خودروسازان و بورس کالا در آستانه خداحافظی هستند؟

خودروسازان 40 سال است به مردم می گویند در شرایط حساسی هستند ولی این شرایط چه زمانی قرار است اصلاح شود، هنوز مشخص نیست. این صنعت انحصاری و ناتوان یکبار بخت آزمایی راه می اندازد شاید بی کفایتی های خود را از این طریق بپوشاند و مردم هم برای همین محصولات گران و کم کیفیت مسابقه می گذارند و به آن هم نمی رسند؛ و یک بار خودرو در بورس عرضه می کنند! که شاید گشایشی رخ دهد اما دریغ از آنکه آب از سرچشمه گل آلود است. در ابتدا باید روشن شود هدف از ورود صنعت خودرو به بورس کالا چیست؟ حذف تصدی گری دولت است یا ایجاد درآمد برای دولت! از آنجا که هنوز یک برنامه جامع بر صنعت خودرو حاکم نیست یعنی بر این صنعت هم مانند همه صنایع باید قوانین کسب و کار حاکم باشد نه معیارها و شاخص های امنیتی سیاسی؛ در نتیجه بسیاری از کارشناسان معتقدند که بورس کالا هم راهی است برای پرکردن چاله وچوله های خوروسازان و دولت.

البته بورس نسبت به فروش دستوری بهتر است، اما بورس کالا یک روش ایده آل برای فروش خودرو نیست و در دنیا هم تجربه نشده است؛ اما این که ما ابداع کننده موضوعی باشیم هم بد نیست ولی بهتر است این ابداعات ابتدا در یک اقتصاد سالم صورت پذیرد تا همه جوانب آن به روشنی دیده و بررسی شود نه در کشوری که نقدینگی سرگردان آن با تورم بالای 40% در بازارها جولان میدهد و اقتصاد را به هرسو که بخواهد می کشاندش! در ادامه دو نظر موافق و مخالف ورود خودرو به بورس کالا را می خوانیم: عرضه خودرو در بورس! این خروجی های ناب از کدام عطاری بیرون می آید؟ لطف الله سیاهکلی نماینده قزوین، آبیک و البرز و عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی با بیان این که بورس محل خرده فروشی نیست و در هیچ کجای دنیا عرضه خودرو در بورس انجام نمی شود، اظهار داشت: این یک ابداع جدید از طرف وزیر صمت است که دنیا باید از ما یاد بگیرد. برنامه های وزیر صمت به سامان نمی رسد زیرا نسخه نوشته شده توسط وی نسخه درستی نبوده و غلط است، بورس به معنای مزایده و گران فروشی است درصورتی که خودرو یک کالای مصرفی و ضروری است و ما به جای این که خودرو را کالای مصرفی بدانیم و روز به روز قیمت آن را کاهش دهیم اما قیمت آن را در بورس روز به روز افزایش می دهیم. البته این کار یک مزیت دارد و آن این که قیمت خودرو صددرصد افزایش داشته و به نفع خودروسازان شده است، اما برای مصرف کننده همه اش ضرر است، زیرا قیمت خودرو در بورس خیلی گرانتر از قیمت اصلی آن است. مسئولان به دلیل فاصله زیادی که بین عرضه و تقاضا وجود دارد و همچنین نیاز مردم به خودرو، بدترین شیوع توزیع یعنی توزیع در بورس را انتخاب کردند. البته دوستان می گویند قیمت شفاف شده است البته راست می گویند! الان کاملا شفاف مشخص شده که پول در جیب تولیدکننده و واردکننده می رود! مافیا خودرو در ایران صاحب قدرت و نفوذ هستند. تعدادی از دستاندرکاران با این مافیا همراه اند پس طبیعی است که همه با هم جیب هایشان را پر می کنند و در این میان این مردم عادی هستند که هر روز جیب های شان خالی تر می شود. باید به این پرسش پاسخ داده شود که این خروجی های ناب از کدام عطاری بیرون می آید؟ این سیاست غلط است و نمی تواند بازار خودرو را تنظیم کند. مشکل بازار خودرو روش عرضه خودرو نیست بلکه میزان عرضه است. بنابراین باید سیاست عرضه خودرو تغییر کند. اخیرا 250 هزار خودرو در بورس عرضه شده که 9 میلیون نفر در صف تقاضا بوده اند! برخی ها مدعی هستند این یک تقاضای کاذب است، باشد کاذب! دیگر 2 میلیون نفر از 9 میلیون نفر که تقاضای واقعی است! چه تناسبی بین 250 هزار خودرو با 2 میلیون نفر خریدار وجود دارد؟ بنا است با فروش خودرو در بورس کدام مشکلات صنعت را حل کنیم؛ آیا فروش خودرو در بورس بازار را رقابتی می کند؟ آیا کیفیت خودروها را افزایش می دهد؟ آیا می تواند قیمت ها را کاهش بدهد؟ پاسخ به این پرسش ها همگی منفی و عرضه خودرو در بورس نتیجه ای جز گران تر شدن خودروها ندارد. تعادل، بین عرضه و تقاضای خودرو وجود ندارد، پرسش اصلی این است که وزیر صمت با کدام مجوز پول را از جیب مردم خارج و به خودروساز یا دولت می دهد؟ یک مثال می آورم: قیمت واقعی خودرویی 400 میلیون تومان است اما در بورس آن را 1 میلیارد تومان می خرند زیرا می دانند در بازار 1 میلیارد و 200 تومان می توانند بفروشند و باز سود است زیرا وجود ندارد. زمانی می توان قیمت را واقعی کرد که عرضه و تقاضا متناسب باشد. ما معتقدیم با عرضه خودرو در بورس قیمت آن کاهش نداشته، زیرا خودرویی که 200 میلیون تومان بوده، شد 650 میلیون تومان که بعد از مدتی به قیمت 550 میلیون تومان رسیده، بعد آقایان معتقدند که قیمت را کاهش داده اند اما قیمت اصلی خودرو 200 میلیون تومان بوده نه 650 میلیون تومان! آیا قیمت واقعی آن کم شده یا قیمت در بورس خودرو کم شده است؟ خرید و فروش کارت ملی با صد میلیون تومان هم به خاطر این است که دلال مطمئن است که صاحب خودرو می شود و در بازار سود می کند. ما خودروی چینی 300 میلیون تومانی را 900 میلیون تومان می فروشیم و همین خودروی 900 میلیون تومانی در بورس 2 میلیارد و 200 میلیون تومان به فروش می رسد! خودرویی که الان در بورس عرضه می شود را در عراق و دبی چند می خرند؟ با همین دلار 40 هزار تومانی حساب کنید! در بورس ما همان خودرو چند فروخته می شود؟ این آمارها تکان دهنده است من بارها تاکید کردم و می کنم که ورود خودرو با این شیوه به بورس ظلم به مردم است. وقتی کل بازار خودرو، دلالی و واسطه گری شده و فقط قیمت ها را بالا می برند معلوم است مردمی که به خودرو نیاز دارند نمی توانند خودرو بخرند و کل اقتصاد کشور هم نابسامان می شود. مسئولان و تصمیم گیران فکر می کردند که عرضه خودرو در بورس کالا کار ارزشمندی است اما با عرضه خودرو در بورس شاهدیم وضعیت نه تنها بهتر نشد بلکه بدتر هم شده است. بورس کالا راهکاری جهت حذف قیمت گذاری دستوری خودرو است حسین زمانی درمزاری، کارشناس و تحلیلگر بازار سرمایه هم با اشاره به التهابات اخیر بازار گفت: صنعت خودروسازی ایران در چند سال گذشته با مشکلات عدیده ای از قبیل کاهش توان تولید، افت کیفیت محصولات و نارضایتی مصرف کننده، عدم توازن میان تقاضای بالای مردم و عرضه محدود توسط خودروساز و... دست به گریبان بوده که با واکاوی آن، میزان تولید محدود و قیمت گذاری دستوری به عنوان ریشه اصلی مشکلات این صنعت شناسائی می گردد. پس از گذشت حدود یک دهه از قیمت گذاری دستوری خودرو و مشخص شدن ابعاد زیانبار این تصمیم، سیاست گذاران صنایع تولیدی کشور با اهدافی چون اصلاح صنعت خودرو، شفافیت بخشی به بازار، حذف رانت و نهایتاً ایجاد تعادل در بازار، سیاست عرضه خودرو در بورس کالا را اتخاذ نموده اند. به عبارت دیگر عرضه در بستر بورس کالا به عنوان راهکاری جهت حذف قیمت گذاری دستوری مد نظر قرار گرفت، چرا که به استناد ماده 18 قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید مصوب سال به منظور تسهیل اجرای سیاست های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی مصوب سال 1388، دولت مکلف به خروج کالای پذیرفته شده در بورس کالا از نظام قیمت گذاری گردیده و به این ترتیب قیمت معاملاتی با تقابل عرضه و تقاضا در بستر شفاف بورس کالا تعیین خواهد گردید. با شروع فرآیند عرضه خودرو در بورس کالا در تاریخ 28 اردیبهشت ماه سال 1401 و طی 10 ماهه ابتدایی این سال (تا هفته منتهی به 16 دی 1401)، تعداد 26،486 دستگاه انواع مختلف خودرو در بستر بورس کالای ایران عرضه شده که در نهایت منجر به معامله 25،274 دستگاه به ارزش 160 هزار میلیارد ریال معامله شده است. از طرفی متاسفانه میزان خودرو عرضه شده در بورس کالا تاکنون کمتر از 3% میزان خودرو تولیدی کشور بوده است و از حیث تنوع نیز تعداد کمی از خودروها در حال عرضه در بورس کالا می باشند. عرضه خودرو در بورس کالا برای تمامی ذینفعان اصلی این بازار (تولیدکننده، مصرف کننده و دولت) دارای مزایا و در عین حال چالش هایی است که در ادامه به بیان مهم ترین آن ها پرداخته می شود: مزایا

• أ. حذف رانت ناشی از قیمت گذاری دستوری: عرضه خودرو در بورس کالا موجب کشف نرخ شفاف، عادلانه و به دور از فضای هیجانی و بر اساس تقابل عرضه و تقاضا می باشد. بدین ترتیب رانت بزرگی که در سالیان گذشته به دلیل اختلاف میان قیمت دستوری و قیمت بازار خودرو، نصیب دلالان این بازار می شده، حذف و موجبات انتفاع تولیدکننده و مصرف کننده نهایی فراهم گردیده است. نمودار زیر شاهدی برای این مدعاست؛ چرا که در 10 ماهه سال 1401 (تا هفته منتهی به 16 دی 1401) و تنها با معامله 25،274 دستگاه خودرو 75 هزار میلیارد ریال از رانت موجود در این بازار حذف و به تناسب میان تولیدکننده و مصرف کننده نهایی توزیع شده است

• ب. نجات خودروساز و کمک به خروج از زیان این شرکت ها: مقایسه قیمت های فروش خودرو در بورس کالا با قیمت های دستوری مصوب نشان از سود 47 هزار میلیارد ریالی خودروسازان در نتیجه عرضه محصولات خود در بورس کالا دارد. در این میان بیشترین سود عایدی مربوط به گروه صنعتی ایران خودرو بوده که با عرضه بیش از هجده هزار دستگاه خودرو (72% کل عرضه در بورس کالا) سود 31 هزار میلیارد ریال سود، را به خود اختصاص داده است. به این ترتیب، عرضه خودرو در بوالموجب جبران زیان خودروسازان در نتیجه قیمت گذاری دستوری و ایجاد انگیزه و منابع مالی جهت افزایش تولید و بهبود کیفیت محصولات ارائه شده از سوی آن ها می شود.

• ج. دسترسی و امکان خرید یکسان برای ساکنان مناطق مختلف جغرافیایی: یکی دیگر از چالش های عرضه خودرو در عرضه های مستقیم شرکت های خودروسازی و یا از طریق سامانه جامع فروش خودرو، یکسان نبودن دسترسی و امکان خرید در مناطق مختلف جغرافیایی کشور بوده است. امکانات و دسترسی هایی که در ساده ترین حالت آن، از در دسترس نبوده اینترنت پر سرعت در برخی مناطق، آغاز و در ادامه به نارضایتی های حاصل از عدم خرید خودرو پس از چند ده مرحله شرکت در فرآیند قرعه کشی و تشکیک در سلامت فرآیندهای قرعه کشی از چندین سال گذشته مطرح بوده و کماکان نیز مطرح می باشد.

حال آن که در فرآیند شفاف معاملات خودرو در بورس کالا، تمامی مشتریان این معاملات نقش ناظری بر صحت و سلامت معاملات دارند. پیگیری ها و واکنش های سریع مردم به قیمت ثبت شده در تابلو معاملات، شاهدی بر این مدعا می باشد. همچنین بررسی اطلاعات موجود درخصوص محل سکونت / فعالیت خریداران انواع مختلف خودرو نیز نشان دهنده حضور خریداران از تمامی استان های کشور در این معاملات است؛ و امکان انجام تمامی مراحل مربوط به خرید خودرو از بورس کالا به صورت برخط، اصلی ترین دلیل این امر بوده است.

• د. تحویل به موقع کالا درموعد مقرر: مشکلات کیفی خودرو و عدم تحویل به موقع، اصلی ترین دلایل نارضایتی خریداران خودرو در سالیان گذشته بوده است. افزایش تعداد خودروهای ناقص به دلیل ناتوانی در تأمین مواد اولیه و تحویل چنین خودروهایی به خریداران آن هم با تأخیر، موضوعی است که همواره خریداران خودرو را با چالش مواجه کرده است. تأخیرهایی گاهاً چند ماهه که عمدتاً با عدم پاسخگویی مناسب، و تضامین کافی موجبات بلاتکلیفی و نارضایتی خریداران خودرو در کشور را به وجود آورده است. این در حالی است که در صورت عرضه و فروش خودرو در بورس کالا، عرضه کننده موظف است کالا را با مطابق با مشخصات و استاندارد اعلامی در اطلاعیه عرضه و در زمان مقرر، به خریدار تحویل دهد. جریمه تأخیر در تحویل درنظر گرفته شده طبق مقررات بورس کالا و همچنین ضمانتنامه های اخذ شده توسط بورس کالا، به نحوی است که در صورت عدم تحویل در زمان مقرر، ضرر هنگفتی متوجه خودرو ساز شده و به همین دلیل از بازدارندگی بسیار بالایی جهت عدم تاخیر در تحویل برخوردار بوده و همین امر موجبات رضایت خریداران خودرو را به دنبال داشته است.

• ه. منافع دولت از عرضه خودرو در بورس کالا: عرضه و فروش خودرو در بورس کالا برای دولت نیز منافع متعدد و قابل توجهی خواهد داشت. برخی از مهم ترین این منافع مختصراً به شرح زیر ارائه می گردد:
• 1. افزایش درآمد مالیاتی شناسائی شده از محل اختلاف قیمت خودرو فروخته شده در بورس کالا و قیمت دستوری اعلامی در فروشهای مستقیم و خارج از بورس کالای تولیدکنندگان که به عنوان نمونه، تنها با فروش 25،274 دستگاه خودرو در 10 ماهه نخست امسال (تا هفته منتهی به 16 دی 1401) به حدود 4،300 میلیارد ریال رسیده است.
• 2. عدم ایجاد بار مالی برای دولت در اجرای ماده صریح 90 قانون اجرای سیاستهای کلی اصل 44. به عنوان نمونه دولت مطابق این قانون می بایست به دلیل تعیین قیمت دستوری و تنها برای فروش 259 هزار دستگاه خودرو توسط شرکت ایران خودرو در شش ماهه اول سال جاری، زیان 114 هزار میلیارد ریالی وارده به این شرکت را از حساب دولت جبران نماید.
• 3. همین عرضه محدود خودرو (کمتر از 3% کل خودرو در بورس کالا) موجب افزایش ارزش شرکت های خودروساز داخلی شده است. در صورت واگذاری باقیمانده سهام دولتی دو خودروساز طبق قانون اصل 44، عواید قابل توجهی نصیب دولت خواهد شد.

با تجمیع عرضه و فروش همه خودروهای تولیدی شرکت های خودروساز در یک بستر و امکان گزارش گیری، نظارت شفاف و سیاست گذاری های برای صنعت خودروسازی کشور محیا می شود. چالش ها:

• • أ. مشخص نبودن برنامه عرضه خودرو در بورس کالا برای مردم: در حال حاضر و به دلیل عدم اعلام برنامه عرضه مشخص توسط شرکت های خودروسازان امکان برنامه ریزی و اطمینان از تداوم و میزان عرضه انواع مختلف خودرو برای مصرف کننده نهایی وجود نداشته که در برخی موارد منجر به بروز رفتار هیجانی در این بازار شده است. با توجه به توضیح فوق، ارائه برنامه مذکور تأثیر به سزایی در ایجاد توازن در معاملات خودرو و نتیجتاً کشف نرخ هر چه شفاف تر و دقیق تر خواهد داشت.
  • ب. چندگانگی نظام عرضه خودرو در کشور: در حال حاضر علاوه بر بستر بورس کالا، فروش خودرو از طریق قرعه کشی و همچنین طرح جوانی جمعیت نیز کماکان ادامه دارد و همین امر مدیریت بازار خودرو را برای سیاست گذاران دشوار نموده است.

پیشنهاد: با عنایت به تجمیع بیش از یک میلیون تقاضای انباشته خرید خودرو در کشور در چندین سال گذشته و عدم اثرگذاری قرعه کشی خودرو در مدیریت بازار این محصول و تجارب ناموفق چندین سال گذشته در این خصوص، جهت کمک به مدیریت بازار خودروی کشور، تصمیم به بهره گیری از بستر بورس کالا برای عرضه خودرو با هماهنگی وزارتخانه های صمت و اقتصاد و امور دارایی اتخاذ شده است و این سازمان اصراری بر عرضه خودرو در این بستر را ندارد. از طرفی نظر به روند کاهشی قیمت متوسط خودروهای عرضه شده در بورس کالا و دسترسی آسان همه آحاد جامعه به خرید خودرو در این بستر و این که تاکنون کمتر از 3% خودروی تولیدی کشور در بورس کالا عرضه شده به نظر می رسد اتخاذ وحدت رویه و عرضه کامل خودرو در بستر واحد بورس کالا، تنها راهکار ساماندهی بخشی از آشفتگی بازار می باشد.