سه سناریوی سرنوشت‌ساز در جده

با این حال، تغییر فضای بین‌المللی به خصوص پس از جنگ اوکراین که با بحران انرژی و افزایش قیمت نفت و گاز و همچنین بنزین در آمریکا همراه شده است، بار دیگر جایگاه نفتی عربستان سعودی به عنوان متحد سنتی آمریکا در خاورمیانه را برای مقامات کاخ سفید مهم ساخته است. در این چارچوب، قطعی شدن سفر جو بایدن رئیس‌جمهوری آمریکا به عربستان سعودی و دیدار با مقامات این کشور و حضور در نشست شورای همکاری به علاوه مصر، عراق و اردن در تاریخ 16 و 17 جولای، بار دیگر موضوع ایران را به یکی از دستورکارهای اصلی این سفر در کنار موضوعاتی چون بحران انرژی، عادی‌سازی روابط اعراب و اسرائیل و جنگ یمن تبدیل کرده است. این سفر که 18 ماه پس از روی کار آمدن دموکرات‌ها در کاخ سفید و پایان ماه عسل روابط بن‌سلمان و دونالد ترامپ صورت می‌گیرد، تلاش دارد تا بی‌اعتمادی شکل گرفته میان متحدان عرب آمریکا نسبت به نقش خاورمیانه‌ای واشنگتن را با وعده تضمین‌های امنیتی در مقابل ایران مرتفع سازد. بررسی و تحلیل سناریوهای سفر بایدن به عربستان در ارتباط با ایران می‌تواند تصویر دقیقی از چشم‌انداز پیش رو به دست دهد.

سناریوی اول؛ دنباله روی سخت

در این سناریو با توجه به وقفه پیش آمده در مذاکرات و فضای ابهام که بر موفقیت گفت‌وگوها سایه افکنده و به زعم بسیاری از کارشناسان تا اعلام شکست احتمالی آن فاصله چندانی نمانده است، آمریکا در تلاش است تا متحدان سنتی خود را در خلیج‌فارس همراه با مصر، اردن و عراق در یک ائتلاف پایدار برای مواجهه با فضای تصاعد بحران احتمالی ظرف چند ماه آینده قرار دهد. دادن تضمین‌های امنیتی با فروش تسلیحات، پشتیبانی اطلاعاتی و ارتقای سامانه‌های دفاع موشکی که یکی از خواسته‌های اصلی ریاض است، زمینه‌ای است تا نظر اعراب پس از یک دوره تعلل آمریکا در تامین امنیت متحدان جلب شود. در این میان دلایل و شواهدی وجود دارد که به نظر می‌رسد گویای نوعی تغییر نگرش آمریکا در قبال محمد بن‌سلمان است؛ زیرا ولیعهد احتمالا برای چند دهه بر عربستان سعودی حکومت خواهد کرد و منافع امنیتی و مالی ایالات متحده در حفظ شراکت طولانی خود با آن است. به‌ویژه که موعد نقل و انتقال قدرت در عربستان با توجه به جدی‌تر شدن بیماری پادشاه محتمل‌تر از هر زمان دیگری است.

دو عامل تعیین کننده در این میان وجود دارد؛ عامل اول جنگ در اوکراین و نیاز بایدن به کمک عربستان برای کنترل و حمایت از بازار نفت و عامل دوم، اعلام تمایل شدید تل آویو به بایدن برای عادی سازی روابط با ریاض و محمد بن‌سلمان است؛ چرا که حضور عربستان سعودی به عنوان بخشی از توافق‌نامه ابراهیم و برای گسترده کردن آن مهم است. در این چارچوب عربستان سعودی احتمالا خواستار دریافت ضمانت های امنیتی در ارتباط با ایران و متحدانش به‌خصوص انصارالله یمن خواهد شد. عربستان سعودی علاوه بر این، خواستار رسیدن به تفاهمی با آمریکا خواهد شد تا به موجب آن واشنگتن، انتقاد از سوابق حقوق بشری ریاض به‌ویژه انتقادات مربوط به قتل جمال خاشقجی را متوقف کند. بنابراین چگونگی به توافق رسیدن بایدن با محمد بن‌سلمان در سفر به ریاض، نقش مهمی در پیوستن عربستان به آمریکا برای بازگشت به سیاست فشار حداکثری ترامپ در قبال ایران خواهد داشت.

سناریوی دوم؛ دنباله‌روی نرم

در این سناریو، با توجه به کثرت متغیرها و پیچیدگی‌های حل و فصل موضوعات و به توافق رسیدن بر سر آنها، بایدن در این سفر تنها موفق به گرفتن برخی امتیازات از عربستان و در مقابل دادن برخی امتیازات خواهد شد و این مساله می‌تواند به ریاض برای ایجاد موازنه و تعادل امنیتی در روابط با آمریکا و روابط منطقه‌ای خود با جمهوری اسلامی ایران کمک قابل‌توجهی کند. به این معنی که شاهد همراهی عربستان با غرب بر سر فشار هسته‌ای با ایران به‌خصوص بعد از شکست احتمالی مذاکرات احیای برجام خواهیم بود، اما همزمان مقامات سعودی تلاش خواهند کرد تا فضای منطقه به سمت هرج و مرج و آشوب گسترده مانند تحولات تابستان 2019 که با زنجیره‌ای از انفجارها در منطقه خلیج فارس همراه شد، حرکت نکند. ادامه مذاکرات ایران و عربستان به‌صورت آرام و تدریجی، تمایل به حل و فصل بحران یمن و مواردی از این قبیل باعث خواهد شد تا ریاض همچنان ملاحظات جدی برای ورود به همراهی تمام قد با واشنگتن در پروژه فشار بر ایران داشته و در تلاش باشد تا راهبرد دنباله‌روی نرم را در روابط با آمریکا و جمهوری اسلامی ایران پیاده‌سازی کند.

سناریوی سوم؛ موازنه نرم

در سناریوی سوم که شاید در شرایط کنونی سناریوی خوش‌بینانه‌ای به نظر برسد، احیای مذاکرات برجام و بازگشت آمریکا به توافق است که زمینه‌ای را برای بازگشت نفت ایران به بازار و متعادل کردن قیمت‌ها که در شرایط کنونی اهمیت فوق‌العاده‌ای برای آمریکا و کشورهای اروپایی دارد، فراهم می‌کند. این مساله به خصوص با توجه به حجم موردنیاز آمریکا برای عرضه قابل‌توجه نفت که از عهده ظرفیت مازاد عربستان خارج است و همچنین در شرایط کنونی با پایبندی عربستان به توافق اوپک‌پلاس و روابط با روسیه نیز گره خورده است، باعث خواهد شد تا رسیدن واشنگتن و ریاض به توافق بر سر نفت با تردید مواجه باشد.

در همین خصوص برخی رسانه‌ها در گزارشی درباره اهداف سفر رئیس‌جمهوری این کشور به عربستان به جو بایدن توصیه کردند که به جای سفر به ریاض، هر کاری که لازم است برای بازگشت نفت ایران به بازارهای جهانی انجام دهد. ماه گذشته، اوپک‌پلاس افزایش تولید 684‌هزار بشکه ای در روز را اعلام کرد که بیشتر آن از عربستان سعودی تامین شده است. این میزان به هیچ عنوان برای کاهش قیمت‌ها کافی نیست. از سوی دیگر، بایدن روز شنبه اعلام کرده که در سفر به ریاض با شخص محمد بن‌سلمان دیدار رسمی نخواهد داشت و صرفا می‌تواند او را در نشست شورای همکاری خلیج‌فارس به علاوه عراق، مصر و اردن ملاقات کند. این شاید مهم‌ترین متغیر در ادراک ولیعهد سعودی از بی‌اعتمادی به بایدن و دموکرات‌ها باشد که همچنان روابط عربستان با آمریکا را در یک ابهام قرار می‌دهد و باعث خواهد شد تا ریاض مسیر تنش‌زدایی با جمهوری اسلامی ایران و تقویت مذاکرات دوجانبه با بازگشت احتمالی به روابط دوجانبه و بازگشایی سفارتخانه‌ها را پس از قطع روابط در سال 2016 کلید بزند.