دولت ضعیف بایدن، عامل وقفه در مذاکرات وین
به گزارش خبرگزاری اقتصادایران، پس از آنکه در 18 اردیبهشت 1397 دونالد ترامپ رئیس جمهور پیشین آمریکا به صورت یکجانبه از برجام خارج شد و اروپایی‌ها هم به تعهدات خود برای جبران خروج آمریکا عمل نکردند، جمهوری اسلامی ایران بعد از یک سال صبر راهبردی، در نهایت پنج گام را در چارچوب بندهای 26 و 36 برجام و در راستای کاهش تعهدات برجامی برداشت. با حضور جو بایدن رئیس جمهور کنونی آمریکا در کاخ سفید که در کمپین‌های تبلیغاتی از بازگشت به برجام سخن گفته بود و تکرار این موضوع پس از انتخابات و در پی توافقات حاصله، در نهایت مذاکرات برای رفع تحریم‌ها به صورت غیرمستقیم بین ایران و آمریکا و با حضور ایران و 1+4 (آلمان، فرانسه، روسیه، چین و انگلیس) و با هماهنگی انریکه مورا هماهنگ کننده گفت‌وگوها در فروردین 1400 در وین کلید زده شد، 6 دور این مذاکرات در دولت دوازدهم و به ریاست سید عباس عراقچی معاون سابق وزارت خارجه برگزار شد و در نهایت 30 خرداد ماه و دو روز بعد از برگزاری سیزدهمین دور انتخابات ریاست جمهوری در ایران در شهر وین اتریش پایان یافت. عراقچی در این باره بیان اینکه ملاک ما رسیدن به یک توافق خوب است، درباره روند مذاکرات گفت: به اواخر کار نزدیک شدیم، ولی مسیر باقی‌مانده ساده نخواهد بود.
پس از آنکه دولت سیزدهم به ریاست آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی بر سر کار آمد و در پی رایزنی‌های علی باقری معاون وزیر خارجه و مذاکره کننده ارشد ایران با «انریکه مورا» معاون مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا صورت گرفت، در نهایت این مذاکرات هشتم آذر ماه آغاز و دور هشتم مذاکرات نیز ششم دی ماه شروع و در نهایت 20 اسفند این مذاکرات دچار وقفه شد. در نهایت هفتم و هشتم تیر ماه و در پی سفر اوایل تیرماه بورل برای نخستین بار و در دولت سیزدهم به تهران و توافق حاصله، مذاکرات در شهر دوحه پایتخت قطر از سر گرفته شد و دو روز به طول انجامید. مذاکراتی غیرمستقیم بین ایران و آمریکا با واسطه انریکه مورا و در حال حاضر هم جوزپ بورل عنوان کرده که پیشنهادی را روی میز گذاشته است.
بورل در فایننشال تایمز نوشت: «بعد از 15 ماه مذاکرات فشرده و سازنده در وین و تعاملات بی‌شمار با طرف‌های برجام و آمریکا من به این جمع‌بندی رسیده‌ام که فضای برای مصالحه‌های مهم اضافی به پایان رسیده است. من اکنون روی میز متنی گذاشته‌ام که در آن، رفع تحریم‌ها و گام‌های هسته‌ای برای احیای برجام به تفصیل شرح داده شده است. این متن، بهترین توافقی است که من به عنوان تسهیل‌کننده مذاکرات آن را ممکن می‌بینم. توافق بی‌نقصی نیست اما در آن به همه عناصر ضروری پرداخته شده و در بردارنده مصالحه‌های سخت حاصل‌شده توسط همه طرف‌ها است.»
حال در این میان، آمریکایی‌ها برای فرار به جلو به بازی مقصرنمایی متوسل شده‌اند و می‌خواهند عدم توانمندی در تصمیم گیری خود را به گردن ایران انداخته و ایران را مقصر عدم حصول نتیجه معرفی کنند. نمونه اخیر آن پس از مذاکرات دوحه بود که رابرت مالی و سخنگوی وزارت خارجه آمریکا مدعی شدند که ایران در این مذاکرات خواسته‌های فرابرجامی داشته است، ادعایی که حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه آن را رد کرد. مالی مدعی شد: «ایران در نشست دوحه تقاضاهای جدیدی داشت که هیچ ارتباطی به توافق هسته‌ای نداشت و بخشی از آن قبلاً به ما و اتحادیه اروپا مطرح شده بود و اعلام کرده بودیم که این موضوعات بخشی از مذاکرات هسته‌ای نیست». مالی ادامه داد: «ایران هنوز تصمیم نگرفته که قصد بازگشت به برجام را دارد یا خیر اما دیر یا زود باید تصمیم‌گیری کند». این در حالی است که این دولت از برجام خارج شده و ایران همواره در برجام حضور داشته است.
سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم اظهار داشت: «در دوحه، مانند گذشته، ما آمادگی خود را برای انعقاد و اجرای سریع توافقی مبنی بر بازگشت متقابل به پایبندی کامل به برجام بر اساس حدود یک سال و نیم مذاکرات، آشکارا اعلام کردیم. ایران مانند گذشته در دوحه موضوعاتی را مطرح کرد که کاملاً غیرمرتبط با برجام بود و ظاهراً آماده تصمیم‌گیری اساسی در مورد اینکه آیا می‌خواهد توافق را احیا کند یا آن را دفن کند، نبود. مذاکرات، نه تنها پیشرفتی نداشت بلکه در یک نقطه راکد قرار گرفت، که در این مرحله به معنای عقبگرد است.»
حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه 15 تیر ماه در نشست خبری با همتای قطری با بیان اینکه برای رسیدن به توافقی خوب، قوی و پایدار مصمم هستیم، گفت: برخلاف برخی ادعاهای رسانه‌ای طرف آمریکا، ما هیچگونه مطالبه زیاده خواهانه و هیچگونه مطالبه فرابرجامی مورد ادعای آمریکا را نداریم. مطالبات ما کاملا در چارچوب توافق سال 2015 است... در گفت‌وگوهای اخیر در دوحه یک موضوع اساسی که بر آن تمرکز کردیم، بحث تضمین موثر از سوی آمریکا در حوزه هر آن چیزی است که بخواهد نفع کامل اقتصادی ایران از برجام را تحت تاثیر قرار دهد. پس مطالبه و خواسته ما زیاده خواهانه نیست. در مسیر اخذ تضمین‌ها، آمریکا باید متعهد باشد که جمهوری اسلامی ایران از مزایای کامل توافق سال 2015 برخوردار خواهد بود. این چیزی است که تاکنون طرف آمریکایی نتوانسته ما را نسبت به تحقق آن مطمئن کند. بار دیگر تأکید می‌کنم ما حسن نیت داریم، اهل مذاکره منطقی هستیم و در این مسیر جدی هستیم.
حال از یک سو جو بایدن که بارها از شکست سیاست فشار حداکثری دولت ترامپ سخن گفته، می‌گوید که آمریکا بایستی به برجام برگردد و از سوی دیگر مدعی می‌شود که اوضاع اکنون در دست ایران است. وی در همین خصوص در بدو ورودش به سرزمین‌های اشغالی در مصاحبه با کانال 12 تلویزیون رژیم صهیونیستی گفت: «ما هنوز توافقی داریم که برنامه هسته‌ای آنها (ایران) را مهار می‌کند. بنابراین فکر می‌کنم [بازگشت به توافق] هنوز منطقی است. ما به یک توافق رسیده‌ایم. آن را پیشنهاد داده‌ایم و الان تصمیم‌گیری به عهده ایران است.»
«جو بایدن» قبل از این سفر هم در یادداشتی در «واشنگتن پست» مدعی شده بود که تا زمانی که ایران به توافق هسته‌ای برنگردد، فشار اقتصادی و دیپلماتیک واشنگتن ادامه می‌یابد و امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه همچنین 20 تیر ماه در توئیتی در واکنش به این اظهارات با بیان اینکه اگر پنجره دیپلماسی هنوز باز است، به خاطر ابتکارات پویای ایران است، اعلام کرد: رئیس جمهور آمریکا نمی‌تواند از طریق اتهام زنی و تحریم، دیدگاه‌های یکجانبه این کشور را تحمیل کند.
در این میان برخی تحلیلگران بر این باورند که عواملی چون فشارهای رژیم صهیونیستی، اختلافات با کنگره و مشکلات داخلی در آمریکا از جمله دلایلی است که باعث بی‌میلی دولت بایدن برای بازگشت به برجام شده است.
شاهدی بر این مدعا، نامه بیش از 10 سازمان ملی در آمریکا به رئیس‌جمهور این کشور که از او خواستند «مدیریت و شجاعت سیاسی» نشان دهد و توافق هسته‌ای ایران را نجات دهد، است. این سازمان‌ها از بایدن خواستند «مدیریت و شجاعت سیاسی» نشان دهد و توافق هسته‌ای ایران را نجات دهد و همچنین ابراز حیرت کردند که چرا اجازه می‌دهد سیاست داخلی آمریکا مانع از احیای «توافق معقول منع گسترش» شود.
شبکه خبری سی. ان. ان هم در این زمینه گزارش داد متحدان آمریکا در منطقه غرب آسیا از اینکه جو بایدن راهبرد جامعی در برابر ایران ندارد نگران هستند. 25 خرداد ماه نیز شماری از سناتورهای آمریکایی در جلسه غیرعلنی مجلس سنا درباره ایران به دست‌های خالی دولت «جو بایدن»، رئیس‌جمهور آمریکا در قبال تهران اعتراف کردند. در این خصوص تد کروز، از سناتورهای مخالف دولت بایدن هم به شدت از اینکه هیچ طرح جایگزینی وجود ندارد ابراز تأسف کرد و گفت: «جلسه کاملاً نگران‌کننده بود و سیاست دولت فاجعه تمام‌عیار است. آنها پلن ب ندارد، پلن الف هم ندارند، در واقع هیچ برنامه‌ای ندارند.» رابرت منندز، رئیس کمیته روابط خارجی سنا خاطرنشان کرد که دولت هنوز با دیدگاه او مبنی بر ترک مذاکرات همسو نشده است.
این بی برنامه‌گی دولت بایدن در خصوص مذاکرات در حالی است که بارها حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه اعلام کرده که هیچ تردیدی در اراده دولت جمهوری اسلامی ایران برای رسیدن به یک توافق خوب، قوی و پایدار وجود ندارد و اگر آمریکا با واقع بینی در مسیر دستیابی به راه حل و حصول توافق گام بردارد، توافق خوب قابل دسترس همه طرف‌ها خواهد بود. وزیر امور خارجه ایران همچنین بارها گفته که کاخ سفید باید زیاده خواهی‌ها و تردیدها را کنار بگذارد و با واقع بینی در مسیر حصول توافق گام بردارد.
در همین خصوص نیز مجید تخت روانچی سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل نهم تیر ماه در نشست شورای امنیت در خصوص اجرای قطعنامه 2231 و برجام گفت: در حالی که دولت سابق ایالات متحده بی پروا یک اصل تثبیت شده حقوق بین‌الملل را قربانی کرد و از توافق خارج و تحریم‌ها را مجدداً اعمال کرد، دولت فعلی در ادامه سیاست بدنام فشار حداکثری و اعمال تحریم‌ها علیه ایران، راه سلف خود را دنبال می‌کند. شکی نیست که چنین سیاستی به عنوان اهرمی در مذاکرات پیش می‌رود.
جمهوری اسلامی ایران همواره اعلام کرده که به دیپلماسی متعهد است و بر این باور است که توافقی باید حاصل شود که نتیجه آن تضمین لغو موثر و قابل راستی آزمایی همه تحریم‌های اعمال شده از سوی آمریکا باشد. ایران خواستار ضمانت‌های قابل راستی آزمایی و عینی از آمریکا شده، اینکه آمریکا دوباره از برجام خارج نشود، تعهداتش را نقض نکرده و به بهانه‌های مختلف اقدام به اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران نکند. البته مقامات جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده‌اند که تا زمانی که توافقی حاصل نشود به تدابیر جبرانی خود ادامه خواهند داد چون عدم اجرای تعهدات طرف‌های دیگر همچنان ادامه دارد، تحریم‌ها به قوت خود باقی است، سیاست فشار حداکثری همچنان تداوم داشته و رنج مردم ایران نیز ادامه دارد.
آنگونه که مقامات ایرانی بارها اعلام کرده‌اند جمهوری اسلامی ایران در طی مذاکرات وین حداکثر انعطاف را از خود نشان داده و با حسن نیت برای دستیابی به یک توافق خوق، قوی و پایدار تلاش کرده و در این خصوص نیز ابتکارهایی را ارائه کرده است.
در همین زمینه نیز جوزپ بورل مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در یادداشتی اخیرا در فایننشال تایمز به کشمکش‌های داخلی سیاسی در داخل آمریکا در خصوص برجام اشاره کرد و نوشت: «می‌دانیم که برجام با توجه به نزدیک شدن انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره همچنان در واشنگتن از لحاظ سیاسی مسئله‌ای قطبی است.»
البته در حالی که بسیاری به ناتوانی دولت بایدن در اتخاذ تصمیم در خصوص برجام اذعان دارند، مقامات وزارت خارجه آمریکا باز هم مدعی هستند که آماده پذیرش توافق روی میز هستند. در همین زمینه «ند پرایس» سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا پنجشنبه شب ششم مرداد ماه گفت: واشنگتن هرگز این توهم را نداشته که بازگشت این کشور به برجام بزودی اتفاق می‌افتد. برای سناریوهای مختلف در صورت بازگشت به برجام و عدم بازگشت به برجام آماده هستیم. توافق روی میز است. باز هم می‌گویم ما آماده پذیرش توافقی هستیم که روی میز است، ولی ایران آماده نیست.
