دیپلماسی امنیتی در میدان منطقه‌ای / توافق‌های ایران با کشورهای همسایه چه پیام‌های دارد؟

گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، کمتر از یک هفته بعد از اعلام خبر غیرمنتظره ازسرگیری روابط دیپلماتیک ایران و عربستان در بیانیه‌ای که در پکن با حضور مقام‌های ارشد امنیتی ایران و عربستان امضا شد، پنجشنبه هفته گذشته اعلام شد که علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی در ادامه رایزنی‌های منطقه‌ای خود، در راس هیات بلندپایه امنیتی، اقتصادی و بانکی به امارات متحده عربی سفر می‌کند.

حضور هیاتی از مسوولان بانکی و اقتصادی در تیم همراهان علی شمخانی در سفر به امارات نشان داد که طیف وسیعی از موضوع‌ها در دستور کار گفت‌وگوهای تهران و ابوظبی قرار دارد. برخلاف عربستان سعودی که روابط خود را بعد از رویدادهای سال 1394 کاملا با تهران قطع کرد، اما امارات به‌رغم کاهش سطح روابط، روابط اقتصادی و تجاری خود را با تهران حفظ کرد. با این حال وضعیت روابط سیاسی ایران و امارات متحده عربی تاکنون کاملا به وضعیت عادی بازنگشته است. تحلیلگران معتقدند که با قرار گرفتن روابط تهران و ریاض در مسیر عادی‌سازی، این فرصت فراهم می‌شود که ایران با دیگر کشورهای متحد عربستان در منطقه نیز روابط خود را بهبود دهد.

بغداد، مقصد سوم شمخانی

در ادامه تحرکات برای گسترش دیپلماسی همسایگی، علی شمخانی نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی، صبح امروز یکشنبه 28 اسفند و در ادامه پیگیری راهبرد دیپلماسی همسایگی، عازم بغداد پایتخت عراق شد. دبیر شورای عالی امنیت ملی را در این سفر، رئیس کل بانک مرکزی، معاون اقتصادی وزارت امور خارجه و دستیار وزیر خارجه درامور کشورهای حوزه خلیج فارس همراهی می‌کنند. این سفر به دعوت قاسم الاعرجی همتای عراقی شمخانی انجام می‌شود و در جریان آن دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان با مقامات عالی سیاسی و اقتصادی دولت عراق نیز دیدار ورایزنی خواهد کرد.

در جریان سفر شمخانی به عراق، سند همکاری‌های مشترک امنیتی که چندین ماه در مورد تهیه آن گفت‌وگو و تبادل نظر شده نیز به امضای مقامات عالی امنیتی دو کشور خواهد رسید. امضای این سند که تقویت‌کننده مسئولیت‌پذیری و تعهد متقابل برای حفاظت فعال از حسن همجواری و حراست از امنیت مرزهای مشترک است نقش تعیین‌کننده‌ای در پایان‌دادن به حضور غیر قانونی ضد انقلاب مسلح و عناصر وابسته به رژیم صهیونیستی در مرزهای شمالغرب ایران خواهد داشت. عراق دومین شریک تجاری ایران است و حضور پر‌رنگ مقامات بانکی و اقتصادی در این سفر، نشان می‌دهد که دولت سیزدهم ضمن تلاش فعال برای مدیریت چالش‌های سیاسی و امنیتی در روابط خارجی بر توسعه مناسبات تجاری و اقتصادی با همسایگان متمرکز است.

افزایش آشکار تعامل ایران و امارات و عراق به دنبال سفر اخیر شمخانی به چین است، جایی که او مذاکراتی با عربستان سعودی را رهبری کرد و در 10 مارس اعلام شد که سفارتخانه‌های دو کشور در تهران و ریاض ظرف دو ماه آینده بازگشایی خواهند شد. توافق اخیر ایران و عربستان در چین به دنبال دوره‌های متعدد مذاکرات در عراق و عمان بین مقامات ایرانی و سعودی در سال‌های 2022-2021 صورت گرفت. یک منبع آگاه عربی که نخواست نامش فاش شود، به امواج مدیا گفت: «برنامه سفر [شمخانی] به امارات از قبل وجود داشت و قرار بود دو هفته پیش انجام شود، اما به دلیل توافق با چین به تعویق افتاد.» تاریخ دقیق سفر آینده نامشخص است. با این حال، منابع در منطقه به امواج مدیا گفته‌اند که این تعامل‌های آشکار در پی تلاش‌های بازیگران منطقه‌ای برای پیشبرد گفت‌وگو صورت می‌گیرد. با این شرایط، انتظار می‌رود که تمرکز سفر شمخانی علاوه بر مسائل امنیتی، سرمایه‌گذاری و تجارت باشد. امارات متحده عربی به شدت از سوی ایالات متحده امریکا تحت فشار قرار دارد تا جلوی جریان ورود ارز به ایران را بگیرد، با این حال امارات متحده عربی همچنان به عنوان یکی از دو شریک تجاری اصلی ایران در کنار چین باقی مانده است. در شرایطی که امریکا برای تنگ‌تر کردن حلقه تحریم‌ها علیه ایران تلاش می‌کند، امارات متحده عربی یکی از اصلی‌ترین مجاری تنفس اقتصاد و مناسبات تجارت خارجی ایران محسوب می‌شود.

محورهای مهم در سفر به بغداد

در جریان سفر شمخانی به عراق چند موضوع باید مورد توجه قرار بگیرد. نخست، پیگیری تثبیت و رسمیت یافتن دوباره قرارداد 1975 میان ایران و عراق است. همان قراردادی که صدام آن را پاره کرد و به بهانه آن به ایران حمله کرد. هر چند طی سال‌های اخیر، روابط ایران و عراق رو به جلو بوده، اما هنوز دولت عراق این قرارداد را به رسمیت نشناخته است. شمخانی و هیات همراهش باید تلاش کنند، این ضرورت را به طرف عراق یادآوری کنند.

بحث استراتژیک دوم بین ایران و عراق، بحث خط راه‌آهن شلمچه به بصره است. ایران بیش از 10سال است که منتظر است تا خط ریلی ایران از شلمچه به بصره وصل و از این طریق به خاک عراق و بعد به خاک سوریه متصل شود. این خط حدود 30کیلومتر است و ایران حتی حاضر است با هزینه‌های خودش این خط را احداث کند. اما طرف عراقی به رغم همه تاکیدات قبلی تا به امروز از اجرای این خط استنکاف کرده است. علی شمخانی باید تکلیف این خط مهم را روشن کند تا ایران از این طریق به خاک عراق و سوریه متصل شود. مسیرهای جایگزینی هم (مسیر اربیل، بخش‌های مرکزی و...) وجود دارند که ایران می‌تواند آنها را مطرح کند.

سومین موضوع مهم در سفر شمخانی به عراق، موضوع اقلیم کردستان است؛ ایران در طول 5الی 6دهه گذشته با مردم شمال عراق روابط راهبردی عمیقی داشته است. هر زمان که به مردم کرد فشار وارد می‌شد، دولت ایران از مردم کرد و گروه‌های سیاسی مردمی حمایت می‌کرد. ایران با این دو جریان، یعنی اتحادیه میهنی و هم حزب دموکرات کردستان عراق روابط نزدیکی داشته است. به خصوص ارتباط با حزب دموکرات کردستان که جدا از سرکوب نیروهای تجزیه‌طلب از روزهای ابتدایی جنگ در کنار ایران با صدام جنگیدند. در میانه‌های جنگ هم روانشاد جلال طالبانی همراه شد و سلسله عملیات‌های فتح و نصر هم با کمک آنها صورت گرفت. نهایتا هم با فروپاشی دولت صدام، ایران توانست به آنها کمک کند تا منطقه کردستان عراق را شکل دهند. تاکیدم روی نام ادریس بارزانی است، چون امروز نچیروان ادریس بارزانی رییس اقلیم کردستان است. مسعود بارزانی رهبر حزب دموکرات و فرزند ایشان مسعود بارزانی نخست وزیر این منطقه است.

ایران معتقد است، گروه‌های مسلح تجزیه‌طلب در اقلیم کردستان مستقر هستند، بنابراین برخورد با آنها را حق خود می‌داند. طرف اقلیم هم نسبت به بمباران منطقه گلایه‌هایی دارد، ضمن اینکه در موضوع اعلام استقلال آنها هم بین ایران و اقلیم اختلاف‌نظرهایی شکل گرفت. امروز که کشور به دنبال متعادل ساختن روابط منطقه‌ای خود است، بهبود روابط با اقلیم کردستان عراق نباید فراموش شود. ایران می‌تواند مسائل و مشکلات فیمابین را حل کرده و آینده‌ای را بر مبنای حسن همجواری و رشد تجاری تنظیم کند. امیدوارم در جریان سفر شمخانی به عراق این موضوعات هم مورد توجه قرار بگیرد.

انتهای پیام /