خطر فرونشست زمین در پایتخت جدی است / نگرانی‌ها برای افزایش پدیده زلزله خاموش

علیرضا زاکانی شهردار تهران درباره فرونشست زمین در تهران گفته است که برداشت آب‌های زیرسطحی تهران و عدم جایگزینی، شرایطی ایجاد کرده است که فرونشست از جنوب شرق تهران به سمت مرکزی پیش می‌رود؛ بنابراین امکانات را به سمت بازچرخانی می‌بریم.

نشست تدریجی یا پایین رفتن ناگهانی سطح زمین به دلیل تراکم زیاد تحت عنوان فرونشست و یک پدیده زیست محیطی تلقی می‌شود که به اعتقاد برخی از کارشناسان، علت اصلی فرونشست زمین برداشت زیاد از آب‌های زیرزمینی است.

حلیا سادات‌حسینی سرپرست اداره کل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران نیز از فرونشست زمین به عنوان زلزله خاموش یا سرطان زمین یاد کرد و گفت: بر اساس آمار در جنوب، مرکز و دشت‌های غرب و جنوب غرب استان تهران، شاهد بیشترین فرونشست زمین هستیم.

تغییر اقلیم، گرمایش جهانی، کمبود منابع آبی، بارگذاری و برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی، خشکسالی‌های متوالی و برداشت بی‌رویه آب و حفر چاه‌های متعدد برای تامین آب آشامیدنی، نشست زمین در اثر حفر تونل برای گسترش خطوط مترو در تهران از جمله دلایل ایجاد فرونشست در کلانشهر تهران است.

وی با اشاره به اینکه تهران رکوردار فرونشست زمین در جهان است، افزود: توقف روند رو به رشد مصرف و برداشت آب و دادن فرصت، تجدیدشوندگی برای احیای آبخوان‌ها، صرفه‌جویی در مصرف آب به ویژه در بخش کشاورزی، تزریق آب‌های مازاد روی سطح زمین به سفره‌های زیرزمینی، استفاده صحیح و کارآمد از منابع آبی، ممنوعیت استفاده بیش از حد از حوضه‌های آب‌های زیرزمینی، تصفیه آب‌های شهری و استفاده دوباره از آن در کارخانه‌ها، احداث چاه جذبی از جمله راهکارهای برون رفت از فرونشست و مدیریت در کلانشهر تهران محسوب می‌شود.

فرونشست پایتخت به سالانه 17 سانتیمتر رسید

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز اخیرا نسبت به آثار مخرب کاهش آب‌های زیرزمینی از جمله فرونشست در پایتخت و بیشتر دشت‌های کشور هشدار داد و اعلام کرد: در محدوده جنوب غرب شهر تهران فرونشست 17 سانتیمتر در سال ثبت و گزارش شده است.

مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با موضوع «فرونشست، کاهش منابع آبهای زیرزمینی و چالش برداشت بی‌رویه از این منابع» به چالش بزرگ کشور در این باره اشاره کرده است و می‌افزاید: یکی از آثار مخرب فرونشست در زیرساخت‌های عمرانی و بافت‌های شهری و کلانشهری روی می‌دهد.

در محدوده جنوب غرب شهر تهران فرونشست 17 سانتیمتر در سال ثبت و گزارش شده است

در شرایطی که ذخایر آب در سدهای تأمین کننده آب پایتخت نیز در حال کاهش بوده و روند تجدید آنها در شرایط بحرانی و کم آبیِ حاضر بسیار کند و ناچیز است، این فشار مضاعف در نهایت بر آبخوان‌های پایتخت تحمیل شده و روند گسترش فرونشست را در این کلانشهر جدی‌تر خواهد کرد.

از آنجایی که کاهش سطح آب‌های زیرزمینی به فرونشست منجر می‌شود و زمانی که این اتفاق رخ دهد، در بسیاری از موارد امکان بازگشت به حالت سابق در کوتاه مدت وجود ندارد؛ استخراج معادن، ذوب شدن تدریجی یخچال‌های دائمی و زلزله هم از دیگر عوامل ایجاد فرونشست محسوب می‌شوند.

برخی راه‌حل‌های جهانی رفع فرونشست

برخی راه‌حل‌های جهانی رفع فرونشست، تغذیه مصنوعی آب‌خوان‌ها از طریق مهار یا هدایت جریان‌های سطحی و افزایش طرح‌های آبخیزداری شهری و غیرشهری، کاهش انتخابی حجم بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی، اصلاح الگوی کشت، افزایش بهره‌وری در روش‌های آبیاری، اصلاح یا تغییر روش‌های آبیاری، تولید محصولات با آب‌بری کمتر و استفاده از آب‌های سطحی جایگزین، تعطیلی چاه‌های مجاز و غیرمجاز به عنوان تجربیات جهانی است.

تدوین لایحه پیشگیری از فرونشست زمین در تهران

لایحه پیشگیری از فرونشست زمین تدوین شده است که 16 وزارتخانه در کارگروه ملی مرتبط با این موضوع حضور خواهند یافتسیدمحمد آقامیری عضو شورای اسلامی شهر تهران نیز گفت: لایحه پیشگیری از فرونشست زمین تدوین شده است که 16 وزارتخانه در کارگروه ملی مرتبط با این موضوع حضور خواهند یافت تا شهرها را از این بحران انسان‌ساز نجات دهند.

وی همچنین به دعوت نمایندگان 70 نهاد برای بررسی وضعیت فرونشست‌ها اشاره کرد و افزود: در این راستا 11 اسفند 1401 در اجلاس شورای عالی استان‌ها این لایحه به تصویب رسید و به مجلس شورای اسلامی ارسال می‌شود. قولی از مرکز پژوهش‌های مجلس و کمیسیون عمران مجلس گرفتیم که این لایحه به تصویب برسد.

40 میلیون نفر در پهنه‌بندی فرونشست زمین زندگی می‌کنند

علی بیت‌اللهی مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی کشور گفته است: بر اساس آخرین مطالعات، حدود 40 میلیون نفر معادل 49 درصد از جمعیت کشور در پهنه‌بندی فرونشست زمین، زندگی می‌کنند. وسعت پهنه‌بندی فرونشست زمین در ایران به حدود 158 هزار کیلومترمربع می‌رسد که حدود 10 درصد از مساحت کشور را دربرمی‌گیرد.

حدود 380 شهر از یکهزار و 440 شهر کشور در پهنه‌بندی فرونشست زمین مستقر است و این پهنه‌بندی، بسیاری از کلانشهرهای کشور را درنوردیده است. بهترین راهکار برای کاهش مخاطرات ناشی از فرونشست زمین تدوین مقررات ملی فرونشست زمین است اما اکنون حتی یک بند مقررات لازم‌الاجرا برای فرونشست زمین در کشور نداریم در حالی که تنظیم چنین قوانینی مانند مقررات ساختمان ضروری است.

14 کلانشهر درگیر بحران فرونشست زمین

رئیس اداره ترازیابی دقیق و تداخل‌سنجی راداری سازمان نقشه‌برداری گفته است: 14 کلان‌شهر درگیر در بحران فرونشست از جمله تهران، اصفهان، کرج و کرمان هستند که 17 درصد از فرونشست‌ها بین 10 تا 20 سانتی‌متر با میزان بالایی است و هفت درصد بالای 20 سانتی‌متر در وضعیت بحرانی است.

معصومه آمیغ‌پی افزود: از 254 منطقه‌ای که در کشور شناسایی شده دارای فرونشست، 40 درصد نرخ زیر پنج سانت داشته که نشان‌دهنده مراحل آغازین فرونشست در این دشت‌ها از جمله خراسان جنوبی است. فرونشست آثار مخربی از جمله از بین رفتن خاک کشاورزی، سازه‌های محلی و واردشدن آسیب‌هایی به خطوط ریلی و حمل و نقل دارد.

17 درصد از فرونشست‌ها بین 10 تا 20 سانتی‌متر با میزان بالایی است و هفت درصد بالای 20 سانتی‌متر در وضعیت بحرانی است.

وی ادامه داد: سازمان نقشه‌برداری با شناسایی مناطقی که دچار فرونشست هستند، اقدام به تهیه بانک جامع فرونشست کرده است همچنین نقشه فرونشست برای استان‌های کشور تهیه شده است که تقریباً تمام استان‌های کشور درگیر فرونشست است.

رئیس اداره ترازیابی دقیق و تداخل‌سنجی راداری سازمان نقشه‌برداری با اشاره به اینکه 30 درصد از 254 منطقه شناسایی شده در کشور سرعت بالایی را در فرونشست تجربه می‌کنند، افزود: در سواحل شمالی شاهد فرونشست با سرعت بالا هستیم و در بین استان‌های کشور بالاترین نرخ فرونشست با 42 سانتی‌متر در سال مربوط به استان کرمان است.

وی گفت: اطلس فرونشست زمین در کلان‌شهرها و مراکز استانی تهیه شده است که با توجه به عواقب مخربی که این بحران در حوزه شهری می‌تواند به دنبال داشته باشد، تدوین دستورالعمل نحوه ساخت‌وساز در حریم‌های فرونشست و یا تحکیم سازه‌های واقع در فرونشست در دستور کار قرار گرفته که امیدواریم این مهم نیز به‌زودی شاهد تهیه و رونمایی از آن باشیم.

فرونشست زمین به عنوان یکی از موضوعات مهم و حیاتی در جامعه است و با توجه به اینکه اکنون برخی از مناطق کشور در وضعیت بحرانی قرار دارند باید چاره‌ای اساسی برای این موضوع اندیشید تا وضعیت دیگر مناطق کشور به حالت بحران تبدیل نشود.