بازگشت پول به صندوق‌های طلا
در شرایطی که بازارهای مالی ایران روزهای پرتنشی را پشت سر می گذارند؛ صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر طلا، مجددا در کانون توجه فعالان بازار قرار گرفته اند.
این در حالی است که در هر سه روز ابتدایی معاملات بازار سرمایه، قیمت‌ها در این بازار با افت قابل توجهی همراه شده است. بررسی رفتار معاملاتی سرمایه‌گذاران در روزهای نخست بازگشایی بازار پس از توقفی دو هفته ای، به روشنی نشان می‌دهد که طلا همچنان پناهگاه نخست سرمایه ها در زمان بروز نااطمینانی های سیستماتیک است.
فرار اولیه، بازگشت پرقدرت
در اولین روز از بازگشایی بازار، پس از وقفه ناشی از درگیری نظامی، وضعیت صندوق‌های طلا نیز مشابه کلیت بازار بورس بود و این صندوق‌ها نیز با خروج سرمایه مواجه شدند. بر اساس داده های منتشرشده، در روز شنبه 331 میلیارد تومان از سرمایه های حقیقی از صندوق‌های طلا خارج شد. این خروج سرمایه عمدتا ناشی از شوک روانی ناشی از نااطمینانی های سیاسی و تلاش سرمایه‌گذاران برای ارزیابی مجدد شرایط بود. اما این رفتار در همان ابتدای هفته متوقف شد و از روز یکشنبه ورق برگشت. در دومین روز معاملاتی هفته، شاهد ورود 561 میلیارد تومان سرمایه حقیقی به صندوق‌های طلا بودیم. این روند صعودی در روز دوشنبه نیز ادامه یافت و تا لحظه تنظیم این گزارش، خالص ورود پول حقیقی به این صندوق‌ها به رقم 544 میلیارد تومان رسید.
چرا طلا در زمان ریسک می درخشد؟
بازار طلا در اقتصاد ایران همواره نقشی دوگانه ایفا کرده است؛ از یک سو بازاری کالایی و وابسته به قیمت جهانی طلا و نرخ ارز محسوب می‌شود و از سوی دیگر پناهگاهی روانی برای سرمایه‌گذارانی است که نسبت به آینده سیاسی، اقتصادی و مالی کشور دچار تردید می شوند. بررسی تاریخی رفتار سرمایه‌گذاران ایرانی نیز نشان می‌دهد که در تمامی دوره های افزایش ریسک سیاسی یا تنش های ژئوپلیتیک، میل به ورود سرمایه به بازار طلا و سکه، افزایش محسوسی داشته است.
این مساله به ویژه در صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا که امکان دسترسی غیرمستقیم، شفاف، آنلاین و سریع به بازار طلا را برای عموم مردم فراهم می‌کنند، بیشتر نمود پیدا می‌کند. صندوق‌های طلا به دلیل نقدشوندگی بالا، ریسک نسبی پایین تر نسبت به خرید فیزیکی طلا و سکه و همچنین معافیت از برخی هزینه های معاملاتی، جایگزین مناسبی برای خرید سنتی طلا در نظر گرفته می شوند. افزون بر این، برای سرمایه‌گذارانی که در پی حفظ قدرت خرید در برابر تورم و ریسک های سیاسی هستند، طلا یکی از معدود گزینه های قابل اتکاست.
دلار، پیشران پنهان بازار طلا
یکی دیگر از عواملی که در جهش تقاضا برای صندوق‌های طلا نقش ایفا کرده، روند صعودی نرخ ارز در روزهای اخیر است. در حالی که پیش از وقوع درگیری نظامی اخیر، نرخ دلار در بازار آزاد حول سطوح 80 تا 85هزار تومان نوسان می کرد، در روزهای پس از بازگشایی بازار، قیمت اسکناس آمریکایی به سطوح بالاتر از 90هزار تومان نیز رسید. این رشد ناگهانی نرخ ارز که حاصل ترکیب ریسک های ژئوپلیتیک و انتظارات تورمی تازه شکل گرفته در میان فعالان بازار است؛ خود به عاملی مضاعف برای تحریک تقاضا در بازار طلا و سکه تبدیل شد. با توجه به همبستگی بالای بین قیمت طلا در بازار ایران و نرخ دلار، افزایش قیمت ارز به صورت مستقیم منجر به افزایش ارزش خالص دارایی (NAV) واحدهای صندوق‌های طلا می‌شود.
مقصد جدید پول های سرگردان
در گذشته ای نه چندان دور، در زمان بحران‌های اقتصادی یا امنیتی، سرمایه‌گذاران خرد ناچار به خرید سکه و نگهداری فیزیکی آن بودند؛ اما امروز با گسترش زیرساخت های بازار سرمایه و توسعه صندوق‌های قابل معامله طلا (ETF)، مسیرهای تازه ای برای ورود نقدینگی به بازار طلا باز شده است. صندوق‌های طلا، امکان خرید و فروش آنلاین و لحظه ای واحدهای سرمایه‌گذاری با پشتوانه سکه و شمش را فراهم کرده اند. رشد چشمگیر ارزش معاملات این صندوق‌ها در روزهای پس از بازگشایی بازار، نشان دهنده اقبال بالای سرمایه‌گذاران نسبت به ابزارهای نوین سرمایه‌گذاری در طلاست.
تغییر رفتار سرمایه‌گذار
بازگشت پول حقیقی به صندوق‌های طلا، تنها یک نشانه از تغییر رفتار سرمایه‌گذاران در برابر ریسک های اقتصاد ایران است. در واقع، در شرایطی که بازار سهام با ابهامات زیادی از جمله نرخ گذاری دستوری، ریسک های سیاسی و کاهش نقدشوندگی مواجه شده، صندوق‌های طلا به عنوان یکی از معدود پناهگاه های امن باقی مانده اند. این مساله را می‌توان در مقایسه بازدهی نیز مشاهده کرد. در حالی که طی روزهای اخیر شاخص کل بورس تهران دستخوش نوسانات منفی و خروج سرمایه سنگین شده است، صندوق‌های طلا با رشد ارزش و جذب نقدینگی حقیقی همراه بوده اند. برایند این روند، تقویت سهم طلا در سبد دارایی سرمایه‌گذاران محافظه کار یا حتی معامله گران کوتاه مدت بوده است.
طلا همچنان گزینه ای مطمئن؟
با توجه به چشم انداز نامشخص از وضعیت مذاکرات سیاسی، تداوم تنش ها در منطقه و انتظارات فزاینده از رشد دوباره نرخ ارز، می‌توان انتظار داشت که جریان ورود نقدینگی به بازار طلا و به‌ویژه صندوق‌های سرمایه‌گذاری در طلا، در روزهای آتی نیز ادامه یابد. البته، در صورت بروز نشانه هایی از ثبات سیاسی یا کنترل انتظارات تورمی، بخشی از این سرمایه ممکن است مجددا به سمت بازار سهام بازگردد. در عین حال، نباید از یاد برد که صندوق‌های طلا نیز خالی از ریسک نیستند. ریسک های مرتبط با نوسانات نرخ جهانی طلا، افت ناگهانی نرخ ارز و حتی تغییرات سیاستی بانک مرکزی یا سازمان بورس در خصوص بازار مشتقات طلا، همگی می‌توانند بر عملکرد این صندوق‌ها اثرگذار باشند. با این حال، در ترازوی ریسک و بازده، صندوق‌های طلا همچنان برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال حفظ سرمایه در برابر شوک های ناگهانی هستند، جایگاه مطلوبی دارند.
بازگشت سرمایه ها
بازار طلا بار دیگر در نقش پناهگاه امن سرمایه‌گذاران ایرانی ظاهر شده است. اعداد و ارقام مربوط به خالص ورود و خروج پول در صندوق‌های طلا، این واقعیت را بازتاب می‌دهند که در زمان بروز ریسک های سیاسی یا نظامی، واکنش غریزی سرمایه‌گذاران حرکت به سوی دارایی های امن تر است.
صندوق‌های طلا، به عنوان ابزاری نوین، شفاف و قابل دسترس، این امکان را برای سرمایه‌گذاران خرد فراهم کرده اند تا به جای خرید فیزیکی طلا و سکه، از مزایای مالی و عملیاتی سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازار طلا بهره مند شوند. با افزایش احتمالی ریسک ها در ماه های آینده و احتمال نوسانات بیشتر نرخ ارز، این صندوق‌ها همچنان می‌توانند نقش مهمی در ترکیب دارایی سرمایه‌گذاران ایفا کنند؛ البته به شرط آنکه سرمایه‌گذار، نسبت به ریسک های مختص این ابزار نیز آگاه باشد و ترکیب پرتفوی خود را متناسب با سطح ریسک پذیری و افق زمانی سرمایه‌گذاری، تنظیم کند.
انتقادها نسبت به ممنوعیت معاملات
ممنوعیت دو هفته ای معاملات صندوق‌های طلا پس از آغاز درگیری نظامی اخیر، موجی از انتقادها را متوجه سازمان بورس و اوراق بهادار کرده است. منتقدان می گویند بسته ماندن این صندوق‌ها، در تناقض آشکار با فلسفه وجودی آنهاست. چرا که صندوق‌های طلا اساسا به عنوان ابزاری برای پوشش ریسک در زمان های تنش، نااطمینانی و جهش نرخ ارز طراحی شده اند. وقتی سرمایه‌گذاران به دنبال پناهگاهی برای حفظ ارزش دارایی خود هستند، انتظار دارند دست کم به دارایی هایی نظیر طلا که ذاتا ضد ریسک هستند، دسترسی داشته باشند. در واقع، یکی از مزیت های اصلی صندوق‌های قابل معامله طلا، نقدشوندگی سریع، امکان معامله آنلاین و فراهم کردن دسترسی فوری به بازار طلا بدون نیاز به خرید فیزیکی و مواجهه با هزینه های جانبی است.
اما در تصمیم اخیر سازمان بورس، دقیقا این مزیت از کار افتاد. سرمایه‌گذاران در شرایطی که شدیدا نگران آینده بودند و نیاز به تصمیم‌گیری سریع برای جابه جایی دارایی های خود داشتند، عملا امکان واکنش به تحولات را از دست دادند. از نگاه کارشناسان، چنین تصمیم هایی می‌تواند به اعتماد عمومی به ابزارهای نوین بازار سرمایه لطمه بزند. اگر صندوق‌های طلا هم در بزنگاه هایی که دقیقا برایشان طراحی شده اند، در دسترس نباشند، این سوال مطرح می‌شود که کارکرد واقعی آنها چیست؟ مدیریت بازار در زمان بحران، ضرورتی غیرقابل انکار است، اما مسدود کردن کانال های پوشش ریسک، می‌تواند نتیجه ای معکوس به همراه داشته باشد و سرمایه‌گذاران را به سمت بازارهای غیررسمی یا نگهداری فیزیکی طلا سوق دهد، که خود تبعات منفی اقتصادی و امنیتی در پی خواهد داشت.
کمک به کنترل بازار فیزیکی
صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا در سال‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین ابزارهای کنترل و هدایت تقاضا در بازار طلا و سکه تبدیل شده اند. این صندوق‌ها با فراهم کردن امکان سرمایه‌گذاری غیرمستقیم و آنلاین در طلا، نقش بسزایی در جذب نقدینگی و کاهش فشار بر بازار فیزیکی ایفا کرده اند. در واقع، این ابزارها به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهند بدون نیاز به خرید سکه یا طلای فیزیکی، در بازدهی این بازار شریک شوند و همزمان از ریسک های نگهداری فیزیکی آن نیز مصون بمانند. در شرایطی که اقتصاد با شوک های سیاسی یا ارزی مواجه می‌شود، تقاضا برای دارایی های امن مانند طلا افزایش می یابد. اگر ابزارهایی نظیر صندوق‌های طلا در بازار وجود نداشت، بخش بزرگی از نقدینگی سرگردان به سمت بازار فیزیکی سرازیر می شد.
این هجوم، نه تنها منجر به افزایش شدید و لحظه ای قیمت طلا و سکه می شد، بلکه التهاب و بی ثباتی در بازار فیزیکی را نیز تشدید می کرد. تجربه های گذشته نشان داده که تقاضای هیجانی در بازار فیزیکی، صف های خرید، اختلاف قیمت رسمی و بازار آزاد و در نهایت تشدید انتظارات تورمی را به همراه دارد. در مقابل، صندوق‌های طلا با مکانیزم شفاف، آنلاین و مبتنی بر عرضه و تقاضای واقعی در بازار سرمایه، به تنظیم رفتار سرمایه‌گذاران و جذب بخشی از هیجانات کمک می‌کنند. این صندوق‌ها نه تنها ابزار مدیریت دارایی برای افراد هستند، بلکه در سطح کلان، ابزاری برای مدیریت نوسانات بازار طلا و پیشگیری از تشدید تورم انتظاری نیز به شمار می روند. وجود چنین سازوکاری، به ویژه در دوره های بحران، می‌تواند بخشی از التهابات بازارهای فیزیکی را کنترل کرده و نقش تنظیم گر را برای اقتصاد ایفا کند.
رقابت طلا و سهام؛ قدیمی اما زنده
در روزهایی که بازار سهام با افت های پی در پی مواجه شده و فضای غالب در تالار شیشه ای بی اعتمادی و تردید است، سرمایه‌گذاران به طور طبیعی به دنبال پناهگاه های امن تری برای سرمایه خود می گردند. در سه روز معاملاتی اخیر، بیش از 8هزار میلیارد تومان پول حقیقی از بازار سهام خارج شده؛ رقمی قابل توجه که از یک سو بیانگر شدت نااطمینانی در بازار است و از سوی دیگر نشان دهنده تغییر مسیر جریان نقدینگی در اقتصاد ایران است. همزمان با خروج این حجم از سرمایه حقیقی از بورس، صندوق‌های طلا شاهد ورود پول بودند؛ به طوری که در روزهای یکشنبه و دوشنبه، مجموعا بیش از 1100 میلیارد تومان پول تازه وارد به این صندوق‌ها جریان پیدا کرد. این جابه جایی سرمایه نه اتفاقی مقطعی، بلکه بخشی از رقابت دیرینه میان بازار سهام و بازار طلاست؛ رقابتی که در طول سال‌های اخیر، با هر موج تورمی یا تنش سیاسی دوباره احیا شده است. در فضای سرمایه‌گذاری ایران، بازار طلا و بازار سهام دو مسیر اصلی برای کسب بازدهی هستند که رفتار سرمایه‌گذاران در این دو بازار، به طور معمول نسبت معکوس دارد.
در دوره هایی که بازار سهام با رشد سودآوری شرکت‌ها، فضای باثبات سیاسی و انتظارات مثبت همراه بوده، سرمایه‌گذاران رغبت بیشتری به خرید سهام نشان داده اند و شاهد رشد شاخص کل و ورود پول حقیقی به بورس بوده ایم. اما در مقابل، هرگاه فضای ریسک در اقتصاد یا سیاست داخلی و خارجی تشدید شده، جریان نقدینگی به سرعت به سمت بازار طلا و صندوق‌های وابسته به آن حرکت کرده است. صندوق‌های طلا، این امکان را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند تا بدون خرید فیزیکی سکه یا طلا و بدون درگیر شدن با هزینه های نگهداری، بیمه یا ریسک سرقت، در نوسانات بازار طلا شریک شوند. این ویژگی باعث شده که صندوق‌های طلا در شرایط بی ثباتی، به گزینه ای جذاب برای جایگزینی بازار سهام تبدیل شوند؛ به‌خصوص در دوره هایی که بازار سهام با صف فروش‌های سنگین و تردید نسبت به آینده همراه است.
صندوق‌های طلا، مقصد پول های نگران
اکنون با توجه به روند منفی شاخص های بازار سهام و نبود چشم انداز مشخص نسبت به بهبود کوتاه مدت آن، بخشی از سرمایه‌گذاران حقیقی در حال انتقال منابع خود به صندوق‌های طلا هستند. این موضوع به‌ویژه در شرایط فعلی که نرخ ارز نیز جهش داشته و سطوح قیمتی جدیدی را تجربه می‌کند، تشدید شده است. رشد قیمت دلار و نگرانی نسبت به تورم آتی، بر جذابیت طلا به عنوان یک دارایی ضد تورمی افزوده و صندوق‌های طلا را به گزینه ای مناسب برای حفظ ارزش پول تبدیل کرده است.
از سوی دیگر، کاهش حجم معاملات بازار سهام و باقی ماندن فشار فروش در بسیاری از نمادها نشان می‌دهد که فعلا چشم انداز بازگشت اعتماد در بورس دور از دسترس است. در چنین شرایطی، انتظار می‌رود روند ورود پول به صندوق‌های طلا ادامه یابد؛ چرا که این ابزارها از یک سو امکان نقدشوندگی سریع و معاملات آنلاین را فراهم می‌کنند و از سوی دیگر از محرک هایی مانند رشد ارز، تنش سیاسی و بی ثباتی بازارهای مالی بهره مند می شوند. در مجموع، مهاجرت نقدینگی از بازار سهام به صندوق‌های طلا، یک زنگ هشدار برای سیاستگذاران بازار سرمایه است. بازگرداندن این سرمایه ها به بورس، مستلزم بازسازی اعتماد، کاهش ریسک های غیرسیستمی و ایجاد افق روشن نسبت به سودآوری شرکت‌ها خواهد بود. تا آن زمان، طلا همچنان برنده اصلی این رقابت قدیمی باقی می ماند.
پیروزی طلا در سال 1403
در سال 1403، بازار طلا و سکه بار دیگر توانست نقش تاریخی خود را به عنوان پناهگاه امن سرمایه‌گذاران ایرانی ایفا کند؛ بازاری که در رقابت با سایر بازارهای دارایی، به ویژه بورس، توانست رشدی چشمگیر را به ثبت برساند و نگاه ها را به سوی خود جلب کند. نوسانات شدید ارزی، تورم فزاینده، نگرانی‌های سیاسی و امنیتی و همچنین ابهامات اقتصادی، بستر مساعدی برای جهش قیمت‌ها در بازار طلا و سکه در اختیار قرار داد. در چنین شرایطی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا نیز از این رشدها بی نصیب نماندند و توانستند در بخش عمده ای از سال گذشته، بازدهی های قابل‌توجهی را نصیب سرمایه‌گذاران خود کنند.
در مقابل، بازار سهام در سال گذشته از چند جهت با چالش های ساختاری و روانی روبه رو بود. از افت سودآوری شرکت‌ها به دلیل قیمت‌گذاری دستوری گرفته تا عدم‌قطعیت نسبت به سیاست های اقتصادی دولت، همه و همه باعث شدند که شاخص های بازار سرمایه در رقابت با طلا و ارز، عملکردی ضعیف تر از خود نشان دهند. همین ناکامی نسبی بورس در جذب نقدینگی، سبب شد سرمایه‌گذاران حقیقی بخش عمده ای از منابع خود را به سمت دارایی هایی مانند طلا و سکه سوق دهند.
عرضه سنگین در بازار طلا و برگشت روند
اما رشد افسارگسیخته بازار طلا و سکه در سال گذشته، در بهار 1404 با موجی از عرضه ها مواجه شد. قیمت‌ها که در بسیاری از مقاطع به صورت هیجانی رشد کرده بودند، در ابتدای سال جدید با فشار فروش از سوی دارندگان طلا و سکه (چه در قالب فیزیکی و چه از طریق صندوق‌ها) مواجه شدند. نتیجه این اتفاق، افت قیمت در بازار فیزیکی و کاهش ارزش خالص دارایی (NAV) صندوق‌های طلا بود. در نتیجه، بسیاری از صندوق‌های طلا در بهار امسال با افتی در حدود 20درصد روبه رو شدند. این افت، در شرایطی رخ داد که بازار سهام برخلاف انتظارات، در هفته های ابتدایی سال توانست بازدهی مثبتی ثبت کند. برخی از گروه های بورسی از جمله فلزات، پالایشی ها و حتی خودرویی ها، با توجه به رشد نرخ دلار بازار آزاد، دلار توافقی و زمزمه هایی از آزادسازی قیمتی، توانستند بازدهی معقولی را در کارنامه خود ثبت کنند. همین موضوع باعث شد که در نگاه کوتاه مدت، بورس از منظر بازدهی نسبت به طلا در موقعیت بهتری قرار گیرد.
برگشتن ورق در بازار طلا
با آغاز درگیری نظامی 12روزه میان ایران و رژیم صهیونیستی، فضای بازارهای مالی مجددا متحول شد. شوک سیاسی و امنیتی ناشی از این درگیری، بی ثباتی اقتصادی و ارزی را در پی داشت و نرخ دلار به سطوحی بالاتر از 90هزار تومان صعود کرد. این وضعیت باعث شد تا بازار طلا و سکه بار دیگر در مرکز توجه قرار گیرد. هجوم سرمایه‌گذاران به بازار طلا نه تنها در معاملات فیزیکی، بلکه به طور مشخص در صندوق‌های طلا نیز بازتاب یافت؛ به طوری که در نخستین روزهای بازگشایی پس از تعطیلی جنگ، صندوق‌های طلا با ورود سنگین پول حقیقی همراه شدند.
این چرخش ناگهانی در جریان نقدینگی، بار دیگر رقابت میان بورس و طلا را به سطح اول تحلیل های سرمایه‌گذاری بازگرداند. در حالی که بازار سهام همچنان با فشار عرضه و فقدان خریدار موثر روبه رو بود، بازار طلا توانست با اتکا به رشد قیمت جهانی طلا و افزایش نرخ ارز، بخشی از افت های بهار را جبران کند. استقبال مجدد از طلا، به ویژه در شرایط نااطمینانی، نشان داد که طلا هنوز هم جایگاه تثبیت شده ای در ذهن سرمایه‌گذاران ایرانی دارد.
سهم بازارها در دوره های ریسک
رفتار سرمایه‌گذاران در ماه های اخیر، بار دیگر این واقعیت را به نمایش گذاشت که بازارهای دارایی در ایران بیش از آنکه تابع تحلیل بنیادی باشند، به شدت تحت‌تاثیر ریسک های محیطی و انتظارات روانی قرار دارند. بازار سهام اگر چه در شرایط پایدار می‌تواند گزینه جذابی برای سرمایه‌گذاری میان مدت و بلندمدت باشد، اما در شرایط بحرانی و پرریسک، توان رقابت با بازار طلا را ندارد.
بازار طلا، چه در قالب خرید فیزیکی و چه از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری، در چنین دوره هایی همواره مقصد امن پول های نگران بوده است. با توجه به استمرار ابهامات سیاسی، نوسانات ارزی و نبود چشم انداز شفاف نسبت به سیاست های اقتصادی، به نظر می‌رسد که این رقابت همچنان ادامه داشته باشد و در این میان، طلا فعلا برنده میدان است، مگر آنکه بازار سهام بتواند با اصلاح سازوکارها، بازسازی اعتماد و تقویت تقاضای حقیقی، مجددا خود را به عنوان بازار اول سرمایه‌گذاری مطرح کند.