برای تولیدات فرهنگی باید به زبان شهید آوینی سخن گفت

شاعران، نویسندگان در ویژه برنامه «فاتحان قلم» که به مناسبت بیست و نهمین سالگرد شهادت سید مرتضی آوینی و روز هنر انقلاب اسلامی برگزار شد به بیان خاطرات درباره این شهید پرداختند.

به گزارش خبرگزاری مهر، ویژه برنامه «فاتحان قلم» روز یکشنبه 21 فروردین ماه و همزمان با بیست و نهمین سالگرد شهادت سید مرتضی آوینی و روز هنر انقلاب اسلامی، با حضور جمعی از شاعران، نویسندگان و کارگردانان و مسئولان نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در کتابخانه مرکزی پارک‌شهر تهران برگزار شد.

نغمه مستشار نظامی، دبیر محافل ادبی نهاد کتابخانه های عمومی کشور در این مراسم ضمن خیر مقدم به حاضران در این نشست طی سخنانی گفت: باعث خوشحالی و افتخار ما است که اولین برنامه سال جدید محافل ادبی نهاد با نام سید شهیدان اهل قلم، شهید مرتضی آوینی و همینطور شهید صیاد شیرازی رقم خورده و در خدمت بزرگوارانی هستیم که هر کدام از نامداران عرصه هنر انقلاب اسلامی هستند.

وی افزود: در این برنامه تلاش کردیم که توجه ویژه‌ای به حوزه‌های مختلف ادب و فرهنگ داشته باشیم؛ بر این اساس هم در خدمت شاعران هستیم و هم در خدمت نویسندگان، فیلمنامه نویسان، مستندسازان. عرصه‌های مختلف فرهنگ و هنر همگی به هم پیوسته هستند و هفته هنر انقلاب هم متعلق به همه دوستان و بزرگوارانی است که در راه تعالی هنر انقلاب و شناساندن هنر انقلاب در جهان قدم برمی‌دارند.

دبیر محافل ادبی نهاد گفت: تعامل و همراهی این عزیزان در کنار هم، اتفاق خجسته ای است که امیدواریم برگزاری این برنامه در ابتدای سال جاری، آغازی دوباره برای توجه بیش از پیش به این حوزه باشد. امیدواریم در محافل ادبی نهاد همچون سال‌های گذشته میزبان حضور این عزیزان و تعامل همه حوزه‌های فرهنگی هنری و ادبی انقلاب در کنار هم داشته باشیم تا با حضور نقاشان، فعالان حوزه تئاتر و سینما و نویسندگان در کنار شاعران، برنامه‌های ارزشمندی را ارائه کنیم.

درس گفتارهایی برای آشنایی با شهید آوینی منتشر شد

وحید یامین پور، معاون امور جوانان وزارت ورزش وجوانان و نویسنده کتاب «ماجرای فکر آوینی» نیز در این مراسم با قدردانی از برگزاری این مراسم در هفته هنر انقلاب و در سالگرد شهادت شهید آوینی گفت: کتاب «ماجرای فکر آوینی» همانطور که از نامش پیداست به تفکرات آن شهید بزرگوار می‌پردازد. من معتقد بودم که فکر شهید آوینی ماجرا و قصه دارد و می‌توان آن را برای جوانان تعریف کرد. فکری که دارای یک سیر مشخص، از یک نقطه عزیمت با چالش‌ها و داستان‌های خاص خود، تا پایان است.

وی افزود: آغاز آشنایی من با شهید آوینی به دوره نوجوانی باز می‌گردد؛ زمانیکه در دهه شصت صدای ایشان لحظات ما را پر کرده بود به خصوص برای ما خوزستانی‌ها شنیدن روایت‌های ایشان در روایت‌های فتح رنگ و بوی دیگری داشت. اما پس از شهادت ایشان و پس از اینکه حضرت آقا بر پیکر شهید حاضر شدند و ایشان را «سید شهدای اهل قلم» نام نهادند، برای من این سوال پیش آمد که «ایشان چه شخصیتی است که رهبر انقلاب چنین لقبی را برای ایشان به کار می‌برند؟» این موضوع باعث شد که با شور و اشتیاق، شخصیت و فکر شهید آوینی را به جان بیاموزم و بسیار اشتیاق داشتم که این شور را به دیگران نیز منتقل کنم.

یامین پور گفت: شهید آوینی در اوایل جبهه انقلاب به شکلی بسیار سیاسی معرفی شد؛ به خصوص در انتخابات سال 76 در بولتن‌هایی که در مساجد منتشر و میان بچه حزب اللهی‌ها دست به دست می‌شد، صحبت‌های شهید آوینی و نامه‌ای که به رئیس جمهور وقت نوشته بود مورد انتقاد قرار می‌گرفت. اما به هر حال من تمام مقالات ایشان را جستجو می‌کردم و اولین چاپ مقالاتی که از ایشان در بازار منتشر شد تهیه کردم و درگیر مطالب ایشان شدم.

وی با اشاره به فضای حاکم بر دانشگاه‌ها در دهه هشتاد، افزود: در سال 1378 که وارد دانشگاه شدم بصورت بسیار جدی بر روی آثار ایشان وقت گذاشتم، به طوری که در دانشگاه یک گروه مطالعاتی تشکیل دادیم و درباره مباحث مطرح شده توسط شهید آوینی گفتگو می‌کردیم. همه این اتفاقات زمانی شکل گرفت که شهید آوینی لقبی چون «سید شهدای اهل قلم» را از مقام معظم رهبری گرفته بود، اما آنقدر محبوب نبود و حتی بسیج هم به اینکه کتاب‌های شهید آوینی مطرح شود، روی خوش نشان نمی‌داد و آن سیطره فضای سیاسی آن زمان شخصیت شهید آوینی را بر نمی‌تابید.

نویسنده کتاب «ماجرای فکر آوینی» گفت: در اواسط دهه 80 فعالیتی را با عنوان «غرب شناسی» به همراه استاد محمد رجبی آغاز کردیم که طی آن شروع به تدریس برخی مباحث از کتاب‌های شهید آوینی کردم که البته در ادامه نام آن به «والعصر» تغییر پیدا کرد. در آن زمان بسیاری نمی‌دانستند که شهید آوینی به غیر از فیلمسازی، در حوزه فرهنگ و ادبیات نیز فعالیت داشتند، اما اینکه امروز کتاب‌ها و آثار ایشان بین مردم و جوانان علاقه‌مند دست به دست می‌شود، بسیار برای من شور انگیز است.

وی درباره نگارش کتاب «ماجرای فکر آوینی» افزود: از اواسط دهه 80 درسگفتارهای دانشگاهی از شهید آوینی را با محوریت کتاب‌های ایشان آغاز کردم و این کار را حدود 10 سال ادامه دادم؛ به طوری که پس از دانشگاه در مؤسسه طلوع و در سال 93 در حوزه هنری این کار را ادامه دادم؛ تا این که در سال 96 نشر معارف پیشنهاد انتشار این درسگفتارها را در قالب یک کتاب ارائه کردند که در نهایت در سال 98 پس از چند بار ویراستاری کتاب «ماجرای فکر آوینی» منتشر شد. هدف من از انتشار این کتاب این بود که جوان‌هایی که وارد فضای دانشگاهی می‌شوند و مدام از ما می‌پرسند مطالعه در حوزه‌های فرهنگ، تاریخ، سیاست و فلسفه هنر را از کجا شروع کنند، چیزی برای عرضه به آنها داشته باشیم.

نقش مهم شهید آوینی در فضای فکری و فرهنگی پس از انقلاب

یامین پور درباره محتوای کتاب «ماجرای فکر آوینی» گفت: در واقع این کتاب به این می‌پردازد که به باور من، شهید آوینی نقش یک لولای مهم را در فضای فکری و فرهنگی ما پس از انقلاب بازی می‌کند. اقتضا انقلاب اسلامی و یا هر انقلاب دیگری این است که باعث ایدئولوژیک شدن فضا می‌شود؛ ضمن اینکه باید جنگ هشت ساله پس از انقلاب را هم به این فضا اضافه کنیم. منظور من از ایدئولوژی به معنای مارکسیستی آن نیست، بلکه آن را پسا مارکسیستی در نظر بگیرید. بر این اساس در جامعه یک یکپارچه سازی در فضای فرهنگ، هنر و انقلاب شکل می‌گیرد و حتی نوعی تمامیت خواهی و تمامیت گرایی ایجاد می‌شود. آن مفاهیم متعالی که در اندیشه حضرت امام راحل بود و در جان‌های معلمان ابتدای انقلاب نفوذ کرده بود، باید صورت‌بندی نظری می‌شد و نمی‌توانست در فضای ایدئولوژیک باقی بماند. در واقع ایدئولوژی تاب این مباحث را نداشت و به آن آسیب می‌زد.

این فعال فرهنگی افزود: ما برای عبور از فضای ایدئولوژیک به فضای روشنفکری انقلاب به لوله‌هایی قوی نیاز داشتیم که به اعتقاد من در این میان مهم‌ترین نقش را شهید آوینی در دهه 60 ایفا کرد؛ چرا که در آن زمان دیگر خیلی از بزرگان ما مانند شهید بهشتی و شهید مطهری میان ما نبودند. در آن زمان ما یک سری ایدئولوگ سیاسی و یادداشت نویس داشتیم که مرتباً خود را بازتولید می‌کردند و پیش‌بینی می‌شد که آنها با شهید آوینی درگیر شوند که این گونه هم شد. اما در نهایت شهید آوینی از این مسائل عبور کرد و با یادداشت‌های خود بُعد عمیق‌تری از فکر و فرهنگ را برای ما نمایان کرد و کمک کرد که جمهوری اسلامی از انسداد بیرون آید، هرچند که خود در آن زمان تبعات آن را دید و ما امروز میوه آن را می‌چشیم.

وی درباره تأثیر فعالیت‌ها و آثار شهید آوینی در جامعه امروز گفت: به باور من ما امروز در حوزه فکری و فرهنگی انقلاب اسلامی به زبان آوینی سخن می‌گوئیم. بسیاری از افرادی که پس از انقلاب در این حوزه سربرآوردند و مباحثی را مطرح کردند، لاجرم به زبان آوینی سخن گفته اند؛ هرچند که ممکن است این موضوع را نداند. به نظرم آوینی هنوز منقضی نشده و پروژه‌های نیمه تمامی در حوزه سینما و هنرهای تجسمی دارد که می‌تواند آغاز و عزیمتی دوباره به تفکرات او باشد. امیدوارم جوان‌ترها و افرادی که در فضاهای دانشگاهی قصد دارند مطالعات فکری و فرهنگی را آغاز کنند، یادداشت‌ها، مقالات و کتاب‌های ایشان را جدی بگیرند.

مراسم تشییعی که میزبان قدم‌های رهبر شد

علیرضا قزوه، فعال فرهنگی و شاعر پیشکسوت کشور نیز در این مراسم با گرامیداشت یاد شهید آوینی گفت: خاطرات بسیاری از ایشان به یاد دارم، از ایشان که در سال 1372 به شهادت رسیدند؛ نشان به آن نشانی که در همان روز شهادت، تذکره سفر حج مان را به ما دادند و اعلام کردند که امسال عازم سفر حج خواهید بود. هیچگاه نشد که ایشان را ببینم و بتوانم در سلام کردن مقدم باشم و ایشان همواره این موضوع اهتمام داشتند. حتی هنگام دیدار از دور سلام و درود خود را آغاز می‌کردند تا در سلام‌گویی مقدم باشند. این شیوه مردان بزرگ خدا است.

وی با بیان خاطره دیگری از شهید آوینی افزود: در آن زمان ایشان آن مثنوی «شب است و سکوت است و ماه است و من...» را برای تیتراژ برنامه روایت فتح انتخاب کرده بودند که این هم نشان از بزرگواری ایشان بود؛ برای منی که آن روزها شاعر جوانی بودم. ایشان ویژگی‌های شاخصی داشتند که در نهایت باعث شد حضرت آقا، مقام معظم رهبری ناگهان برای مراسم تشییع ایشان به حوزه هنری بیایند و همه ما را غافلگیر کنند. بنده هم اشعاری درباره این شهید والا مقام داشته‌ام که امیدوارم بتواند گوشه‌ای از بزرگی‌های ایشان را نمایان کند.

لزوم آسیب‌شناسی و توجه به استعدادها در حوزه هنر انقلاب

سید احمد معصومی نژاد، از مستندسازان مطرح کشور نیز در این مراسم در سخنانی گفت: شهید آوینی به درجه‌ای رسید که و گفتند و دیگر حدیث نفس نخواهم گفت. زندگی شهدا، نوشته‌ها و گفته‌های ایشان مباحثی را پیش پای ما می‌گذارد که باید از آنها استفاده کنیم و سرلوحه امور خود قرار دهیم؛ در واقع رفتارهای این بزرگواران برای ما درس و الگو است. اعتقاد دارم که ایشان پرچمدار حوزه مستندسازی در حوزه هنر انقلاب اسلامی هستند. البته باید در روز هنر انقلاب اسلامی یاد کنیم سایر افرادی چون مرحوم امیرحسین فردی که نقش مهمی در حوزه فرهنگ، ادبیات و هنر انقلاب اسلامی داشتند.

وی افزود: زمانی که شهید آوینی به شهادت رسیدند من 15 سال داشتم و علاقه بسیاری به صدای ایشان داشتم. پس از شهادت ایشان بسیار علاقه مند شدم که در حوزه هنر انقلاب اسلامی فعالیت کنم و باوجود نگاه خانواده‌های سنتی به حوزه هنر، تغییر رشته دادم و به رشته هنر و فیلمسازی رفتم. هدف من از گام نهادن در این مسیر شناساندن شهدا، خانواده و مادران شهدا و جانبازان و ایثارگرانی بود که آنگونه که باید شناخته شده نبودند.

معصومی نژاد گفت: در این مسیر نزدیک به 75 برنامه در حوزه مادران شهدا تولید کردم که از شبکه‌های مختلف صدا و سیما پخش شد. همچنین حدود 40 قسمت برای شهدایی که هیچ‌کس آنها را نمی‌شناخت تولید کردم؛ در سال‌هایی که در این حوزه فعالیت داشتم با آسیب‌هایی مواجه شدم که جا دارد بر روی آنها کار ویژه‌ای انجام شود؛ به خصوص جذب استعدادهای موجود در حوزه هنر انقلاب توسط مساجد؛ که جای کار بسیاری وجود دارد.

این فعال فرهنگی با لزوم توجه به تفکرات شهیدانی چون مرتضی آوینی گفت: متأسفانه با وجود تمام ظرفیت‌ها، مؤسسات عریض و طویل و بودجه‌های کلان، همچنان نتوانسته‌ایم به اهدافمان در این حوزه برسیم. تفکر شهید آوینی این بود که باید حواشی را رها کنیم و به اصل بپردازیم. ما در این حوزه شناخت و پرورش آثار فاخر با نقایص بسیاری مواجه هستیم و اگر حضور رهبری در مراسم تشییع پیکر شهید آوینی و اعطای لقب سید شهدای اهل قلم به ایشان نبود، شاید ایشان همچنان شناخته شده نبودند و اگر مقام معظم رهبری برای برخی کتاب‌ها تقریظ نمی‌کردند، آن آثار نیز همچنان ناشناخته بودند.

لزوم توجه به همه ابعاد حرفه‌ای شهید آوینی

در ادامه این مراسم عظیم مهدی نژاد، مسئول مؤسسه فرهنگی پژوهشی شهید جواد زیوداری با گرامیداشت یاد شهید آوینی گفت: همانطور که در این مراسم مطرح شد من هم معتقدم که ما امروز با زبان و فکر آوینی سخن می‌گوئیم و فکر می‌کنیم و آثار تولید شده امروزدر حوزه هنر انقلاب نیز از برکات افکار ایشان است. اگرچه آثار ایشان آنگونه که باید مورد مطالعه قرار نمی‌گیرد، اما هرکس به تناسب عمق تفکرات خود به سراغ آثار ایشان می‌رود. بر این اساس تمام کارهایی که ما انجام می‌دهیم مانند نگارش کتاب «حوض خون»، مرهون نگاه و فکر ایشان است.

وی افزود: ایشان توانسته بود مباحث فکری غرب را پالایش کند و توانسته بود به این بلوغ برسد که از حدیث نفس نوشتن دوری کند و همچنین در کار هنری دگردیسی محتوا و فرم را اجرا کند. اما متأسفانه دوستان مذهبی ما آثار تولیدی ایشان را تنها از منظر معنویت می‌بیند و اصلاً توجهی به ساختار، شکل و فرم آثار ایشان ندارند. اما همه آثار امروز در جو معنوی، معرفتی و همچنین فرمی و ساختاری ایشان تهیه و تولید می‌شوند.

مهدی نژاد با انتقاد از برخی نگرش‌ها نسبت به تفکرات شهید آوینی گفت: این انقلاب فکری و فرهنگی که ایشان به وجود آوردند، نهادهای عریض و طویل با بودجه‌های سنگین نتوانستند ایجاد کنند. شهید آوینی یک عظمتی دارند که امروز همچنان بسیاری قصد دارند ایشان را نفی کنند، چرا که سایه ایشان بر سر بسیاری از این افراد می‌افتد. ایشان اخلاص کم نظیری داشتند که نمود آن در آثارشان نمایان است.

وی افزود: همانطور که اشاره شد بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی و کتاب‌های منتشر شده اگر مورد عنایت مقام معظم رهبری قرار نمی‌گرفت آنگونه که باید دیده نمی‌شدند. از جمله حاضر شدن بر پیکر شهید آوینی و همچنین تقریظ بر کتاب «حوض خون» از جمله این نمونه‌ها است.

مسئول مؤسسه فرهنگی پژوهشی شهید جواد زیوداری با تقدیر از دبیرکل سابق نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفت: ما یک تشکر به آقای مختارپور بدهکاریم. آن زمان که کتاب تازه منتشر شده بود، هنوز تقریظ نشده بود و بسیاری کتاب را مطالعه نکرده بودند، ایشان خودشان کتاب را تهیه و مطالعه کردند و پیش اینکه مسئولان برای این کتاب کاری کنند، آقای مختارپور تیر ماه سال گذشته از نویسنده کتاب تقدیر کردند و در صفحه مجازی خودشان ای کتاب را معرفی کردند که این موضوع نشان از معرفت ایشان در توجه به آثار مورد نیاز جامعه دارد.

وفاداری نسل سوم و چهارم انقلاب به شهید آوینی

علی داوودی، فعال فرهنگی و شاعر پیشکسوت کشور نیز در این مراسم با اشاره به شعرهای خوانده شده از سوی حاضران، گفت: در واقع این گزاره که «همه ما شاگرد مکتب شهید آوینی هستیم» در این مراسم تجلی پیدا کرد و همه آثاری که در این مراسم خوانده شد مبین این صحبت بود. صحبت از شهید آوینی ساده نیست چرا که دارای شخصیتی با ابعاد مختلف بودند. بنده در زمانی توفیق داشتم کاری درباره زندگینامه شهید آوینی بنویسم و از این جهت ماه‌ها درگیر ابعاد شخصیت و زندگی ایشان بودم.

وی افزود: شهید آوینی بخشی از منظومه بزرگ انقلاب اسلامی است و بدون درنظر گرفتن شهیدآوینی، بدون شک بخشی از هویت انقلاب اسلامی ناگفته می‌ماند.

این شاعر پیشکسوت در ادامه به معرفی کتاب «عید خون» پرداخت و گفت: این مجموعه آثار منتشر شده در رثای شهید مرتضی آوینی است که 9 سال پیش به انتخاب علی محمد مؤدب و از سوی انتشارات شهرستان ادب منتشر شده است که در آن آثاری از بزرگانی جون استاد علی معلم، یوسفعلی میرشکاک، محمدرضا آقاسی، عباس براتی پور آمده است. اما آوردن شعر از شاعران نسل سوم و حتی نسل چهارم انقلاب در بخش دوم این کتاب حامل این پیام است که نسل سوم و چهارم هنوز هم که هنوز است به هنر انقلاب اسلامی و سید مرتضی آوینی که یکی از علمداران این هنر است وفا دارند.

در ادامه حجت‌الاسلام حمید سبحانی صدر در سخنانی کوتاه آثار شهید آوینی در حوزه‌های مختلف را الگوی جوانان امروز دانست و درباره ساختار آثار این شهید گفت: شیوه‌ای که شهید آوینی در آثارشان مانند «فتح خون» رفت و برگشت‌های زیبایی از زبان راوی و بعد نقل تاریخ ارائه کردند که شیوه بسیار جذابی است. نگاه ایشان به تاریخ این بود که باید تاریخ را به شیوه امروز نقل کنیم و بنویسیم. بر این اساس بنده هم در نگارش برخی از کتاب‌های خود تلاش کردم بر اساس همین شیوه جلو بروم.

ادامه این مراسم با شعرخوانی شاعران حاضر در مراسم و شاعرانی که از طریق فضای مجازی در این مراسم مشارکت داشتند همراه بود که طی آن نغمه مستشار نظامی، علیرضا قزوه، محمود اکرامی فر، فاطمه نانی زاد، ایرج قنبری، میلاد عرفانپور، سمیه مؤمنی، نصیبا مرادی، حمید سبحانی صدر، الهام نجمی، ایمان طرفه، زهرا میریان کرمی، احمد رفیعی، فاطمه ناظری و منوچهر پروینی به شعرخوانی پرداختند.