امنیت غذایی چالش مهم امروز و بحران آینده جهان / سیاست های اقتصاد مقاومتی راهبرد گذر از بحران غذا

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از دیار آفتاب؛ امنیت غذایی یکی از مهم‌ترین چالش‌های قرن 21 برای کلیه ساکنان کره زمین است، جهان با یک بحران غذایی شدید مواجه است و شدت این بحران به حدی است که بانک جهانی و سازمان ملل می گویند تا سال 2050، غذای کافی برای سیر کردن جمعیت جهان وجود نخواهد داشت و بر این اساس برخی کارشناسان جنگ های آینده را جنگ بر سر غذا پیش بینی می کنند.

شواهد نشان می‌دهد ابعاد امنیت غذایی، نه فقط چالشی منطقه‌ای است، بلکه در حال تبدیل شدن به چالشی سیاسی در بعد جهانی است. رشد قیمت های جهانی این روزها با چنان شتابی پیش می‌رود که طبق اعلام نهادهای بین‌المللی مانند سازمان خواروبار جهانی و سازمان ملل متحد، در تاریخ بی سابقه بوده است.

رشد قیمت‌های جهانی در کالاهای اساسی زیاد شده است از این رو همه کشورها تلاش می‌کنند تا می‌توانند اقلام ضروری را ذخیره کنند که طلایه دار این ذخیره کنندگان کشور چین است که نیمی از گندم صادراتی جهان را در سیلوهای خود ذخیره کرده است.

به تازگی نشریه اقتصادی اکونومیست عکس روی جلد شماره جدید خود را به این موضوع اختصاص داده است، در این عکس سه خوشه گندم نمایش داده شده که به جای دانه‌های گندم عکس جمجمه انسان کشیده شده است، بالای عکس هم نوشته شده «فاجعه غذا در حال آمدن است.»

پیش‌بینی اکونومیست از بروز فاجعه غذا در دنیا در حالی است که طی یکی دو سال اخیر و حتی قبل از بروز جنگ اوکراین، به‌دلیل بروز خشکسالی‌های شدید در بسیاری از مناطق دنیا و همچنین شیوع ویروس کرونا، شاهد رشد روزافزون قیمت مواد غذایی و غلات در دنیا بودیم به‌گونه‌ای که بانک جهانی آذر ماه سال گذشته در گزارشی از رشد تا 100درصدی قیمت 22 کالای اساسی و کشاورزی در دنیا خبر داده بود.

تقریبا روزی نیست که رشد قیمت‌ها را در جهان شاهد نباشیم و رکوردهای بی‌سابقه‌ای را روزانه ثبت نکنند، تنها قیمت جهانی گندم از ابتدای سال 2022 میلادی بیش از 50 درصد رشد کرده است.

در این میان تولید و مصرف چند محصول کشاورزی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. این اولویت در بررسی‌های سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو) مورد تاکید است و بررسی‌های عمیق و مداومی طی سال‌های گذشته انجام‌شده و مقدار تولید و مصرف این محصولات در تمام دنیا مورد پایش قرار گرفته است.

این محصولات شامل گندم، جو، برنج، دانه‌های روغنی، گوشت قرمز، ذرت و حبوبات هستند و بر اساس آمارها مقدار مصرف این محصولات در بعضی از کشورهای دنیا بسیار پایین است که باعث شده مردم و ساکنان این کشورها دارای سوءتغذیه باشند در عین حال نکته بسیار مهم این است که چند کشور بین 70 تا 80 درصد صادرات جهانی این محصولات را به خود اختصاص داده‌اند.

این آمار به این معناست که امنیت غذایی بیش از 5 میلیارد نفر در کره زمین وابسته به تصمیمات چند کشور خاص است. همین امر باعث شده است طی چند ماه گذشته و بعد از آغاز جنگ روسیه و اوکراین قیمت غلات به‌ویژه گندم در دنیا افزایش بی‌سابقه‌ای را تجربه کند، زیرا روسیه و اوکراین با هم نزدیک به 30 درصد از تجارت جهانی گندم را تشکیل می‌دهند.

هر چند بحران مواد غذایی مساله جدیدی نیست وتعداد افرادی که با نا امنی غذایی در جهان رو به رو هستند ظرف 6 سال گذشته به شکل نگران کننده‌ای افزایش داشته است اما همه‌گیری کووید -19، تغییرات آب‌وهوایی و همچنین برخی منازعات بین المللی باعث شده که اقتصاد دنیا به ویژه در حوزه غذا وارد عصر جدیدی شود. عصری که باید آن را عصر جنگ غذا نامید. شوک اقتصادی ناشی از کرونا آنقدر شدید بود که باعث شد بحران اقتصادی ناشی از آن، به بزرگ‌ترین بحران اقتصادی جهانی بعد از جنگ جهانی دوم تبدیل شود.

بحران‌های غذایی به‌طور روزافزون در حال تشدید هستند و از این‌رو توانایی کشورها برای مقابله با اتفاقات منفی جدید (چیزهایی همچون پاندمی کرونا) کاهش می‌یابد. انتظار می‌رود منازعات داخلی و بین‌المللی و بحران‌های اقتصادی‌ای که در مقیاس وسیع رخ می‌دهند، در سال های آتی، بحران‌های غذایی را بدتر از قبل کنند.

اکنون جنگ در اوکراین باعث سومین بحران جهانی غذا طی حداقل 15 سال گذشته شده است. میلیون‌ها نفر در کشورهایی که به شدت به واردات مواد غذایی وابسته هستند در معرض خطر گرسنگی قرار دارند. ناامنی غذایی در ثروتمندترین کشورهای جهان نیز در حال افزایش است و صنعت غذایی این روزها از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است که در سطحی بالاتر، به یکی از فاکتورهای امنیتی در دنیا بدل شده است.

خودکفایی راهبرد گذر از چالش امنیت غذایی

افزایش تولید و خودکفایی در تولید نیازهای کشور از راهبردهای انقلاب اسلامی و از بندهای مهم سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی است. با این حال بی مهری به این سیاست های راهگشا باعث شده تا سالانه بیش از 14 میلیارد دلار برای واردات مواد غذایی و نهاده دامی ارز از کشور خارج شود.

شاه کلید حوزه امنیت غذایی کشور، فرمایشات مقام معظم رهبری در موضوعات مختلف حوزه کشاورزی و تاکیدات مکرر ایشان به خودکفایی و خوداتکایی محصولات اساسی است و به عقیده معظم له «پایه‌ی اول خودکفایی، خودکفایی در امور تغذیه‌ی مردم است.»

مقام معظم رهبری امسال نیز در سخنرانی نوروزی خود بر این مساله تاکید و عنوان کردند: «مسئله کشاورزی و دامداری بسیار مهم است و کشور باید در محصولات پایه غذایی همچون گندم، جو، ذرت، خوراک دام و دانه‌های روغنی به امنیت کامل و خودکفایی لازم دست پیدا کند.»

کشور ما با توجه به منابع بزرگ خاکی و آبی ظرفیت عظیمی برای تولید محصولات کشاورزی و کالاهای اساسی در اختیار دارد. البته موضوع کمبود آب هم در میان است ولی به اعتقاد صاحبنظران، با اجرای طرح‌های صیانتی و به‌کارگیری روش‌های نوین آبیاری و حفاظت از آب و خاک، می‌توان با همین منابع موجود در میزان تولیدات کشاورزی جهش ایجاد کرد.

مانع رسیدن به چنین جایگاهی اما ریشه دواندن تفکرات واردات محور و ضدخودکفایی در بدنه اجرایی کشور طی سالیان گذشته بوده که باعث شده کشاورزی کشور با وجود موفقیت‌هایی که در تولیدات کشاورزی داشته است اما در تامین همه کالاهای اساسی کارنامه درخشانی نداشته باشد که وابستگی 90 درصدی به روغن، 70 درصدی به خوراک دام و طیور، واردات یک میلیون تن برنج و همین حدود شکر و برخی دیگر از این قبیل اقلام از جمله نقاط ضعف هستند.

میزان نیاز سالانه ایران به گندم به عنوان یکی از استراتژیک ترین کالاهای اساسی حدود 12 میلیون تن است و این در حالی است که بر اساس گزارشات فائو ایران با تولید 14.5 میلیون تن گندم در سال 2018، در رتبه سیزدهم بزرگترین تولیدکنندگان گندم در جهان قرار گرفت اما متاسفانه ما خودکفایی گندم را که افتخار بزرگی برای کشور بود را به راحتی از دست دادیم و سال گذشته 7.5 میلیون تن گندم وارد شد و پیش‌بینی می شود به همین اندازه هم امسال وارد کنیم که هر چند با تمام محدودیت ها با توجه به برنامه ریزی های دولت اقدامات خوبی برای تامین نیاز گندم کشور صورت گرفته است.

از طرفی ایران جزو 15 کشور تولیدکننده پروتئین‌های حیوانی (لبنیات) در دنیاست اما نکته مهم در بحث امنیت غذایی این است که کشور ما از لحاظ نهاده های دامی دچار عقب ماندگی شده است و در حالی سالانه 16میلیون تن نهاده دامی شامل ذرت، جو و کنجاله سویا با صرف میلیارد‌ها دلار وارد کشور می‌شود که مسوولان وزارت کشاورزی می‌گویند: با به‌کارگیری ظرفیت‌های داخلی و اتخاذ سیاست‌های جدید در یک سال، امکان تولید 30درصد این رقم در داخل وجود دارد.

تامین نهاده‌های دامی به میزان لازم از آنجا اهمیت ویژه پیدا می‌کند که کمبود یا نبود آن به‌طور مستقیم بر زنجیره غذایی انسان‌ها و به‌طور مشخص بر تامین گوشت و مواد پروتئینی تاثیر می‌گذارد.

علیرغم همه فراز و نشیب ها، فشارهای اقتصادی، تغییرات آب و هوایی و خشکسالی ها اما بر اساس محاسبات سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) ایران حدود 11 درصد کل ارزش صادرات خود در هر سال غذا وارد می‌کند که کمتر از 119 کشور جهان است.

بر این اساس مردم 119 کشور جهان امنیت غذایی کمتری نسبت به ایرانی‌ها دارند و ایران از این نظر در رتبه 76 جهان قرار گرفته در حالیکه اقتصاد ایران بیش از 4 دهه تحت سنگین ترین تحریم های ضدبشری قرار داشته است.

کما اینکه در دوران شیوع کرونا ایران توانست از معدود کشورهای دنیا باشد که حتی در مقایسه با کشورهای توسعه یافته تنوع و کفایت موادغذایی را در کشور چه به لحاظ فراوانی و چه به لحاظ دسترسی فیزیکی فراهم کند.

بر اساس گزارش فائو، آمریکایی ها که خود را اقتصاد برتر جهان می دانند و با وجود اینکه این کشور تحت هیچ تحریمی هم نیست در رده‌بندی فائو رتبه 63 را به خود اختصاص داده است.

اما یک نکته مهم و قابل توجه نیز اینجاست که سهم ایران از کل غذایی که هر سال در جهان به هدر می‌رود 2.7 درصد اعلام شده است! بر همین اساس ضایعات مواد غذایی در ایران معادل 35 میلیون تن است این در حالی است که در اتحادیه اروپا با 27 کشور عضو، تنها 90 میلیون تن موادغذایی راهی زباله‌ها می‌شود.

یک پژوهش علمی ارزش مادی ضایعات موادغذایی در ایران را 15 میلیارد دلار برآورد کرده که اگر این رقم را با درآمد نفتی در شرایط غیر تحریم مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم که مردم ما معادل تقریبا 50 درصد درآمد نفتی‌مان را با ضایعات غذا به سطل زباله می‌ریزند. بیشترین ضایعات غذا در ایران مربوط به نان، میوه، برنج و سبزیجات است.

این نکته حائز اهمیت است که در شرایط امروز جهان و جنگی که صاحبنظران از آن به جنگ غذا یاد می کنند همه ما ایرانیان سربازان برقراری امنیت غذایی هستیم که با برداشتن قدم اساسی به ویژه جلوگیری از اسراف و کاهش ضایعات مواد غذایی می توانیم نقش سازنده خود را ایفا نماییم. باشد که سیاستمداران، دولتمردان و مسئولین اجرائی کشور هم بسان فرماندهان امنیت غذایی به وظایفشان عمل کنند.

امروز کشور ما در حوزه محصولات کشاورزی نیازمند یک جهش بزرگ و حرکت جهادی است تا بخش مهم کشاورزی به جایگاه واقعی خود در اقتصاد کشور و آنچه رسالت این بخش در تحقق اقتصاد نقاومتی است برسد چراکه کارشناسان بر این باورند که کشور ما به‌رغم کاهش بارندگی‌ها در سال‌های اخیر، همچنان مستعد خودکفایی در تولید محصولات مورد اشاره از جمله گندم، جو، برنج، دانه‌های روغنی، گوشت و مواد پروتئینی و نیز نهاده‌های دامی است و این خواسته‌ای است که در مورد گندم چندین بار در مقاطع مختلف محقق شده است پس اگر اراده کنیم «ما می توانیم»

رهبر معظم انقلاب نیز سال 82 در دیدار با جمعی از کشاورزان ضمن تأکید مجدد بر لزوم خودکفایی کشور در تولید همه محصولات اساسی کشاورزی فرمودند: «البته گندم یکی از موادِ لازم ماست؛ در بقیه مواد لازم مثل لبنیات، روغن و گوشت هم باید کشور کاملاً خودکفا و غنی شود و بتواند این محصولات را صادر کند. ما باید این مسأله را دنبال کنیم، و این به‌نظر ما کاملاً ممکن است.»

انتهای پیام /