دستورکار عراقچی در پکن

به گفته اسماعیل بقایی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی، عراقچی در این سفر با وزیر امور خارجه چین و تعداد دیگری از وزرای امور خارجه شرکت‌کننده در این اجلاس گفت و گو و تبادل نظر خواهد کرد و دستور کار این اجلاس علاوه بر چند موضوع فنی و کارشناسی، فراهم کردن زمینه برای برگزاری نشست سران شانگهای است. وی درباره اهداف سفر وزیر خارجه به چین و تعاملات دو کشور گفت: «ما با چین رابطه دوستانه ای داریم.» بقایی در بخشی از نشست خبری خود با خبرنگاران با اشاره به اینکه «ما با روسیه و چین به عنوان دو کشوری که دارای شراکت راهبردی هستیم، رابطه دوستانه ای داریم»، توضیح داد: «این دو کشور عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل و همچنان بخشی از برجام هستند، بنابراین با آنها در تماس نزدیک هستیم و مشورت می کنیم.»

سخنگوی وزارت خارجه تاکید کرد که پکن و مسکو همیشه اعلام آمادگی کرده اند برای ایفای نقش سازنده و کمک کننده در روند مرتبط با موضوع هسته ای ایران. بنابراین این روند کماکان ادامه دارد. البته بقایی توضیح داد که پیشنهاد یا بسته مشخصی از سوی این طرف ها ارائه نشده اما روسیه و چین همواره برای کمک به حل موضوع آماده بوده و هستند و ایران نیز با آنها در تماس است. به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه، وزرای خارجه ایران و روسیه امروز سه شنبه در چین با یکدیگر در خصوص برنامه هسته ای ایران رایزنی می‌کنند و موضوعات دوجانبه و همچنین تحولات منطقه ای شامل موضوع هسته ای ایران در دستور کار دیدار دو وزیر قرار خواهد داشت. البته بقایی در پاسخ به سوالی درباره احتمال تغییر واسطه در دور جدید مذاکرات احتمالی گفت: «در این مدت خبرهای زیادی شنیدید و باز هم خواهید شنید. تمام اینها گمانه زنی و حدس است که رسانه های مختلف مطرح می‌کنند ولی هیچ‌کدام قابل‌تایید نیست.»

سخنگوی دستگاه دیپلماسی در رابطه با بحث میانجی‌گری ها بین ایران و طرف آمریکایی و اینکه به نظر می‌رسد نقش قطر و عمان کمرنگ شده و نقش برخی دیگر از کشورها از جمله عربستان در این زمینه افزایش پیدا کرده است، گفت: «همان‌طور که پیش از این گفتم در این سه چهار ماه گذشته خیلی از کشورهای منطقه و خارج از منطقه تلاش هایی برای حل موضوع هسته ای ایران انجام دادند و غیر‌طبیعی نیست که در شرایط فعلی منطقه بعد از تجاوز رژیم صهیونیستی و آمریکا، کشورهای منطقه که نگران وضعیت منطقه هستند بخواهند به حل و فصل این موضوع کمک کنند.»

زمان دیدار عراقچی و ویتکاف

سخنگوی وزارت خارجه همچنین در پاسخ به سوالی در ارتباط با اخبار منتشر شده در ارتباط با دیدار استیو ویتکاف، مذاکره‌کننده آمریکایی و سیدعباس عراقچی در آینده نزدیک گفت که در این خصوص هیچ تاریخ، مکان و زمانی تعیین نشده است.

هدف خبرسازی آکسیوس

سخنگوی دستگاه دیپلماسی در بخش دیگری از صحبت هایش در مورد خبر اخیر آکسیوس در ارتباط با تاکید روسیه مبنی بر اینکه ایران باید غنی سازی صفر داشته باشد و واکنش وزارت خارجه روسیه به این خبرگفت: «این خبر ساختگی بود و این اولین بار نیست که این‌گونه خبرهای ساختگی مطرح می‌شود. هدف از این‌گونه اخبار ایجاد اختلال و بدبینی بین کشورهایی است که روابط خوبی با یکدیگر دارند.» بقایی با بیان اینکه دوستان روس ما به‌خوبی می دانند که در مورد تمام موضوعات سیاست خارجی از جمله بحث هسته ای، ایران به صورت مستقل تصمیم می‌گیرد، گفت که روسیه همواره به تصمیم های مستقل ما احترام گذاشته است.

موضع پکن درباره جنگ 12روزه

گمانه زنی ها درباره نقش آفرینی پکن بین تهران و واشنگتن در حالی مطرح است که پس از حمله نظامی آمریکا به تاسیسات هسته ای ایران در 22 ژوئن، چین به همراه پاکستان و روسیه پیش نویس قطعنامه ای را به شورای امنیت سازمان ملل ارائه داد که خواستار آتش بس فوری در خاورمیانه بود. مخالفت شدید چین با اقدامات تهاجمی اسرائیل و آمریکا علیه ایران ریشه در نگرانی‌های اقتصادی پکن از پیامدهای جنگ طولانی مدت در منطقه دارد. همزمان با اوج گیری عملیات نظامی اسرائیل علیه تاسیسات هسته ای و زیرساخت های نظامی ایران، چین این تحولات را تهدیدی جدی برای امنیت بین‌المللی ارزیابی کرد. در 13 ژوئن، لین جیان، سخنگوی وزارت خارجه چین هشدار داد: «افزایش ناگهانی تنش ها در منطقه به نفع هیچ یک از طرفین نیست.» البته در نشست اخیر بریکس در ریودوژانیرو برزیل، موضوع مناقشات خاورمیانه جایگاه ویژه ای در دستور کار داشت. بیانیه مشترک سران این بلوک بر لزوم پایان دادن به «چرخه خشونت» در منطقه تاکید کرد و حملات نظامی به ایران را محکوم نمود. اگرچه نامی از ایالات متحده و اسرائیل در این بیانیه برده نشد، اما مخاطب اصلی پیام کاملا مشخص بود. موضع تند چین نسبت به جنگ دوازده روزه اسرائیل و آمریکا علیه ایران به وضوح در بیانیه بریکس بازتاب یافت.

ظرفیت چین برای میانجی‌گری

اما چرا این روزها نام چین به عنوان میانجی مطرح شده است؟ آیا پکن از چنین ظرفیتی برخوردار است و چه منفعتی از رفع تنش در منطقه می برد؟ در واقع بی ثباتی در منطقه برای پکن تبعات زیادی خواهد داشت و می‌تواند بر حضور و نفوذ چین در منطقه تاثیر منفی بگذارد؛ به‌ویژه که استراتژی چین در خاورمیانه عمدتا بر تامین امنیت انرژی متمرکز است؛ زیرا چین به شدت به واردات نفت از کشورهای حوزه خلیج فارس و ایران وابسته است. دومین اولویت اژدهای زرد، منافع اقتصادی در منطقه به ویژه اجرای پروژه های طرح کمربند و جاده است. در نهایت بحث همکاری سیاسی با کشورهای عربی و ایران برای پکن از جایگاه ویژ ه ای برخوردار است که یک دلیل مهم آن تامین انرژی موردنیازش است. به همین دلیل بود که چین در قامت میانجی بین تهران و ریاض درآمد و توانست دو کشور مسلمان منطقه را بعد از هفت سال قطع رابطه دیپلماتیک پشت میز مذاکره بنشاند.

همچنین چین یک قدرت بزرگ به شمار می‌رود و در نتیجه از ظرفیت بیشتری برای مدیریت و حل و فصل مسائل با آمریکا برخوردار است. از این رو می‌توان پکن را گزینه ای مناسب برای میانجی‌گری بین تهران و واشنگتن برشمارد. در‌عین‌حال چین، ایران را یک شریک برای خودش تعریف کرده و در نتیجه ممکن است از این منظر انگیزه داشته باشد که از اقدامات بعدی آمریکا و اسرائیل که ممکن است با سودای تغییر رژیم در ایران همراه باشد، جلوگیری کند. در نتیجه بی دلیل نیست که این روزها از بین چند گزینه برای میانجی‌گری بین ایران و آمریکا، نام چین برجسته شده است.

چین کجای مناقشه ایستاده است؟

مجید محمدشریفی*: تنش در خاورمیانه در اثر حمله نظامی اسرئیل و آمریکا به ایران و اکنون آتش‌بس شکننده برقرارشده، منافع بسیاری از کشورها از جمله چین را تحت‌تاثیر قرار داده است. چین به تجربه دریافته است که آتش‌بس کنونی نمی‌تواند صلح پایدار در خاورمیانه را تضمین کند. تضاد خواسته‌های ایران و غرب (آمریکا، اروپا و اسرائیل) بر سر آینده برنامه هسته‌ای و موشکی و همچنین سیاست‌های منطقه ای جمهوری اسلامی ایران تا به آن حد است که به نظر می‌رسد جز از مسیر یک «تغییر پارادایم» در دیدگاه یکی از طرف‌های منازعه درباره الگوی امنیتی خاورمیانه، مسیر دیگری برای حل مناقشه وجود ندارد.

این تضاد پرتنش بی‌تردید می‌تواند به سربرآوردن جنگی دیگر در منطقه منتهی شود. ناگفته پیداست که چنین امکانی منافع اقتصادی چین را بیش از هر کشور دیگری تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. گسترش جنگ احتمالی به مسیرهای استراتژیک و مهمی چون تنگه هرمز و اختلال در حمل‌ونقل دریایی، پیامدی ناگوار برای اقتصاد چین است. افزون بر این، در صورت گسترش جنگ و کوشش جبهه واحد غرب برای تغییر رژیم در ایران، چین در بازی قدرت‌های بزرگ، یکی از مهم‌ترین متحدان منطقه‌ای خود را از دست خواهد داد. مجموع این نگرانی‌ها رهبران چین را بر آن داشته تا کوشش‌های خود برای ایفای نقشی سازنده و میانجی را افزایش دهند.

رهبران چین بر آنند تا با ترغیب جمهوری اسلامی ایران به در پیش گرفتن مسیر مذاکره و حصول توافق برای پایان دادن به مناقشه موجود، از وقوع احتمال جنگی دیگر در منطقه جلوگیری کنند. روابط دیرینه پکن با تهران، امیدها برای موفقیت ایفای این نقش را افزایش داده است. با وجود این و با در نظر داشت ماهیت مناقشه ایران و غرب، به‌ویژه نقش ویرانگر اسرائیل در جلوگیری از هرگونه توافق احتمالی، تحلیلگران واقع‌بین چندان به موفقیت نقش میانجی‌گرایانه چین امیدوار نیستند. به نظر می‌رسد منافع متضاد اعلامی ایران و غرب و پافشاری هرکدام برای حصول خواسته‌های حداکثری در مذاکرات احتمالی، مجالی برای توافق فراهم نخواهد کرد.

از یک سو، ماهیت مناقشه و تضاد منافع بر سر موضوعاتی استراتژیک همچون برنامه هسته‌ای، توان موشکی و جهت‌گیری منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران و از سوی دیگر، برداشت غرب از بر هم خوردن توازن قدرت به زیان تهران و در نتیجه فراهم شدن بستری مساعدتر برای اجبار ایران به پذیرش خواسته ها، میدان دیپلماسی را بسیار تنگ کرده است. در چنین شرایطی و در صورت پافشاری ایران و غرب بر سر خواسته‌های اعلامی، به نظر نمی‌رسد بتوان برای موفقیت دیپلماسی چین دورنمایی متصور بود.

* استادیار گروه روابط بین‌الملل دانشگاه خوارزمی