روند زیان‌ده بودن دانشگاه آزاد کنترل شد

به گزارش مشرق، بیش از 3 سال است که محمد مهدی طهرانچی سکاندار بزرگترین سامانه دانشگاهی ایران است؛ او در مدت حضور خود در دانشگاه آزاد اسلامی، طرح‌های مختلفی را برای اصلاح فرایندهای آموزشی و پژوهشی و همچنین تمرکز بر حل مساله در دستور کار خود قرار داده است؛ طهرانچی می‌گوید سال 1401 قرار است مفهوم دانشگاه آزاد به عنوان یک «دانشگاه اجتماعی» محقق شود و از طریق سرمایه گذاری‌های صورت گرفته و همچنین پیوند دانشگاه با صنعت به درآمدزایی خوبی برسد.

رئیس دانشگاه آزاد در گفتگوی تفصیلی که داشته است، درباره طرح آمایش و ورود دانشگاه آزاد به حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فناورانه، آخرین وضعیت واحدهای زیان ده، میزان درآمد دانشگاه آزاد از شهریه، وضعیت افزایش حقوق اعضای هیات علمی، افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو در برخی رشته‌های تحصیلی و... توضیح داد که متن کامل این مصاحبه به شرح زیر است؛

*آقای دکتر این روزها یکی از طرح‌های مهم دانشگاه آزاد، اجرای «طرح آمایش» بوده و واحدها در حال بررسی چگونگی اجرای این طرح متناسب با شرایط استان و مناطق خود هستند؛ لطفاً بگویید طرح آمایش دانشگاه آزاد به چه حوزه‌هایی قرار است ورود کند و با اجرای آن به دنبال تحقق چه اهدافی هستید؟

ابتدا باید مقدمه‌ای را در این خصوص مطرح کنم؛ ببینید ما یک دانشگاه داریم که در دو مقوله علم و فرهنگ فعال است؛ دانشگاه درواقع زندگی ساز، علم ساز، آینده ساز و توسعه ساز است منتها دانشگاه منزوی نیست. ما در برنامه پنج ساله دانشگاه، دو محور داریم یک محور دانشگاه کارآمد و پایدار که 4 موضوع درون خود دارد؛ یکی رفتار هم افزا، سازمان یادگیرنده، فرهنگ سازمانی و دیگری بهره وری اقتصادی. یک بحث دیگری داریم تحت عنوان «دانشگاه پرورش گر قوه عاقله و توسعه گر فضای انقلابی» که درون خود 2 بسته دارد؛ نخست تربیت هویتی - اخلاقی و دیگری کارآمدی تحصیلی. کارآمدی تحصیلی از مرکز دانشگاه شروع می‌شود و تا مرز می‌آید و بعد از آن به بیرون از دانشگاه می‌رود. چون کارآمدی تحصیلی فقط با نگاه درون گرا شدنی نیست.

یکی از اشکالات نظام آموزش عالی ما این است که به شدت درون گراست؛ یعنی دیواری دور خودش کشیده و خودش می‌اندیشید، برنامه ریزی می‌کند و با مولفه‌های خود هم اقدام می‌کند. ما می‌گوییم که دانشگاه درون زا باشد اما برون گرا. حالا برونگرایی دانشگاه یعنی چی؟ به این معناست که دو حلقه پیرامون دانشگاه قرار دارد؛ یک حلقه جامعه ملی و دیگری جامعه جهانی. در جامعه ملی شما به مردم کوچه بازار بگویید، 100 مقاله ارائه داده‌ام، می پرسد مقاله چیست؟ می‌گویید در ژورنال چاپ می‌کنند، می پرسد به چه درد می‌خورد؟ واقعیت این است که آن مقاله به درد او نمی‌خورد و این مقاله ادبیات درون نظام دانشگاهی ست. مردم در جامعه 3 موضوع را می فهمد؛ یکی اقتصادی، اجتماعی و فناوری. دانشگاه همان موسسه‌ای است که به طور مثال مدلی را ارائه داده که به منجر به کنترل تورم شده و یا آسیب‌های اجتماعی را کاهش داده است.

*پس با توجه به تاکیدات شما، دانشگاه آزاد بنا دارد به حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فناورانه به طور جد ورود کند...

بله، در واقع اگر می‌خواهیم دانشگاه را در این حوزه‌ها درگیر کنیم، نیاز است آمایش اقتصادی، اجتماعی و فناوری صورت بگیرد. یعنی دانشگاه باید به نقشه شناختی دست یابد که زیست بوم پیرامون را به خوبی توصیف کند. لذا در 3 ماهه پایانی سال 1400 اقدامات لازم انجام شده و در واقع مبتنی بر سند آمایش کشور که توسط سازمان برنامه و بودجه کشور تصویب شده، فضای جمعیتی و اقتصادی استان‌ها در حد شهرپایه ترسیم شد.

دانشگاه آزاد دانشگاهی ست شهرپایه و در هر استانی کاملاً وضعیت جمعیت، کوچ جمعیتی در 10 سال، رفتار جمعیتی از لحاظ نقشه رشد، رفتار بچه‌ها در مقطع ابتدایی و دبیرستان و...، فقر، بیکاری، جی دی پی، اشتغال‌های در حال ظهور و در حال زوال را کاملاً در یک تصویر کلی توصیف کرده‌ایم. در ماه‌های پایانی سال در استان هرمزگان و کرمان توانستیم به نقشه ماموریت گرایی اقتصادیِ آموزش عالی مبتنی بر دانشگاه آزاد برسیم که چه رشته‌هایی را باید برای رونق اقتصادی در این مناطق راه اندازی کنیم. اولاً ما کشور را به جای 31 استان، 80 تا 90 ناحیه در نظر گرفتیم و استان هرمزگان که پیشتاز بود به 3 ناحیه و یک رکن مرکزی تقسیم کردیم که این 3 ناحیه شرق، غرب و جزایر و بندرعباس به عنوان رکن مرکزی انتخاب شدند. ناحیه غربی ناحیه دریایی و اقتصاد دریا، ناحیه شرقی اقتصاد کشاورزی و ناحیه جزایر با ویژگی‌های گردشگری و اقتصاد دریا تشخیص داده شد.

*با توجه به طرح آمایش وضعیت رشته‌های تحصیلی هم دستخوش تغییراتی خواهد شد...

بله در همین رابطه بررسی شده است که وضعیت رشته‌های تحصیلی به چه صورت است و آیا این رشته‌ها با وضعیت آمایش آن منطقه همخوانی دارد و یا اینکه چه رشته‌هایی نیاز به تغییرات دارند. ما در یک سال اول برنامه به اینجا می رسیم که چه دانشکده‌های موضوعیِ بین رشته‌ای راه اندازی خواهد شد. یعنی مثلاً دانشکده موضوعی خدمات دریایی، دانشکده اقتصاد دریا و یا فناوری‌های دریایی، دانشکده‌های فناوری و مهارت کارآفرینی ایجاد خواهند شد. از سوی دیگر مشخص شده است که کدام واحدهای ما باید مهارتی و یا کدام فناورانه - مهارتی و کدام علمی - پژوهشی و فناوری کار کنند. انشالا تا پایان ترم دوم تحصیلی 1400-1401، چند واحد دیگر برنامه خود را ارائه خواهند داد. فاز اول و دوم طرح آمایش که شناختی و ناحیه بندی بوده، توسط واحدها انجام شده و فاز سوم که ماموریت گرایی اقتصادی ست، در حال انجام است.

*ورود دانشگاه آزاد به مباحث اجتماعی و جامعه محور چگونه است؟

بحث بعدی «آمایش اجتماعی» است که هدف را آسیب‌های اجتماعی قرار دادیم. نقشه اطلس آسیب‌های اجتماعی کشور طی 10 سال تهیه شده و متناسب با این اطلس ماموریت‌هایی به معاونت ارتباطات اجتماعی سپرده شده که هماهنگی‌های لازم صورت بگیرد. در این معاونت بنا داریم، آسیب‌های اجتماعی را در هر شهر و استانی شناسایی می‌کنیم، بعد از آن هسته فکری و بعد کانون دانشگاه و جامعه و پس از آن دانشکده‌های موضوعی راه اندازی خواهند شد. ضمناً بسته‌های مداخلاتی از دل آسیب‌ها استخراج خواهد شد؛ در حال حاضر اما در مرحله کاربست دانش علوم اجتماعی در سلامت اجتماعی هستیم و شهر به شهر آسیب‌های شناسایی می‌شوند مثلاً طلاق در جنوب کشور یک عامل دارد در شمال کشور عامل دیگری می‌تواند داشته باشد؛ بنابرین نمی‌توانیم بگوییم یک نسخه برای کاهش طلاق ارائه دهیم چرا که یک جا در خانواده مرفه طلاق داریم یک جا در خانواده فقیر.

*آقای دکتر این بسته‌های مداخلاتی دقیقاً چه هستند و کارایی شان چیست؟

در بسته‌های مداخله‌ای به طور مثال کلینیکی در منطقه‌ای که خشونت بالاست، راه اندازی خواهد شد و در این راستا با سایر ارگان‌های شهری نیز هماهنگ خواهد شد. به نظرم در سال 1401 مفهومی که می‌گوییم دانشگاه آزاد، دانشگاهی اجتماعی است محقق خواهد شد؛ یعنی دانشگاهی در متن جامعه برای حل چالش‌های جامعه.

اقدامات لازم مربوط به آمایش فناوری را هم شروع کرده‌ایم که موضوع محور هستند و متناسب با آن اقدامات لازم انجام خواهد شد.

*میزان درآمد دانشگاه آزاد از شهریه در سالی که گذشت، چقدر بود و اینکه آیا همچنان دانشگاه واحد زیان ده دارد؟ راهکار شما برای خروج این واحدها از ضرر و زیان چه بوده و هست؟

ما در سال 1393، 39 درصد زیان ده بودیم و در سال 1397 که من به دانشگاه آمدم، به 89 درصد رسیدیم و دو سال پیاپی درآمد شهریه کاهش پیدا کرد. علی رغم اینکه شهریه و هزینه پرسنل افزایش پیدا می‌کرد ولی با یک کاهش درآمدی و کاهش جدی دانشجو مواجه شدیم. با اقدامات وسیعی که انجام گرفت در سال 98، وضعیت تثبیت شد و تعداد دانشجویان دیگر کم نشد و زمزمه‌های افزایش شروع شد. تغییر جهت دانشگاه را شاهد بودیم و به سمت دانشگاه مهارت و اشتغال آفرین و نظام مندی و... سوق پیدا کردیم در سال 1399، درآمد دانشگاه از 6 هزار میلیارد به 7 هزار و 500 میلیارد تومان رسید و پیش بینی ما این است در سال تحصیلی 140-1401 به 9 هزار میلیارد تومان برسد.

البته عمده این افزایش به دلیل دو موضوع است؛ یک افزایش دانشجو و دیگری نظام بخشی به نظام درآمدی و استفاده حداکثری از سامانه‌ها که کمک کرد که ما دیگر رفتار نظام مندی داشته باشیم. وقتی گزارش 1399-1400 را به من دادند، اولین بار بود که در طی 5-6 سال گذشته جریان نقدینگی دیگر زیان ده نبود و زیان دانشگاه نسبت به سال قبل نصف شده بود. به نظرم سال 1400-1401 سال خوبی برای دانشگاه آزاد است.

*یعنی کماکان واحد زیان ده دارید یا خیر؟

بله، واحد زیان ده کماکان داریم. برخی واحدها از زیان خارج شدند و برخی در لبه زیان قرار دارند. ولی الحمدالله خروج زیان واحدها شروع شده با نه فقط فعالیت‌های آموزشی بلکه با مجموعه اقداماتی که اینها را از این وضعیت خارج می‌کند. ما در برخی واحدها، تورم نیرو داشتیم و نسبت دانشجو به استاد کارمند یک به 10 بود در حالی که میانگین نرم ما یک به 50 است. ولی الحمدالله 2 سال پیاپی دانشجویان کارشناسی افزایش یافت و ما مهر 1400-1401، به یک میلیون و 200 هزار دانشجو رسیدیم و خب یک تحول خیلی خوبی را شاهد بودیم و چیزی حدود 200 هزار دانشجو به جمعیت دانشگاه اضافه شد و خیلی از واحدها احیا شد.

بدون اضافه کردن رشته‌های جدید، تقریباً در 3 سالی که من در دانشگاه حضور دارم، انسجام بخشی کردیم و جهت گیری رشته‌ها تغییر کرد. طرح پویش تحولاتی را آفرید. آمار واحدهای زیان ده را پایان سال مالی اعلام می‌کنیم و فکر می‌کنم در مرداد 1401 از 89 درصد به نصف رسیده باشیم.

*آخرین اقدامات دانشگاه در برخورد با مدرک فروشی چه بوده است؟

در خصوص جعل مدرک، یک بحث جدی وجود داشت که ما باید ریشه‌ای برخورد می‌کردیم. ما دو سامانه پژوهشیار و آموزشیار را راه اندازی کردیم تا جلوی جعل مدرک را درون دانشگاه بگیریم؛ خصوصاً با راه اندازی سامانه آموزشیار اساساً هرگونه جعلی که یک سر آن با هک سیستمی رخ دهد، جلوگیری شد.

سابقا اقتصاد بزرگی پیرامون بحث جعل مدرک شکل گرفته بود و برخی‌ها درآمد چند صد میلیاردی داشتند. به تازگی شبکه ای در کرج، مشهد و در تهران شناسایی و برخورد شد. در حال حاضر حراست دانشگاه به محض اینکه کانالی را ببیند، سریعاً سراغ آن می‌رود. باند جدید جعل مدرک که در حال شناسایی است، ریشه آن در خارج از کشور قرار دارد که به زودی با آن هم برخورد خواهد شد. در گذشته جعل که صورت می‌گرفت با هک سیستم، استعلام آن مدرک هم درست بود اما دو سال اخیر که سامانه‌ها تغییر کردند به هیچ وجه این اقدام دیگر امکان پذیر نیست.

*آقای دکتر ماجرای اعتراض اساتید به شیوه‌نامه همکاری اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد موسوم به طرح الف و ب چه بود؟ اساتید دانشگاه آزاد در بازه‌های زمانی مختلف اعتراضاتی به وضعیت حقوق خود داشتند و از طرفی بر لزوم همسان سازی با دانشگاه‌های دولتی تاکید دارند

در پایان سال 1399، یک افزایش حقوقی با اجرای طرح الف و ب اجرا کردیم و حواشی پیش آمده طبیعی بود کسانی که دوست داشتند نیایند دانشگاه و حقوق بگیرند، اعتراض داشتند. در حالی که بدنه اصلی دانشگاه حمایت کرد و همراه بود. براساس این شیوه نامه حدود 30 تا 50 درصد افزایش حقوق داشتیم و بعد از آن 25 درصد دیگر حقوق‌ها افزایش یافت. ما برابری حق مسولیت‌ها را با دانشگاه‌های دولتی انجام داده‌ایم و لذا بعد از آن اگر فضای کاذب تیر، خرداد و مرداد ایجاد شد، به دلیل تلقی غلط اولیه در وزارت علوم و اجرای همسان سازی حقوق در دانشگاه‌های دولتی که 30 درصد سوم از لحاظ قانونی و منابع اشتباه بود. ما در حال حاضر همسان هستیم.

افزایش حقوق هیات علمی در سال 1401، 10 درصد مصوب شده است منتها بعد از اینکه دولت و تامین اجتماعی اقدامات لازم درباره افزایش حقوق را انجام دادند، ما هم آن را اعمال خواهیم کرد. احتمالاً در هفته سوم یا چهارم فروردین درباره افزایش حقوق در جلسه هیات امنا فکر خواهیم کرد. در حال حاضر مساله‌ای درباره همسان سازی نداریم.

*در حوزه رفاهی آیا اقدام خاصی برای کارکنان و اعضای هیات علمی در دستور کار دارید...

بله، در حوزه مسکن قرار است اتفاقات خوبی برای کارکنان دانشگاه آزاد رخ دهد؛ در اسفندماه سال گذشته جلسات زیادی در خصوص مسکن کارمندان دانشگاه در سطح معاون اول، رئیس دفتر رئیس جمهور و وزیر مسکن برگزار شد و در حال حاضر هیات امنا زمین را مصوب کرده و برای تبدیل کاربری باید از نهاد رسمی مجوز بگیریم.

مسکن کارکنان و اعضای هیأت علمی دانشگاه آزاد به صورت اجاره به شرط تملیک خواهد بود و هیچ هزینه‌ای از افراد دریافت نمی‌شود، اما این موضوع در فیش حقوقی درج می‌شود؛ همچنین ساخت مسکن نیز از طریق تعاونی‌های مسکن هر استان پیگیری می‌شود و سازمان مرکزی تنها نقش نظارتی خواهد داشت.

*دانشگاه آزاد از سال 98 تاکنون در راستای تحقق بخشیدن به ارتباط صنعت و دانشگاه، طرحی تحت عنوان «پویش» و یا «دانشگاه در جوار صنعت» را دنبال می‌کند؛ لطفاً در خصوص خروجی این طرح به ما بگویید...

براساس این طرح، دانشجویانی که در دانشگاه‌های جوار صنعت تحصیل می‌کنند، همزمان با تحصیل در کارخانه و صنایع نیز اشتغال دارند و مهارت آموزی می‌کنند و تاکنون دانشگاه آزاد اسلامی مرکز دهق در استان اصفهان و واحد میبد در استان یزد به عنوان دانشگاه جوار صنعت انتخاب شده‌اند. این طرح دارای ویژگی‌هایی از جمله امکان جذب و استخدام دانشجویان در صنایع و مؤسسات، استفاده از طرح بورسیه تحصیلی برای پرداخت شهریه و استفاده از خدمات بیمه‌ای در صورت موافقت صنعت است.

در سال 1400، براساس قراردادهای منعقد شده میان صنایع مختلف با واحدهای دانشگاه، 2 هزار و 500 دانشجو همزمان با تحصیل، در صنایع به مهارت آموزی می‌پردازند. صنایع هم مختلف هستند از صنایع غذایی، معدنی گرفته تا حتی حقوق، حسابداری، مدیریت، انبارداری و رشته‌های علوم انسانی. موفق ترین استان‌های ما در اجرای این طرح اصفهان، فارس، زنجان، آذربایجان بوده‌اند.

*دانشگاه آزاد برای سال 1401، آیا در رشته‌های علوم پزشکی، افزایش ظرفیت خواهد داشت؟

براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی 20 درصد افزایش ظرفیت برای مناطق محروم، دانشگاه آزاد و دولتی در نظر گرفته شده است. از سوی دیگر دانشگاه آزاد سابقا 11 هزار نفر در رشته پرستاری تربیت می‌کرد که در حال حاضر با توجه به سیاست‌های گذشته وزارت بهداشت، به 4 هزار نفر کاهش یافته است. در حال حاضر کشور به شدت به تربیت نیروی پرستاری نیاز دارد. به همین دلیل با توجه به توافقی که با وزارت بهداشت داشتیم، ظرفیت پذیرش در رشته پرستاری در سال 1401 دو برابر خواهد شد و در حال حاضر مقدماتش را در ظرفیت سازی پیگیری می‌کنیم.

*آقای دکتر از تازه‌ترین پروژه‌های پژوهشی دانشگاه آزاد که بخشی از اهداف درآمدزایی دانشگاه را نیز تامین می‌کند چه خبر؟

هر استانی موضوع محوری برای درآمدزایی دارد و برخی سرمایه گذاری‌های دانشگاه در سال 1401 به کمک چرخه درآمدی خواهد آمد. محصول اول کارخانه بذر هیبرد در استان اصفهان تولید خواهد شد که رقم خوبی هم هست. همچنین در سال 1401 قرار است پتروپالایشگاه کوچک توسط واحد علوم و تحقیقات راه اندازی شود که این طرح تجربه جدیدی برای درگیر شدن مجموعه دانشی حوزه نفت و پتروشیمی با محیط‌های کاری است.

تلاش داریم تا با ایجاد یک پالایشگاه تولیدی - آموزشی علاوه بر آموزش و مهارت آموزی به دانشجویان رشته‌های نفت و پتروشیمی و سوق دادن پایان‌نامه‌ها و رساله‌های مرتبط به سمت نیازهای این صنعت، محصولات دانش بنیان تولید شده را در این پالایشگاه مورد استفاده قرار دهیم.

طرح احداث پالایشگاه کوچک نخستین تجربه دانشگاه آزاد اسلامی در این زمینه خواهد بود که با اجرایی شدن آن دانشجویان پتروشیمی قادر خواهند بود تا در فضای حقیقی ضمن آموزش‌های تئوری، تجربه عملی نیز به دست آورند و از نزدیک تجربه کنند که چگونه می‌توان یک پالایشگاه را مدیریت کرده و فعالیت‌های آن را توسعه داد. اجرایی شدن این طرح، توانایی فوق العاده آموزشی و پژوهشی برای دانشگاه آزاد اسلامی به همراه خواهد داشت.

دانشگاه آزاد با اجرای این طرح و احداث پالایشگاه کوچک تولیدی آموزشی، «دانشکده نفت» را به «فناورکده نفت» ارتقاء خواهد داد و تکنولوژی و فناوری‌های مورد نیاز را تولید خواهد کرد. همچنین فعالیت معدن در خراسان شمالی تا 1401 به ثمر می‌نشیند که این هم درآمد خوبی برای دانشگاه به ارمغان خواهد آورد.

* فعالیت‌های دانشگاه آزاد در حوزه معدن در خراسان چگونه و از چه جنسی است؟

از ابتدای سال 98 تیمی از اساتید، دانشجویان و فارغ التحصیلان دانشگاه آزاد اسلامی خراسان شمالی با هدف شتاب دهی به تولیدات معدنی استان خراسان شمالی اقدام به تشکیل یک هسته معدنی زیر نظر مرکز رشد دانشگاه کرد؛ هسته معدنی دانشگاه آزاد اسلامی خراسان شمالی تاکنون یک معدن دولومیت و یک معدن سرب و روی را اکتشاف مقدماتی کرده و معدن سرب و روی قهرمان آباد با ذخیره احتمالی 200 هزار تن، مجوز ماده دوم گرفته و وارد مرحله اکتشاف شده و در دست بخش خصوصی است.

همچنین معدن دولومیت حسن آباد اردغان که توسط همین تیم دانشگاهی اکتشاف شده در حال کسب مجوز است؛ از سوی دیگر هسته صنعت و معدن دانشگاه در حال بررسی امکان فراوری خاک نسوز از باطله‌های بوکسیت شیلی معدن جاجرم است. این هسته نسبت به طراحی یک خوشه معدنی به نام خوشه صنعتی معدنی خراسان شمالی کرده که خوراک 13 کارخانه تولید محصولات معدنی مواد نسوز، بتن سبک، مصنوعات بتنی و... را تامین می‌کند.