی‌های جهانی

در این میان نظام‌های بین المللی رتبه بندی نیز در بخش‌های موضوعی به رتبه بندی دانشگاه‌های کشورهای مختلف می‌پردازند. چهار نظام رتبه بندی در دنیا شامل «شانگهای»، «سایماگو» و «یواس نیوز» و «کیو اس» به طور ویژه به موضوع پرستاری پرداخته اند.

در این میان دانشگاه‌های ایرانی در دو نظام رتبه بندی «کیو اس» و «یو اس نیوز» در موضوع «پرستاری» رتبه‌ای کسب نکرده اند اما در نظام رتبه‌بندی بین‌المللی شانگهای (ARWU) و «سایماگو» در دو بخش مقالات و آموزش رتبه‌هایی را کسب کرده اند.

نظام رتبه‌بندی بین‌المللی شانگهای (ARWU) برای اولین بار در سال 2003 توسط دانشگاه چینی شانگهای ژیائوتنگ انجام گرفته و از آن سال به بعد به‌طور سالانه دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی سراسر جهان را مورد ارزیابی و رتبه‌بندی قرار داده است.

هدف این رتبه بندی، ارزیابی کیفیت آموزشی و پژوهشی است و هر ساله بیش از 2000 دانشگاه و مؤسسه پژوهشی در سه صورت کلی (کل موسسه)، حوزه‌ای و موضوعی (رشته‌ای) مورد ارزیابی این رتبه‌بندی قرار می‌گیرند که شاخص‌های ارزیابی و روش‌شناسی هر کدام از انواع ارزیابی‌ها متفاوت از یکدیگر است.

رتبه بندی موضوعات آکادمیک (GRAS) شانگهای برای اولین بار در سال 2017 منتشر شد در سال 2022 دانشگاه‌ها در 54 موضوع علوم طبیعی، مهندسی، علوم زیستی، علوم پزشکی و علوم اجتماعی رده بندی شدند.

بیش از 1800 دانشگاه از 5000 دانشگاه در 96 کشور و منطقه در این رتبه بندی فهرست شدند و از طیف وسیعی از شاخص‌های عینی دانشگاهی و داده‌ها از جمله خروجی پژوهش، تأثیر پژوهش، همکاری بین‌المللی، کیفیت پژوهش برای اندازه‌گیری عملکرد دانشگاه‌های جهان در موضوعات مربوطه استفاده شد. همچنین جوایز آکادمیک بین المللی و جوایز دانشگاهی بین‌المللی به عنوان تعالی تحصیلی در شاخص‌های این رده بندی موثر بوده است.

رتبه اول در رشته پرستاری در رتبه بندی سال 2022 شانگهای متعلق به دانشگاه پنسیلوانیا از آمریکا است. همچنین در این رتبه بندی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه علوم پزشکی تهران در میان 300 دانشگاه برتر دنیا در رشته پرستاری قرار دارند.

امتیازات خروجی تحقیق (Q1)، نفوذ پژوهشی (CNCI)، همکاری بین المللی (IC)، کیفیت تحقیق (برترین) و جوایز بین المللی آکادمیک (جایزه) ذکر شده است. دانشگاه‌های ایرانی در بخش جوایز بین المللی آکادمیک (جایزه) امتیازی کسب نکرده اند.

جدول رتبه دانشگاه‌های ایرانی در رتبه بندی شانگهای سال 2022 رشته پرستاری

ردیف رتبه جهانی دانشگاه امتیاز Q1 امتیاز CNCI امتیاز IC امتیاز برترین 1 201-300 دانشگاه علوم پزشکی اصفهان 30.7 67.6 54.7 20.9 2 201-300 دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی 40.8 70.7 53.4 0.0 3 201-300 دانشگاه علوم پزشکی تبریز 32.4 76.3 83.9 0.0 4 201-300 دانشگاه تربیت مدرس 28.2 64.0 49.7 20.9 5 201-300 دانشگاه علوم پزشکی تهران 41.3 63.9 66.1 20.9

نکته جالب توجه در میان رتبه بندی ها، رتبه بندی تاثیر یا Impact نظام رتبه بندی تایمز در سال 2022 بود که در بخش سلامت و رفاه خوب که پرستاری، بهداشت و علوم پزشکی در زیر مجموعه آن قرار دارد، دانشگاه علوم پزشکی ایران در رده اول جهان قرار دارد و رتبه هفتم جهانی نیز در اختیار دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی است.

موسسه اسپانیایی سایماگو (SIR) از سال 2009 ارزیابی و رتبه بندی دانشگاه‌ها و موسسات علمی - پژوهشی سراسر جهان را آغاز کرده است.

این موسسه به صورت سالانه نتایج رتبه بندی خود را برای حدود 5000 موسسه اعلام می‌دارد. هر دانشگاه یا موسسه تحقیقاتی که بیش از 100 مقاله منتشر شده در پایگاه داده اسکوپوس داشته در ارزیابی این نظام در نظر گرفته می‌شوند. موسسات علمی و پژوهشی مورد ارزیابی به چهار دسته اصلی موسسات دولتی، آموزش عالی، بهداشتی و خصوصی تقسیم بندی شده و رتبه جهانی هر یک از آنها در میان مجموعه این موسسات اعلام می‌شود.

رتبه بندی سایماگو یا SCImago Journal & Country Rank شاخص‌های علمی کشورها را با استفاده از اطلاعات موجود در پایگاه داده الزویر اسکوپوس تهیه می‌کند. داده‌های استنادی از بیش از 34 هزار 100 عنوان مجله از بیش از 5000 ناشر بین المللی استخراج می‌شود.

این پلتفرم نام خود را از شاخص رتبه مجله SCImago (SJR) گرفته و توسط الگوریتم شناخته شده Google PageRank توسعه یافته است. SCImago علاوه بر پورتال SJR، The Shape of Science، SIR (رتبه‌بندی موسسه SCImago) و اطلس علم را توسعه داده است.

SIR برای طبقه‌بندی مؤسسات دانشگاهی و مرتبط با تحقیقات از یک شاخص ترکیبی استفاده می‌کند که سه مجموعه مختلف از شاخص‌ها را بر اساس عملکرد پژوهشی، خروجی‌های نوآوری و تأثیر اجتماعی که با دید وب اندازه‌گیری می‌شود، ترکیب می‌کند.

در رتبه بندی تحقیقاتی SCImago یا تولید علم موضوعی، ایران ایران با بیش از 9 هزار مقاله و 98 هزار استناد در رده اول کشورهای خاورمیانه در رشته پرستاری و گرایش‌های آن قرار دارد. جمهوری اسلامی ایران در این رتبه بندی در رده هفدهم دنیا قرار دارد.

جدول وضعیت ایران در رتبه بندی تولید علم SCImago در رشته پرستاری و گرایش‌های آن

ردیف موضوعات مرتبط پرستاری رتبه ایران تولید علم (مقالات / استنادات / H.Index) 1 پرستاری پیشرفته و تخصصی اول 1473 مقاله / 12076 استناد / 41 H.Index 2 ارزیابی و تشخیص اول 704 مقاله / 3717 استناد / 23 H.Index 3 برنامه ریزی مراقبت پرستاری اول 43 مقاله / 319 استناد / 10 H.Index 4 پرستاری جامعه و مراقبت در منزل دوم 425 مقاله / 2131 استناد / 18 H.Index 5 پرستاری مراقبت‌های ویژه دوم 78 مقاله / 494 استناد / 11 H.Index 6 پرستاری اورژانس اول 312 مقاله / 2191 استناد / 23 H.Index 7 مبانی پرستاری و مهارت‌ها اول 78 مقاله / 619 استناد / 12 H.Index 8 پرستاری سالمندی سوم 162 مقاله / 1490 استناد / 19 H.Index 9 مسائل اخلاقی و جنبه‌های حقوقی در پرستاری اول 953 مقاله / 6102 استناد / 28 H.Index 10 مدیریت و رهبری در پرستاری اول 335 مقاله / 2997 استناد / 26 H.Index 11 پرستاری LPN و LVN دوم 138 مقاله / 874 استناد / 17 H.Index 12 زایمان و مامایی اول 1699 مقاله / 8560 استناد / 29 H.Index 13 پرستاری داخلی و جراحی دوم 177 مقاله / 1942 استناد / 22 H.Index 14 دستیار پرستار (بهیاری) - - 15 پرستاری اول 2596 مقاله / 16801 استناد / 42 H.Index 16 پرستاری تغذیه و رژیم غذایی اول 3894 مقاله / 56826 استناد / 92 H.Index 17 پرستاری انکولوژی سوم 87 مقاله / 723 استناد / 17 H.Index 18 پرستاری اطفال دوم 193 مقاله / 910 استناد / 15 H.Index 19 پرستاری فارماکولوژی دوم 17 مقاله / 126 استناد / 5 H.Index 20 تحقیق و تئوری در پرستاری دوم 77 مقاله / 697 استناد / 13 H.Index 21 آمادگی آزمون‌های پرستاری دوم 14 مقاله / 46 استناد / 4 H.Index

در رتبه بندی موسسات SCImago در بخش «مراقبت های ویژه» که مرتبط با پرستاری است 11 موسسه ایرانی دارای رتبه هستند. برترین موسسه در این بخش دانشگاه هاروارد از آمریکا است.

دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با رتبه جهانی 141، دانشگاه علوم پزشکی تهران با رتبه جهانی 280، دانشگاه علوم پزشکی شیراز با رتبه جهانی 320، دانشگاه علوم پزشکی ایران با رتبه جهانی 395، دانشگاه علوم پزشکی تبریز با رتبه جهانی 490، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با رتبه جهانی 534، دانشگاه علوم پزشکی مشهد با رتبه جهانی 541، دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله با رتبه جهانی 562، دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه با رتبه جهانی 569، دانشگاه تربیت مدرس با رتبه جهانی 592، دانشگاه علوم پزشکی کرمان با رتبه جهانی 592 و دانشگاه علوم پزشکی مازندران با رتبه جهانی 605 در این بخش قرار دارند.

به گزارش مهر، سند پرستاری در افق 1404 اذعان می‌کند که برای رسیدن به اهداف کلان باید برنامه‌های آموزشی دانشگاهی، دوره‌های آموزش مداوم و حرفه‌ای - مهارتی پرستاری بر اساس رویکردهای نوین یادگیری و رویکرد «مراقبت جامع و جامعه نگر» در همه سطوح سلامت باید بازنگری شود.

از همین رو انتظار می‌رود رشد ظرفیت‌های دانشگاهی در حوزه پرستاری براساس نیازهای جامعه، فناوری و علوم نوین و اجرای آموزش مشارکتی و بین حرفه‌ای با سایر حرفه‌ها اعم از پزشکی و غیر پزشکی صورت گیرد. ارتقا و ثبت جایگاه اعضای هیات علمی پرستاری درعرصه های بالینی و اجرای آزمون صلاحیت حرفه‌ای پرستاری از دیگر برنامه‌های توسعه‌ای در آموزش پرستاری است.