تز سعودی؛ اقتصاد سکوی پرش منطقه‌ای
پادشاهی عربستان عمدتا عادت داشت به کشورهای فقیرتر مانند مصر بدون چون و چرا کمک مالی بفرستد. اما این کشور در خاورمیانه از قدرت اقتصادی خود برای نفوذ بیشتر استفاده می‌کند. به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، در بخش عمده‌ای از دهه گذشته، عربستان سعودی میلیاردها دلار کمک به مصر ارسال کرد و متحد منطقه‌ای فقیرتری را تقویت کرد که از نظر استراتژیک خیلی مهم بود که نمی‌توانست از آن غفلت کند. اما...
حتی درحالی‌که مصر عمیق‌تر و عمیق‌تر به سمت بحران اقتصادی فرو می‌رود، مقامات سعودی پیامی سخت ارسال کرده‌اند: «دیگر از چک‌های سفید خبری نیست.» شاهزاده محمد بن‌سلمان، ولیعهد 37ساله پادشاهی خلیج‌فارس، به‌دلیل هجوم درآمدهای نفتی، به‌طور فزاینده‌ای شرایطی را برای چنین کمک‌هایی قائل می‌شود، در عین حال که مصرانه بر اصلاحات اقتصادی مانند کاهش یارانه‌ها و خصوصی‌سازی شرکت‌های دولتی تاکید دارد. کارن یانگ، محقق ارشد پژوهشی در مرکز سیاست انرژی جهانی دانشگاه کلمبیا می‌گوید: «قبلا دیدگاه این بود که مصر بسیار بزرگ است که نباید شکست بخورد؛ اما اکنون نگرش این است که مصر مسوول اشتباهات خود است.» عربستان سعودی، بزرگ‌ترین صادرکننده نفت‌خام جهان، سال 2022 را با 28 میلیارد دلار مازاد بودجه پس از حمله روسیه به اوکراین که قیمت نفت را بالا برد و سود بیشتری را به تولیدکنندگان آن رساند، به پایان برد.
به‌رغم این پول بادآورده، مقامات سعودی می‌گویند که از کمک‌های بی‌پایان به کشورهای فقیرتری مانند مصر، پاکستان و لبنان خسته شده‌اند. پادشاهی عربستان سعودی همچنان در حال ارسال پول به خارج از کشور است؛ احتمالا بیشتر از همیشه. اما بیشتر آنها اکنون درجهت سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی و برای سود و نفوذ و راه‌اندازی صنایع جدید در داخل کشور، مانند وسایل نقلیه الکتریکی طراحی شده است. دولت عربستان نیز نقشی مشابه صندوق بین‌المللی پول بر عهده گرفته است که به آنها اجازه نفوذ بیشتری نسبت به قبل در سیاست منطقه‌ای می‌دهد و کشورهای بزرگ‌تری مانند پاکستان عملا از آن حمایت می‌کنند. محمد الجدان، وزیر دارایی عربستان سعودی در ماه ژانویه در داووس سوئیس در گردهمایی سالانه نخبگان سیاسی و اقتصادی جهان گفت: «ما پیش‌تر به‌طور مستقیم کمک‌های بلاعوض و سپرده‌ها را بدون محدودیت می‌دادیم؛ اما ما در حال تغییر آن رویکرد هستیم. ما با نهادهای چندجانبه کار می‌کنیم تا در واقع بگوییم، ما باید شاهد اصلاحات باشیم.»
سخنان الجدان جنگ لفظی را بین کارشناسان سعودی و مصری به راه انداخت که عمدتا نشأت‌گرفته از نگرانی روز افزون مصری‌هاست؛ چراکه این کشور بسیار عمیق به کشورهای ثروتمندتر خلیج فارس مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی وابسته است. مقامات سعودی و مصری برای هموار کردن اوضاع تلاش کرده‌اند، اما سیاست جدید از بین نخواهد رفت: شاهزاده محمد از زمانی که پدرش در سال2015 به پادشاهی رسید، شیوه استفاده عربستان سعودی از قدرت مالی‌اش را تغییر داده است. او به دنبال بازده بالاتر سرمایه‌گذاری است و درآمد نفتی برای او یک اهرم در جهت نفوذ در خاورمیانه است. پشتوانه این امر به‌طور گسترده‌تر، تلاش ولیعهد برای بازسازی اقتصاد خود پادشاهی پس از سقوط شدید قیمت نفت در سال2014 است که کشور را با کسری بودجه هشت ساله مواجه کرد. تمرکز این کشور بر کمک‌هزینه‌هایی است که به کشور محافظه‌کار اسلامی می‌کند.
هدف فراتر از فروش نفت کمک‌هاست و شاهزاده سعودی قصد دارد تا این کشور را به مرکزی برای توسعه فرهنگی تبدیل کند. او در حال ساخت مدلی است که کشورهای کوچک خلیج‌فارس مانند امارات متحده عربی و قطر سال‌ها پیش از آن پیروی کردند: افزایش درآمد برای نفوذ بین‌المللی. تیموتی ای. کالداس، کارشناس اقتصاد سیاسی مصر در موسسه تحریر که روی سیاست خاورمیانه در واشنگتن تمرکز دارد، می‌گوید: «آنچه خلیج فارس دارد و تقریبا هیچ جای دیگری از جهان ندارد، سرمایه مازاد بسیار زیاد است. این قدرت به همراه می‌آورد.» در ماه مارس، مقامات سعودی موافقت کردند که برای حمایت از اقتصاد ترکیه دو ماه قبل از انتخابات سراسری، 5میلیارد دلار به بانک مرکزی ترکیه کمک کنند. این امر ترکیه را پس از سال‌ها تنش به حوزه نفوذ عربستان وارد کرد. پیش‌تر بین این دو کشور به‌دلیل قتل جمال خاشقجی، منتقد سعودی و ستون‌نویس واشنگتن‌پست در سال2018 توسط عوامل سعودی در استانبول، تنش‌های شدیدی به‌وجود آمده بود.
همزمان برای سایر کشورهای خاورمیانه، با تغییر اولویت‌های پادشاهی، کمک‌های عربستان کاهش یافته است. در سال2016، مقامات سعودی کمک‌های نظامی و امنیتی میلیارد دلاری خود به لبنان را به‌دلیل ناامیدی از نفوذ فزاینده ایران، رقیب منطقه‌ای خود، در این کشور به حالت تعلیق درآوردند. چند سال بعد، لبنان که مدت‌ها به کمک‌های خلیج‌فارس وابسته بود، وارد یک بحران مالی شدید شد؛ چنان‌که مردم برای دسترسی به پس‌انداز خود در بانک‌ها به دزدی روی آورده‌اند. دولت عربستان سعودی برای توقف آن اقدامی نکرد و تحلیلگران گفتند که این نشانه اولیه تغییر رویکرد پادشاهی برای تامین مالی منطقه است.
با این حال در جریان کنفرانسی در ریاض، پایتخت عربستان سعودی، در ماه گذشته، از الجدان، وزیر دارایی پادشاهی، با لحن گرم‌تری نسبت مصر و نگرانی‌هایش صحبت کرد. اما همچنان از کمک مستقیم و بی‌چون و چرا پرهیز می‌کند و می‌گوید: «آنها ممکن است با مشکلی مواجه شده باشند. اما من فکر می‌کنم آنها چیزی را که برای یک ملت بزرگ لازم است، دارند.» عربستان قصد دارد تا این کمک‌ها به شکل سرمایه‌گذاری و بازگشت باشد. به همین دلیل وزیر دارایی مصر در بیانیه‌ای گفت که کشورش مایل است از هر چیزی که برای افزایش سرمایه‌گذاری عربستان لازم است، حمایت کند.
--> اخبار مرتبط