زمزمه‌های یک دیدار مهم سیاسی
زمزمه های دیدار در سطح سران میان دو کشور سوریه و ترکیه و تشدید تحرکات سیاسی میان طرفین که در نشست مسکو هویدا گشت، سخت توجه ناظران امور را به خود مشغول کرده است.
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از مهر، اواخر سال 1389 بود که بسیاری از کشورهای عربی مانند عربستان، امارات، قطر، بحرین، مصر، اردن، تونس در کنار کشورهایی مانند آمریکا و انگلیس، فرانسه و ترکیه، جنگی خانمانسوز را در سوریه کلید زدند؛ اما این تلاش‌ها راه به جایی نبرد و آرام آرام برخی کشورهای عربی ناامید از براندازی نظام سوریه، به دنبال رفع مشکل با دمشق برآمدند.
واقعیت این است که دولت و ملت سوریه در جنگ ائتلاف بین المللی پیروز شده‌اند. موفقیت های راهبردی در عرصه های میدانی و سیاسی و نظامی طی سالهای گذشته، هم باعث ارتقای جایگاه سیاسی سوریه در معادلات منطقه و میان کشورهای عربی شده است و هم سبب شده است که از مخرب ترین و خطرناک‌ترین بحران‌های یک سده اخیر درنظام بین المللی سربلند بیرون آید.
در واقع این همان واقعیتی است که سبب شده است کشورهای عربی از مواضع خصمانه چند ساله خود دست بردارند و به دنبال از سرگیری روابط با دمشق برآیند، هرچند هنوز مقاومت عجیبی بر سر راه بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و برداشتن برخی گام‌ها از سوی کشورهای عربی به سمت سوریه وجود دارد که این با توجه به فشار آمریکا علیه برخی کشورهای عربی به ویژه برخی کشورهای حوزه خلیج فارس طبیعی به نظر می‌رسد.
به هر حال روی آوردن کشورهای عربی به سوی دمشق نشان از شکست پروژه های سرنگونی نظامی سیاسی مستقر در سوریه است. با وجود مقاومت سرسختانه برخی کشورهای عربی در برابر بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و برقراری روابط با دمشق، اما می‌توان پیش بینی کرد که این روند تداومی نخواهد داشت و این کشورهای عربی راه دمشق را خواهند پیمود.
این روند درباره روابط ترکیه و سوریه هم صدق می کند به طوری که آنکارا که در ابتدای بحران سوریه دنبال براندازی نظام سوریه بود هنگامی که ترکیه به کمک متحدانش توانست که بر اوضاع مسلط شود و بخش اعظم این کشور را از لوث تروریستها پاکسازی کند، متوجه شد که باید مسیر دیگری را طی کند.
ترکیه و سوریه از روابط خصمانه تا حرکت به سمت همگرایی
همه چیز از گفتگوهای محرمانه ای شروع شد که از سال 2019 در رسانه ها درز کرد. یک مقام امنیتی ترکیه ای در آن زمان به رویترز گفت: ما در مسائل نظامی و اطلاعاتی با سوریه در تماس مستقیم هستیم تا مشکلی میدانی پیش نیاید. اولین تماس با سوریه به تحولات در شمال غرب سوریه و حمله نیروهای ارتش سوریه به ادلب مربوط می شده که نیروهای ترکیه در آنجا نیز حضور دارند. تماس با سوریه معمولاً ازطریق روسیه انجام می شود اما گاه تماس های مستقیمی برقرار شده تا مانع از درگیری میان نیروهای ترکیه ای و سوریه شود.
اشاره تلویحی اردوغان برای برقراری روابط با دمشق
در سال جاری میلادی هم مقامات ترکیه به ویژه رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به شکل تلویحی از تمایل برای برقراری روابط با دمشق سخن گفتند.
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، در گفتگو با خبرنگاران در حین بازگشت از اوکراین، با اشاره به اینکه کشورش هیچ چشم طمعی به خاک سوریه ندارد گفت: ملت سوریه برادران ما هستند و اهمیت بسیاری به یکپارچگی سوریه می دهیم و حکومت سوریه با این نکته را درک کند. باید در مورد سوریه گام های بزرگی برداریم و از این راه بسیاری از نقشه های طراحی شده علیه این منطقه در جهان اسلام را خنثی کنیم.
آرام آرام اوضاع به گونه ای پیش رفت که اردوغان که زمانی بشار اسد را تروریست خطاب می کرد از آمادگی برای گفتگو با رئیس جمهور سوریه سخن گفت.
به موازات آن دیدارهای مقامات اطلاعاتی و امنیتی دو کشور بیشتر شد و به گونه ای تلاش شد که زمینه دیدارهای سیاسی میان طرفین هموار شود.
نقش روسیه چه بود؟
در این میان نقش روسیه هم مشهود بود به طوری که «میخائل بوگدانوف»، معاون وزیر امور خارجه روسیه، تأکید کرد که مسکو از برگزاری دیدار وزرای امور خارجه سوریه و ترکیه استقبال می‌کند و اگر لازم باشد آماده کمک به برگزاری چنین دیداری است.
او گفت که چنین دیداری بسیار مفید خواهد بود. هم‌اکنون در سطح نظامی و امنیتی ارتباطات و تماس‌هایی میان ترکیه و سوریه برقرار است و روسیه آنها را تشویق می‌کند که روابطشان را از سربگیرند. روسیه آنکارا و دمشق را به برقراری روابط فرامی‌خواند و آماده کمک به برقراری این روابط است.
دمشق با دیده تردید می نگرد
در این میان دمشق به مواضع مقامات ترکیه با دیده تردید نگریست به طوری که فیصل المقداد وزیر امور خارجه سوریه گفت که در سطح وزرای امور خارجه دو کشور هیچ ارتباطی وجود ندارد.
وی عدم پایبندی ترکیه به تعهداتش در روند آستانه را مانعی در مسیر حل و فصل مسائل در سوریه دانست و گفت که روند آستانه تنها چارچوب قابل اجرا برای حل بحران سوریه است.
در نشست مسکو چه گذشت؟
وزارت دفاع ترکیه در بیانیه ای تاکید کرد که وزرای دفاع روسیه، ترکیه و سوریه و رؤسای سرویس های اطلاعاتی سوریه و ترکیه در مسکو در فضایی سازنده دیدار کردند.
خلوصی اکار، وزیر دفاع ترکیه و هاکان فیدان، رئیس سرویس اطلاعاتی ترکیه با سرگی شویگو، وزیر دفاع روسیه و علی محمود عباس، وزیر دفاع سوریه و رؤسای سرویس های اطلاعاتی روسیه و سوریه در مسکو دیدار کردند.
در این بیانیه آمده است که بحران سوریه و مشکل پناهندگان و تلاش های مشترک در مبارزه با همه تشکیلات تروریستی در سوریه در این نشست ها بررسی شد.
در پی این نشست، بر تداوم نشست های سه جانبه برای تضمین ثبات و حفظ آن در سوریه و کل منطقه تاکید شد.
این درحالی است که رسانه‌های ترکیه و بویژه نزدیک به رجب طیب اردوغان رئیس جمهور این کشور به صورت گسترده‌ای درباره نزدیک سازی سوریه و ترکیه زمینه سازی کرده بودند. طی ماه‌های گذشته اخبار، مقالات و تحلیل‌هایی پیرامون این مطلب منتشر شده بود که منفعت ترکیه با توجه به تغییرات سیاسی و تحولات جهانی، در مصالحه و نزدیک شدن به دمشق است و باید اختلافات را متوقف کرد و به راهکارهایی در جهت منافع منطقه دست یافت.
قدم بعدی در نقشه راه ترسیم‌شده برگزاری دیداری در سطح وزرای خارجه است
مولود چاوش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه، در «نشست ارزیابی پایان سال» در وزارت خارجه این کشور در آنکارا درباره دیدار وزرای دفاع و مسئولان دستگاه‌های امنیتی ترکیه و سوریه در مسکو گفت: قدم بعدی در نقشه راه ترسیم‌شده برگزاری دیداری در سطح وزرای خارجه است. زمان‌بندی مشخصی برای چنین دیداری تنظیم نشده است.
وی افزود: همچنین زمان مشخصی برای دیدار سه‌جانبه سران کشورها هم تعیین نشده است و ماه ژانویه برای چنین دیدارهای بسیار زود است.
وی نشست مسکو را «مفید» خواند و گفت که هماهنگی با حکومت سوریه برای رسیدن به راه حل سیاسی جهت صلح و ثبات دائمی در این کشور ضرورت دارد.
خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه هم روز جمعه اعلام کرد: انجام دیدار میان رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و بشار اسد همتای سوری او اگر شرایط مناسب باشد، امکان پذیر است. روند مثبت تحولات در این مرحله شامل گفتگو وزیران و رؤسای اطلاعات ترکیه و سوریه، امکان دیدار میان رهبران دو کشور را ممکن می‌سازد. با تلاش‌هایی که در روزهای آینده انجام خواهد شد، می‌توان کمک‌های جدی برای برقراری صلح و ثبات در سوریه و منطقه کرد.
روایت رسانه سوری از نشست مسکو
الوطن درباره این نشست گزارش داد: جو نشست سه جانبه ای که در مسکو و با نظارت روسیه برگزار شد، نتیجه دیدارهایی بود که از قبل بین دستگاه اطلاعات ترکیه و سوریه برگزار شده بود. این نشست در صورت عدم وجود نقاطی که بین دو طرف پیرامون آنها توافق شده بود و پاسخگوی منافع دمشق و شروط آن از جمله عقب نشینی نیروهای ترکیه از کل خاک سوریه بود، برگزار نمی‌شد.
این رسانه سوری نوشت: نتیجه نشست سه جانبه مسکو بین خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه، سرتیپ علی محمود عباس و حضور سرگی شویگو وزیر دفاع روسیه موافقت ترکیه با عقب نشینی کامل از مناطقی است که در شمال سوریه تحت اشغال قرار داده است. آنکارا همچنین نسبت به احترام گذاشتن به حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه متعهد شده و اجرای توافق سال 2020 پیرامون افتتاح جاده ام -4 نیز در این نشست مورد بحث قرار گرفته است. طرف‌های شرکت کننده در این نشست همچنین تاکید کردند که شبه نظامیان پ ک ک مزدور آمریکا و اسرائیل هستند و بزرگترین خطر برای سوریه و ترکیه محسوب می‌شوند. تمام موارد مورد توافق در این نشست از سوی کمیته‌های تخصصی که به منظور تضمین حسن اجرا و پیگیری توافقات تشکیل شده اند دنبال خواهد شد و به منظور هماهنگی بیشتر بین طرفین در آینده نیز نشست‌هایی برگزار خواهد شد.
کلام پایانی
به هر حال آنچه درباره روابط دمشق و آنکارا می توان گفت سناریوهای متعددی است که می تواند مسیر اختلافات میان دو کشور را هموار کند که از جمله آنها تعدیل توافق نامه آدانا است به نحوی که موجب خروجی تدریجی نیروهای ترکیه شود. ترکیه به دنبال رهایی از بار سنگین آوارگان سوری است و این شرایط بازگشت آنها به کشورشان فراهم شود. همچنین آنکارا خواها دور کردن آنچه خطر کردها در مرزهای خود می داند، است.
در این سوریه از بهبود روابط با ترکیه استقبال می کند به این شرط که آنکارا در راستای ثبات سوریه گام بردارد و از حمایت گروههای مسلح در شمال سوریه و نیز گروههای تروریستی در ادلب دست بکشد و نیروهای خود را از اراضی سوریه خارج کند. به نظر می‌آید که دمشق دشواری خروج فوری و یکباره نیروهای ترکیه از شمال و شمال شرق سوریه بدون برداشتن گام‌های موازی را درک می‌کند. برای همین است که زمزمه‌هایی درباره تعدیل توافق آدانا که در سال 1998 میان دو کشور امضا شده مطرح شده است.
دمشق به همسایه شمالی خود نگاه بسیار محتاطانه‌ای دارد. این نگاه علل گوناگونی دارد که از جمله آنها موضع ترکیه در آغاز ناآرامی‌های سوریه برای تغییر حکومت در سوریه است. همچنین روند تغییرات جمعیت‌شناختی در مناطق نزدیک به مرز ترکیه و حمایت ترکیه از گروههای مسلح و پرونده پیچیده ادلب، وضعیت ائتلاف سوریه مخالف که از حمایت ترکیه برخوردار است و سوریه به آن به چشم ابزار نفوذ ترکیه نگاه می‌کند.
از این همه درمی‌یابیم که هنوز راه زیادی برای عادی‌سازی کامل روابط میان ترکیه و سوریه در پیش است و موانع بسیاری در این مسیر وجود دارد به خصوص که امریکا نیز با جدیت برای شکست این روند تلاش می‌کند. در نهایت، تمایل ترکیه به تحقق دستاوردهای سیاسی و میدانی در آستانه انتخابات و تلاش این کشور به بازگشت به سیاست عدم مشکل در پروژه‌های گازی و رسیدن به این جمع‌بندی که بدون همکاری با دولت سوریه نمی‌توان به وضعیتی باثبات رسید همگی نکاتی است که می‌تواند به ترکیه برای ادامه این مسیر انگیزه بدهد.
همچنین بخوانید
