انرژی هسته‌ای و اندیشه‌های قجری
به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری فارس، در 27 می 1901 که ویلیام ناکس دارسی به دربار مظفرالدین شاه رسید تا اولین قرارداد خارجی نفت را برای حفر چاه و صادرات آن به انگلستان در ازای پرداخت درصدی ناچیز امضا کند؛ شاه و درباریان فکر می‌کردند، چه‌بهتر که این ماده سیاه و بدبوی بی‌فایده را بدهیم و سهمی هم بگیریم. با دستیابی ایران به تکنولوژی هسته‌ای و با اعمال تحریم‌ها، تهدیدها و ترورهای اخیر ضمن تجربه مذاکرات طولانی سعدآباد و برجام، برخی رسانه‌ها و شخصیت‌ها مجدداً به این سؤال رسیده‌اند که اساساً انرژی هسته‌ای با این هزینه‌های سیاسی اقتصادی و خطرات زیستی چه ضرورتی دارد؟ آیا این صنعت، توجیه مالی و منافع عمومی معتنابهی نیز دارد یا جایگزین‌های دیگری برای آن موجود است که به‌دوراز تحریم دنبال شود؟ به همین خاطر تلاش داریم طی دو یادداشت تفصیلی، به انرژی هسته‌ای، تاریخچه آن در ایران و جهان، مزایا، معایب، جایگزین‌ها و مشکلات ناشی از فقدان تکنولوژی هسته‌ای در ایران بپردازیم.
تاریخچه انرژی هسته‌ای و اقبال کشورهای توسعه‌یافته:
هشت سال پس از بمباران فاجعه‌آمیز هیروشیما و ناگاساکی، یعنی از سال 1953 که آیزنهاور رئیس‌جمهور آمریکا ایده «اتم برای صلح» را مطرح کرد، جهان وارد عرصه جدیدی در تأمین انرژی موردنیاز خود با دستیابی به فناوری فوق پیشرفته اتمی شد. انرژی هسته‌ای Nuclear Energy به معنای فرایندهای هسته‌ای حرارت‌زا در ایجاد گرما و الکتریسیته است که از شکافت هسته‌ای، پرتوزایی و همجوشی عناصر آکتینید جدول تناوبی حاصل می‌شود.
در حقیقت سنگ اورانیوم را می‌گیرند، خرد می‌کنند و با اسیدسولفوریک اورانیوم را از ناخالصی‌ها جدا می‌کنند تا تبدیل به فراورده یک‌دست و جامدی بنام کیک زرد شود. بعد طی فرایندی آن را تبدیل به گاز uf6 می‌کنند و با تزریق به میله‌های سوختی در سانتریفیوژها با سرعت فوق‌العاده 4 هزار دور در ثانیه می‌چرخانند تا ایزوتوپ قابل شکافت آن جدا شود. اگر فرایند غنی‌سازی از 3 درصد بالاتر رود قابل‌استفاده خواهد بود و اگر به بیش از 90% برسد می‌توان با آن بمب اتمی ساخت. تا یک دهه قبل، 30 کشور جهان از طریق 440 رآکتور اتمی، 6% انرژی و 13% از الکتریسیته جهان را تأمین می‌کردند که تا امروز این ارقام تصاعدا در حال افزایش است. شکافتن هسته اتم با یورش نوترونی در برخی عناصر مانند اورانیوم می‌تواند مقدار انرژی آزاد کند که برابر سوزاندن صدها تن زغال‌سنگ، نفت و گاز است، به عبارتی هر 1 کیلوگرم اورانیوم غنی شده برابر 2 میلیون لیتر نفت انرژی تولید می‌کند، بدون آنکه به تکثیر گازهای گلخانه‌ای بیانجامد.
البته زباله‌های هسته‌ای که به‌ازای مصرف هر یک کیلوگرم اورانیوم، 20 گرم است باید به روش‌هایی خاص خنثی‌سازی و دفن شوند، اما آسیبی بیش از معادن زغال‌سنگ برای طبیعت ندارند و پس از 40 سال تا 99% از تشعشعات عمده زباله‌های آن کم می‌شود. یک نیروگاه 1000 مگاواتی هسته‌ای سالانه 25 تن زباله با تشعشعات بالا تولید می‌کند که باید برای 15 سال در منطقه‌ای امن دفن شوند اما در قیاس با یک نیروگاه تولید برق زغال‌سنگ که حدود 350000 تن زباله سخت با فلزات سنگین و تشعشعزا تولید می‌کند منطقی است و میزان کشته‌های سالیانه کارگران معادن، ده‌ها برابر فجایعی مثل چرنوبیل است. از دهه 1960 که تجاری‌سازی صنایع هسته‌ای رونق گرفت، حداقل 70 گیگا تن دی‌اکسیدکربن کمتری در جهان تولید شده است. امروز اروپایی‌ها بهطور میانگین 30% از الکتریسیته کشورهای خود، آمریکا تا%20 و فرانسه 80% از برق مردمشان را از نیروگاه‌های اتمی تأمین می‌کنند. فلذا در حال حاضر موتور محرک صدها کشتی، زیردریایی، فضاپیما و کارخانه ذوب‌آهن و آب‌شیرین‌کن با احتراق هسته‌ای کار می‌کند.
صنایع هسته‌ای در ایران از کجا به کجا رسیده است؟
فعالیت هسته‌ای ایران از زمان پهلوی دوم و از سال 1354 با عقد قرارداد میان شاه و شرکت زیمنس آلمان به پیشنهاد آمریکایی‌ها برای ساخت 20 نیروگاه اتمی و تأمین 20 هزار مگاوات آغاز شد. قرار بر این بود که تا سال 64 اولین نیروگاه در بوشهر به بهره‌برداری برسد اما با وقوع انقلاب و تحمیل جنگ و تحریم، علی‌رغم قول مساعدت روس‌ها تکمیل آن تا سال 90 به تعویق افتاد. برنامه هسته‌ای ایران پس از انقلاب از سال 1381 اعلام شد و همان زمان به دلیل فشارهای سیاسی و اتهامات وارده به جهت ورود سانتریفیوژهای آلوده از پاکستان، درگیر کنترل‌هایی فراقانونی، تهدیدات، ترورها و اقداماتی تخریبی از ناحیه غرب گردید.
تاکنون چهار مرکز تحقیقاتی «تهران، کردان، اراک و اصفهان»؛ دو مرکز غنی‌سازی «فردو و نطنز»؛ دو نیروگاه بالفعل و بالقوه «بوشهر و دارخوین»، یک مرکز تولید کیک زرد در «اردکان» و دو معدن فعال استحصال اورانیوم در «ساغند یزد و گچین بندرعباس» با ظرفیت تولید 90 تن اورانیوم تا سقف غنی‌سازی 60% در سال که برای فعالیت سه نیروگاه 1024 مگاواتی کافی است، چرخه کامل سوخت اتمی کشور را تشکیل می‌دهند. بنابراین ایران حدود 20 سال است که در میان 31 کشور اتمی جهان به‌عنوان 13 امین دولت خودکفا در تولید انرژی اتمی جای دارد. با وجود تحریم‌ها امروز 700 تا 1000 مگاوات از برق کشور با نیروگاه بوشهر تأمین می‌شود که 1% از نیاز کنونی برق را شامل می‌گردد. پنجاه سال پیش، ارزیابی خارجی‌ها این بود که برای تأمین نیمی از برق 40 میلیون ایرانی، نیاز به 20 نیروگاه اتمی است و امروز پیش‌بینی‌شده که تا سال 1420، علی‌رغم فشارهای بین‌المللی همین تعداد نیروگاه 1 گیگاواتی برای کشور ساخته شود تا 25% از نیاز مردم را پاسخ دهد.
قابلیت‌ها و کاربرد استفاده از انرژی هسته‌ای در چه مواردی است؟
ضرورت صنایع هسته‌ای در «حفظ منابع تجدیدناپذیر، تضمین تأمین سوخت وسایل نقلیه، پیشران کشتی‌ها، زیردریایی‌ها، ناوشکن‌ها، یخ‌شکن‌ها، سفینه‌ها، انرژی موردنیاز برای تولید برق در صنایع گوناگون، معابر، اماکن عمومی و مصارف خانگی» است. اتمام پذیری قریب‌الوقوع سوخت‌های فسیلی ضمن افزایش جمعیت و مصرف انسانی و همین‌طور نیاز به کاهش آلودگی هوا، آب و خاک در رفع تهدید از جانوران و گیاهان، الزامی است که اقبال به انرژیهای پاک را دوچندان کرده است. کاربردهای صنایع هسته‌ای در مواردی چون: «تشخیص بیماری‌ها و درمان سرطان‌ها با پرتودرمانی و رادیو داروها و استریلیزاسیون در پزشکی؛ شناسایی منابع نفتی گازی و عناصر نایاب معادن، افزایش مقاومت مصالح و ارتقای کیفیت حسگرها و بهبود عملکرد صنایع حساس و هایتک؛ بهبود تولیدات و افزایش چند برابری مدت‌زمان نگهداری مواد غذایی، نابودی مؤثر آفات، رشد بهره‌وری، سطح بهداشت و مدت‌زمان بقا در محصولات کشاورزی و دامپروری؛ هدایت منابع زیرسطحی، تشخیص و رفع آلودگی آبی خاکی، شیرین‌سازی آب دریاها و کنترل نشت و ایمنی سدها در آبخیزداری» برخی از مزایای آن‌اند. مضاف بر این، باید دانست که انرژی اتمی قابلیت تبدیل به هر انرژی دیگری را دارد اما انرژیهای دیگر قابل تبدیل به هسته‌ای و قدرت و مانایی آن نیستند.
در واقع حتی خطر زباله‌های هسته‌ای، قابل‌چشم‌پوشی است چراکه اگر قرار بود این میزان انرژی از هر طریقی چون سوخت‌های فسیلی ایجاد شود، صدها برابر آلودگی زیستی تولید می‌کرد! در واقع انرژی هسته‌ای به نسبت میزان نیرویی که به ما می‌رساند، آلودگی‌اش بسیار ناچیز و هزینه احداثش در صورت فعالیت با ظرفیت ایجاد شده در کمتر از 5 سال قابل‌بازگشت است.
چرا منطق سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی و بادی ضعیف است؟
در آمریکا به‌عنوان کشوری توسعه محور و ثروتمندترین دولت کاپیتالیستی با حجم مصرف بسیار بالای انرژی؛ باوجودآنکه از نظر اقلیمی دارای بیابان‌های گسترده و مناطق پر آفتاب وسیعی چون محدوده آریزونا، نیومکزیکو و ایالات مرکزی و جنوبی است اما تا سال گذشته 2021 تنها 2.3% از برق خود را به‌وسیله صفحات خورشیدی فناوری فتوولتاریک تأمین کرده است. این در حالی است که حداقل 7 برابر این مقدار را با توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای دریافت می‌کند. علت کم‌اقبالی به سرمایه‌گذاری در حوزه انرژیهای خورشیدی چند مشکل است: اول: مشروط بودن آن به شرایط جوی و نوسان بازدهی داشتن بسته به میزان تابش خورشید و تغییرات اقلیمی؛ فلذا دچار تزلزل در عایدی سرمایه‌گذاری و بازگشت‌پذیری سود با سطح توجه بالا است. دوم استهلاک زیاد ادوات فناوری خورشیدی در طول زمان و عمر محدود آن تا سقف حداکثر 25 سال است.
سوم آسیب‌پذیری و مشکل تعمیر و نگهداری است که آن را در برابر تهدیدات محیطی و فیزیکی پرهزینه و مراقبتی می‌کند. چهارم انتقال‌ناپذیری و ذخیره‌پذیری پایین آن است که اعتماد و اعتنا به انرژیهای خورشیدی را از اقبال می‌اندازد و پنجم کمیابی مواد اولیه و آلودگی ضایعاتی آن است. چراکه در ساخت پنل و باتری نیاز به عناصر کمیابی چون: سیلیکون و کادمیوم است که در جهان محدودند. همچنین جیوه و سرب در باتری آن وجود دارد که برای طبیعت بسیار مضر بوده و دفن ضایعات آن در حجم گسترده را مشکل‌آفرین می‌کند.
در حقیقت پنل‌های خورشیدی برای استفاده‌های خانگی در مناطق دوردست یا به‌عنوان پیشنهادی موازی برای کاهش بار از منابع برقی کشور در نواحی آفتاب‌گیر و کم‌بارش مناسب به نظر می‌رسد؛ اما به‌عنوان راهبردی کلان برای سیاست‌گذاری انرژی در کشور قابلیت دفاع و گزینه‌ای ایمن در تأمین تضمینی نیازهای صنعتی نیست. فلذا جز تأمین برق محدود در حوزه‌ای مشخص برای بازه‌ای خاص کارایی ندارد.
درباره انرژی بادی برخی کشورهای اروپایی اقبال بیشتری دارند اما همچنان سرمایه‌گذاری در آن به جهت موسمی بودن، آلودگی صوتی بالا، نیاز به ذخیره‌سازهای متعدد، اشغال فضای وسیع، تولید برق نه‌چندان بالا، تعمیرات و نگهداری سخت، ساخت‌وساز زمان‌بر و محدودیت مناطق بادخیز، یک‌سوم سرمایه‌گذاری در انرژی اتمی است. آن‌هم در برخی کشورهای اروپای شمالی که شب‌ها طولانی و جریانات بادی بیشتر است؛ بنابراین منطقی‌ترین راهبرد تأمین انرژی پاک در دنیا با اختلاف بالا انرژی هسته‌ای است گرچه در ایران هم پنل‌های خورشیدی و توربین‌های بادی در منجیل، تبریز و خراسان، فعال و درحال‌توسعه است.
انتهای پیام /
شما می توانید این مطلب را ویرایش نمایید
این مطلب را برای صفحه اول پیشنهاد کنیدبرجام
مشروطه هسته ای این خبر توسط افراد زیر ویرایش شده است