خسرو آواز ایران کیست؟
تهران - ایرنا - محمدرضا شجریان استاد آوازی‌ست که آثارش بی‌تردید بخش انکارنشدنی میراث شنیداری موسیقی ایران است. او را «خسرو آواز ایران» می‌خوانند اما چگونه او به این لقب دست یافت؟
محمدرضا شجریان (زاده 1 مهر 1319 در مشهد) موسیقی‌دان، آهنگ‌ساز، خواننده و خوشنویس، هنرمندی است که موفق شد در شش دهه فعالیت هنری خود آثاری ماندگار را برای موسیقی ایران به یادگار بگذارد. او که به خسرو آواز ایران مشهور شد یکی از هنرمندان موسیقی ایران است که بی شک تا سالها نمی‌توان جانشینی برای او تصور کرد. بررسی شش دهه از زندگی این هنرمند می‌تواند پاسخی به این سوال باشد که چرا شجریان تا این اندازه محبوب و تاثرگذار است.
شجریان دوبار نامزدی در جایزه جهانی گرمی را در کارنامه خود دارد. سایت انجمن آسیا وی را پرآوازه‌ترین هنرمند موسیقی اصیل ایرانی خواند. روزنامه ونکوورسان نیز او را یکی از مهم‌ترین هنرمندان موسیقی در سال 2010 و یکی از 50 صدای برتر جهان معرفی کرده است.
محمدرضا شجریان، سالها رئیس شورای عالی خانه موسیقی ایران، بنیان‌گذار گروه شهناز و مبدع چند ساز موسیقی است. از فرزندان محمدرضا شجریان، همایون و مژگان در زمینه موسیقی فعالیت دارند. شجریان در قرائت قرآن نیز فعالیت داشته و دعای ربنا معروف‌ترین تلاوت قرآنی اوست. این اثر توسط سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری به عنوان اثر ملی ثبت شده‌است.
نت آغاز موسیقی یک اسطوره
در سال 1331، برای نخستین بار، صدای تلاوت قرآن او از رادیو خراسان پخش شد. او در سال 1338 به دانش‌سرای مقدماتی در مشهد رفت و از همان سال برای نخستین بار با یک معلم موسیقی آشنا شد. پس از دریافت دیپلم دانش‌سرای عالی، به استخدام آموزش و پرورش درآمد و به تدریس مشغول شد و در این زمان با سنتور آشنا شد و فراگیری این ساز را نزد جلال اخباری شروع کرد.
او در سال 1346 با احمد عبادی آشنا شده و در کلاس اسماعیل مهرتاش شرکت کرد. در همین سال برای آموختن خوشنویسی در انجمن خوشنویسان نزد ابراهیم بوذری رفت. شجریان از سال 1347، خوشنویسی را نزد حسن میرخانی ادامه داد. وی در سال 1349، درجه ممتاز را در خوشنویسی کسب کرد.
از مکتب پدر تا دنیای موسیقی
محمدرضا شجریان تا سال 1350 به‌خواست پدرش که تمایل داشت خانواده شجریان بیشتر با قرائت قرآن و چهره مذهبی شناخته شوند، با نام مستعار سیاوش بیدگانی با رادیو همکاری می‌کرد، ولی بعد از آن پدر اجازه استفاده از نام اصلی‌اش را داد. وی تا سال 1347 در استخدام آموزش و پرورش بود و پس از مدت زمانی تدریس و مدیریت مدارس، به وزارت منابع طبیعی انتقال یافت. وی در مدت خدمت در آموزش و پرورش در رادکان از توابع چناران به تدریس پرداخت و مدتی در این شهر سکونت داشت.
در 1350 با فرامرز پایور آشنا شد و یادگیری سنتور و ردیف‌های آوازی را نزد وی دنبال کرد. در سال 1351 در برنامه گل‌ها با نورعلی‌خان برومند آشنا شد و شیوه آوازی سید حسین طاهرزاده را نزد او آموخت. از سال 1352 نزد عبدالله دوامی ردیف آوازی ایشان و شیوه‌های تصنیفخوانی را فراگرفت. در همین سال، به همراه گروهی از هنرمندان همچون محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگ‌فر، حسین علیزاده، جلال ذوالفنون و داوود گنجه‌ای، به عضویت مرکز حفظ و اشاعه موسیقی به سرپرستی داریوش صفوت درآمد. در آن زمان تصنیف داروگ را که مربوط به آهنگی از محمدرضا لطفی بر روی شعری از نیمایوشیج اجرا کرد.
تصنیف داروگ از اولین تصنیف‌هایی است که در آن شعر نو به‌کار رفته است. از جمله تصنیف‌های شجریان به زبان محاوره، می‌توان به تصنیف مگه نه (شعر بیژن سمندر، آهنگ از عطاالله خرم) اشاره کرد که در همان دوران اجرا شده است.
اجرای زنده راستپنجگاه در سال 1354 در جشن هنر شیراز به‌همراه محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر، که بعدها در یک آلبوم موسیقی با همین نام منتشر شد، مورد استقبال واقع شد. در آن زمان راستپنجگاه به‌ندرت اجرا می‌شد و این دستگاه در حال فراموش شدن بود.
محمدرضا شجریان در سال 1356 در مسابقه تلاوت قرآن کشوری، رتبه نخست را به دست آورد. وی در اسفندماه سال 1357 شرکت دل آواز را بنیان‌گذاری کرد.
خداحافظی شیدایان با رادیو
محمدرضا شجریان در سال 1357 همانند بسیاری از هنرمندان آن زمان همکاری خود را با سازمان‌های دولتی (مثل رادیو)، به‌دلیل «پخش آهنگهای مبتذل» ادامه نداد.
البته سایر هنرمندان (گروه‌های شیدا و عارف) و رئیس بخش موسیقی رادیو در آن زمان، هوشنگ ابتهاج نیز آن زمان از رادیو پس از واقعه 17 شهریور به نشانه اعتراض خارج شدند. پس از این اتفاق محمدرضا لطفی کانون چاووش را با حمایت هوشنگ ابتهاج بنیان‌گذاری کرد. بیشتر اعضای کانون چاووش همان اعضای گروه‌های شیدا و عارف بودند. در آن زمان، محمدرضا شجریان به‌همراه شهرام ناظری در چند آلبوم مشترک از کانون چاووش آواز خواندن را بر عهده گرفتند که بیشتر محتوای آنها انقلابی و میهنی بود. از میان آلبوم‌های مشترک شجریان و ناظری می‌توان به چاووش 2 اشاره کرد که دو سرود بسیار معروف شب‌نورد (برادر نوجوونه، با صدای شجریان) و آزادی (آن زمان که بنهادم، با صدای ناظری) را شامل می‌شد.
سپیده در انقلاب
یکی از سرودهای شناخته شده، چاووش 6 که امروزه با نام سپیده شناخته می‌شود، مربوط به کنسرت گروه شیدا با آواز شجریان و به سرپرستی لطفی است و در آذر 1358 در دانشگاه ملی اجرا شده که یک اجرا با محتوای انقلابی بوده است. جمعیت بسیاری در این کنسرت حضور داشتند و تصنیف معروف سپیده (ایران ای سرای امید) که مربوط به شعری از هوشنگ ابتهاج و آهنگی از محمدرضا لطفی است در همان کنسرت اجرا شد. البته در آن زمان گروه به فکر ضبط اجرا نبود و ضبط این اثر به صورت اتفاقی توسط کیوان ابتهاج (پسر هوشنگ ابتهاج) صورت گرفت.
او از آن زمان به بعد در خانه به تحقیق و تدوین ردیف‌های آوازی پرداخته و به آموزش شاگردان قدیمی‌اش همت گماشت. برخی از آلبوم‌های چاووش امروزه تصحیح شده‌اند و با تغییر نام توسط مؤسسه فرهنگی و هنری آوای شیدا زیر نظر محمدرضا لطفی بازنشر شده‌اند. از این آثار چاووش‌های 1 (به یاد عارف)، 6 (سپیده) و 9 (جان جان) باحضور شجریان تصحیح و با تغییر نام بازنشر شده‌اند.
ربنا؛ بداهه‌ای که جهانی شد
وی در سال 1358 دعای ربنا (برخی آیات قرآن که شجریان آنها را با صوت خوانده) و مناجات مثنوی افشاری را به صورت بداهه و بدون تمرین خواند، ابتدا به قصد این که به هنرجویان آموزش دهد تا بهترین آنها در ماه رمضان برای افطار پخش شود اما رادیو همان اجرای خودش را پخش کرد و این دعا به مدت سی سال از اصلی‌ترین برنامه‌های رادیو در ماه رمضان بودند. دعای ربنا به همراه مناجات مثنوی افشاری (این دهان بستی دهانی باز شد) باصدای شجریان به مدت 30 سال از اصلی‌ترین برنامه‌های رادیو و تلویزیون برای ماه رمضان بودند. شجریان دعای ربنا را متعلق به مردم معرفی کرده و حتی هنگامی که صدا و سیما را از پخش آثار خود منع کرد، پخش دعای ربنا را استثناء کرد.
بیداد دوست داشتنی یک ملت
در فاصله سال‌های دهه 1360، شجریان همکاری گسترده‌ای را با پرویز مشکاتیان آغاز کرد که حاصل آن آلبوم‌هایی چون بیداد، آستان جانان، سر عشق (ماهور)، نوا، دستان، گنبد مینا، دود عود، جان عشاق و قاصدک بود. در این سالها به همراه گروه عارف به سرپرستی مشکاتیان کنسرت‌هایی را در خارج از ایران اجرا کرد.
از میان این آثار، آلبوم بیداد به خاطر متأثر بودن محتویات آن از شرایط اجتماعی و سیاسی ایران در اوایل انقلاب و دهه 1360 و داشتن حالت اعتراضی بسیار در میان عموم مردم مورد استقبال قرار گرفت. محمدرضا شجریان خود در مصاحبه‌ای گفته بود که این اثر بیانگر اعتراض آنها به آن شرایط و پیگیری وعده‌های عمل نشده توسط حکومت بوده‌است.
آثار ماندگار در دهه هفتاد و نگاه یونسکو
محمدرضا شجریان در سال 1370 با همکاری داریوش پیرنیاکان، مرتضی اعیان و جمشید عندلیبی، کنسرت‌هایی را در تور اروپا و آمریکا برگزار کرد که آلبوم‌های پیام نسیم، دل مجنون و سرو چمان حاصل این اجراها هستند.
در سال 1371 با همکاری گروه آوا آلبوم آسمان عشق را منتشر کرد. مدتی بعد آلبوم مربوط به کنسرت پاریس سال 1372 محمدرضا شجریان به همراه محمدرضا لطفی و مجید خلج در قالب آلبوم چشمه نوش به بازار عرضه شد. شجریان مدتی بعد آلبوم‌های بهاریه، جان عشاق و گنبد مینا که حاصل همکاری با پرویز مشکاتیان در سال‌های دهه 1360 بود را منتشر کرد. آلبوم قاصدک که آخرین همکاری شجریان با مشکاتیان است نیز در همین دوران اجرا شد اما هیچگاه به صورت رسمی و با کیفیت مناسب به بازار نیامد.
آلبوم یاد ایام حاصل کنسرت آمریکا در تابستان 1371 و اولین آلبوم منتشر شده از همکاری محمدرضا شجریان با پسرش، همایون شجریان بود. یاد ایام در سال 1374 انتشار یافت. مدتی بعد آلبوم رسوای دل با همکاری گروه آوا منتشر شد. وی در سال 1375 نیز در آلبومی با آهنگ‌سازی مجید درخشانی تحت عنوان در خیال همکاری کرد. در سال 1376 آلبوم‌های معمای هستی با همکاری محمدرضا لطفی، عبدالنقی افشارنیا و همایون شجریان و عشق داند که مربوط به بداهه‌خوانی و بداهه‌نوازی به همراه محمدرضا لطفی در سال 1359 بود، منتشر شدند. همچنین در این سال، آلبوم شب وصل با همکاری داریوش طلایی، سعید فرج‌پوری و همایون شجریان به بازار عرضه شد. شجریان در سال 1377، آلبوم شب، سکوت، کویر را با آهنگ‌سازی کیهان کلهر منتشر کرد که بر اساس موسیقی مقامی شمال خراسان با آواز محلی است؛ و در آن برخی سازهای محلی نیز استفاده شده‌اند. حاج قربان سلیمانی در این اثر به هنرمندی پرداخته‌است. محمدرضا شجریان کمی بعد نیز یک بار دیگر با گروه آوا همکاری کرد که حاصل آن دو آلبوم آهنگ وفا و آرام جان بود. محمدرضا شجریان در سال 1378 جایزه پیکاسو را از طرف سازمان یونسکو دریافت کرد.
زمستان زیبای شجریان در کنار کلهر و علیزاده
شجریان با همکاری حسین یوسف‌زمانی آلبوم بوی باران را در سال 1378 منتشر کرد و از سال 1379، همکاری خود را با حسین علیزاده، کیهان کلهر و پسرش همایون آغاز کرد و این همکاری تا اوایل دهه 1380 ادامه داشت. اولین آلبوم حاصل این همکاری زمستان است نام داشت که در سال 1379 به صورت زنده در کالیفرنیا، اجرا و ضبط شد و سپس به بازار آمد. زمستان است بر اساس شعر زمستان اثر مهدی اخوان ثالث اجرا شده‌است.
در عزای مادر
محمدرضا شجریان در سال 1381 دو آلبوم بی تو به‌سر نمی‌شود و فریاد را منتشر کرد که با همکاری حسین علیزاده، کیهان کلهر و همایون شجریان اجرا شده بودند. این دو آلبوم نامزد جایزه گرمی شدند. این گروه چهارنفره در زمستان سال 1382 نیز برای کمک به زلزله‌زدگان بم در تهران کنسرتی برگزار کردند که با نام هم‌نوا با بم شناخته می‌شود. وی درآمد حاصل از فروش دی وی دی این کنسرت را به پروژه باغ هنر بم که خودش آن را تأسیس کرده بود، اختصاص داد. شجریان، علیزاده، کلهر و همایون شجریان در پاییز 1384 نیز یک کنسرت برگزار کردند که حاصل آن آلبوم‌های ساز خاموش و سرود مهر بود و پس از آن دیگر این چهار نفر با یکدیگر همکاری نکردند. از سال 1386، محمدرضا شجریان به همکاری با گروه آوا پرداخت و کنسرت‌هایی در تهران، اصفهان، اروپا، آمریکا و کانادا اجرا کرد. در این دوران، دو اثر به نامهای غوغای عشق‌بازان (آلبوم صوتی) و یک کنسرت با گروه آوا (آلبوم تصویری) اجرا و به بازار عرضه شد. در همین سال مادر شجریان درگذشت و وی در مراسم ختم مادرش پس از 30 سال، دعای ربنا را دوباره خواند.
یاد شهناز و سازهای ابداعی
محمدرضا شجریان در سال 1387 یک گروه موسیقی بنیان‌گذاری کرد و آن را به افتخار جلیل شهناز (نوازنده نامی تار)، گروه شهناز نامید. از جمله اعضای این گروه می‌توان به مژگان شجریان (دختر او) و مجید درخشانی (نوازنده تار و سه تار) اشاره کرد. از آن زمان به بعد، شجریان با این گروه فعالیت کرد. یکی از ویژگی‌های مهم این گروه موسیقی، استفاده از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان است که برخی از آنها ویژگی‌هایی دارند که آنها را مناسب جایگزینی سازهای غربی همچون ویولون میکند. در سال 1389، محمدرضا شجریان به همراه گروه شهناز یک تور کنسرت جهانی برگزار کرد که دو مورد از این کنسرت‌ها منتشر شده‌اند. مجید درخشانی (سرپرست گروه شهناز)، این دو کنسرت را از موفق‌ترین کنسرت‌های این گروه می‌داند که در آن بسیاری از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
حداحافظی با پورناظری ها و سلام دوباره به شهناز
محمدرضا شجریان آلبوم صوتی مرغ خوش‌خوان و دو آلبوم تصویری کنسرت با گروه شهناز در دبی و کنسرت با گروه شهناز در تهران راکه مربوط به همکاری او با گروه شهناز بود در اوایل دهه 1390 منتشر کرد. پس از آن، به صورت موقت با برادران پورناظری (تهمورس پورناظری و سهراب پورناظری) همکاری کرد که حاصل آن آلبوم رنگ‌های تعالی می‌باشد. البته این اثر به صورت رسمی منتشر نشده، بلکه بر روی اینترنت پخش شده‌است. محمدرضا شجریان، بعد از آن، همکاری با برادران پورناظری را قطع کرد و در سال 1393 یک بار دیگر به‌همراه گروه شهناز و با حضور سعید فرج‌پوری یک تور کنسرت جهانی با عنوان سرگشتگان عشق برگزار کرد.
عیدی تلخ به مردم عاشق
محمدرضا شجریان در پیام ویدئویی برای تبریک نوروز 1395 با چهره‌ای دگرگونه و موهای بسیار کوتاه حاضر شد. برخی سایت‌ها از ابتلای او به سرطان کلیه خبر دادند. در همین سال آلبوم طریق عشق اثر مشترک محمدرضا شجریان و پرویز مشکاتیان منتشر شد و توسط همایون شجریان در تالار وحدت رونمایی شد.
یک مجموعه تلاوت قرآن به نام به یاد پدر در قالب 2 سی‌دی مجزا (به یاد پدر 1 و به یاد پدر 2) با صدای شجریان انتشار یافته که مربوط به برخی تلاوت‌های این استاد آواز بین سال‌های 1357 تا 1361 است. محمدرضا شجریان این اثر را پس از وفات پدرش، مهدی شجریان، برای یادبود او در سال 1378 منتشر کرد. این مجموعه شامل تلاوت سوره‌های قصص، انعام، فجر، بلد، فتح و نمل می‌باشد و البته شجریان به اثر به یاد پدر 2 دعای ربنا را نیز اضافه کرد.
ابداع ساز
محمدرضا شجریان مبدع چند ساز جدید در موسیقی ایرانی است. وی در اردیبهشت 1390 در نمایشگاهی در تهران این سازها را رسما به نمایش عمومی درآورد. برخی این سازها عبارتند از: صراحی، شهر آشوب، ساغر، کرشمه و سبو. این نمایشگاه در تاریخ 18 اردیبهشت 1390 در تالار بهارخانه هنرمندان افتتاح گردید.
پروژه باغ هنر بم
بعد از زلزله بم در دی ماه 1382 محمدرضا شجریان برای حمایت و همدردی با مردم زلزله‌زده بم در تهران چند نوبت به اجرای کنسرت هم‌نوا با بم پرداخت، او عواید کنسرت‌ها و فروش لوح‌های فشرده آن را به کمکی برای ایجاد باغ هنر بم که پایه‌گذار آن بود اختصاص داد، روند تکمیل پروژه باغ به کندی پیش رفت و با برخی سنگ‌اندازی ها شجریان از ادامه این کار دلسرد شد و از این کار کنار کشید. او در نامهای به رئیس شورای شهر وقت در سال 1388 نوشت: ماه‌ها است که توان ما به جای پیشبرد پروژه، به رفع حاشیه‌ها و مشکلات برخاسته از آن معطوف شده‌است. من دیگر توان مقابله با این همه موانع و دشواری‌های ناروای ایجاد شده را ندارم و از آن جایی که ابتدا با شورای محترم شهر بم طرف بودیم، اکنون نیز رسما این پروژه را به همان شورا تحویل می‌دهیم.
مشخصات پروژه باغ هنر بم: در جنوب غربی شهر بم با 7 هزار مترمربع زیربنا با در نظر گرفتن سازه‌هایی مانند مدرسه موسیقی، گالری‌ها، کتاب‌خانه هنری، واحدهای تجاری و فرهنگی و سالن اجتماعات.
به گفته مجریان پروژه باغ هنر بم، سعی شده‌است در طراحی، از مفاهیم معماری اصیل و بومی ایرانی با تأکید بر ملاحظات اقلیمی و منطقه‌ای استفاده شود. اجرای این پروژه پس از زلزله شهر بم در سال 1382 آغاز و ایجاد فضایی فرهنگی و هنری در بم در کنار تقویت و ایجاد روحیه‌ای تازه در بین ساکنان این شهر، هدف اصلی اجرای آن اعلام شده بود. مردم نیز برای ساخت و پیشرفت پروژه کمک‌هایی مالی کردند. اما از سرنوشت این پروژه تا کنون اطلاع دقیقی در دست نیست و این ابهام باعث ایجاد حواشی زیادی در باره سرنوشت کمک های جمع شده ایجاد کرد و شجریان نیز دیگر در این باره سخن نگفت. اما با انتخابات ریاست جمهوری 1392 و انتخاب مجدد شوراهای شهر فضای پیشین جای خود را به آرامش نسبی داد. رئیس شورای شهرستان بم درباره پروژه باغ هنر بم در آن زمان گفت: این پروژه را محمدرضا شجریان بعد از زلزله شهرستان بم برای کمک به مردم آسیب دیده شروع کرد حالا امیدواریم بعد از تغییر مدیریت شورای شهر بار دیگر همراهی وی را با پروژه‌ای که خود سنگ‌های اولش را گذاشت شاهد باشیم.
جایزه بنیاد آقاخان
در فروردین 1398 جشنواره موسیقی بنیاد آقاخان جایزه ویژه «خداوندگار موسیقی» را به محمدرضا شجریان تقدیم کرد. هیئت داوران این جشنواره در بیانیه‌ای اعلام کرد: علت تقدیم این جایزه به محمدرضا شجریان نقش آفرینی مستمر او در غنی کردن میراث موسیقایی بشر، استادی بی همتای او در موسیقی و تأثیرگذاری اجتماعی او به عنوان یک موسیقی‌دان و معلم در ایران و خارج از مرزهای این کشور بوده‌است. این جایزه روز 11 فروردین 1398 در جشنواره سالانه موسیقی بنیاد آقاخان در شهر لیسبون پرتغال به شجریان اهدا شد. مژگان شجریان به نیابت از پدر این جایزه را دریافت کرد.
نشان عالی هنر برای صلح
در شهریور 1396 در پنجمین جشنواره بین‌المللی «هنر برای صلح» نشان عالی هنر برای صلح سال 1396 به محمدرضا شجریان و 3 هنرمند دیگر اهداء شد.
نشان شوالیه
نشان شوالیه ملی لیاقت در آیینی رسمی، شامگاه دوم تیر 1393 (23 ژوئن 2014) در سفارت فرانسه در تهران به شجریان اهدا شد. در این آیین؛ شجریان نشان عالی وزارت فرهنگ و هنر دولت فرانسه را از برونو فوشه، سفیر فرانسه در تهران دریافت کرد.
در این آیین؛ کنار شجریان چهره‌هایی فرهنگی چون محمود دولت‌آبادی، جواد مجابی، محمد سریر، حمیدرضا نوربخش، مرحوم عباس کیارستمی، لیلا حاتمی، سیمین بهبهانی حضور داشتند.
محمدرضا شجریان و شهرام ناظری تنها خوانندگان ایرانی هستند که تاکنون این جایزه را دریافت کرده‌اند. حسین علیزاده تنها هنرمند ایرانی است که از دریافت این جایزه امتناع کرده است.
جایزه بیتا
جمعه 28 آبان ماه 1389 مراسمی با نام «سومین سال بزرگداشت ادب و هنر پارسی» در دانشگاه استنفورد آمریکا برگزار شد که طی آن سومین جایزه بیتا به محمدرضا شجریان استاد موسیقی ایرانی رسید.
جوایز یونسکو و گرمی
محمدرضا شجریان در سال 1378 موفق به دریافت جایزه پیکاسو و دیپلم افتخار از طرف سازمان یونسکو در پاریس شد. این جایزه هر پنج سال به هنرمندی که برای شناساندن فرهنگ و هنر کشورش می‌کوشد اهدا می‌شود. پیش از وی، این جایزه را نصرت فاتح‌علی‌خان خواننده قوالی از پاکستان دریافت کرده بود. محمدرضا شجریان در سال 2006 نشان موتزارت را از سازمان یونسکو دریافت کرد. وی 2 سال برای آلبوم‌های فریاد و بی تو به‌سر نمی‌شود، نامزد جایزه گرمی شد. جایزه گرمی معتبرترین جایزه موسیقی در آمریکاست. هرساله 5 آلبوم موسیقی از بخش موسیقی کلاسیک برای نامزدی این جایزه معرفی می‌شوند.
محمد رضا شجریان در طول یک عمر فعالیت هنری خود بیش از 60 آلبوم موسیقی منتشر کرد که در میان آنها مجموعه چاووش، شب سکوت کویر، راز دل و رباعیات خیام بعنوان آثاری ماندگار در آرشیو شنیداری مردم ایران جاودانه شد و تک آهنگهای مرغ سحر و از خون جوانان وطن و تفنگت را زمین بگذار به رکوردی افسانه ای در میان خیل هواداران هنر این هنرمند بی تکرار موسیقی ایرانی از جهت محبوبیت دست یافته است.
محمد رضا شجریان در چند فیلم سینمایی هم بعنوان خواننده حضور داشته که از میان این آثار موسیقی فیلم دلشدگان به کارگردانی مرحوم علی حاتمی بیش از سایر آثار سینمایی او شناخته شده و محبوب شد.
خوانندگان سرشناسی چون ایرج بسطامی، حسام‌الدین سراج، حمیدرضا نوربخش، علی جهاندار و پسرش همایون از شاگردان شجریان هستند.
*س_برچسب‌ها_س*
