سوریه در مدار ایران می‌ماند
حمایت سوریه از امارات در شرایطی است که ایران در جنگ سوریه حمایت قاطعی از بشار اسد داشته است. پل ایدون 27 مه 2024 در العربی الجدید نوشت: سوریه از بیانیه نشست ماه جاری اتحادیه عرب در بحرین مبنی بر حاکمیت امارات متحده عربی بر سه جزیره ایرانی در خلیج فارس یعنی ابوموسی، تنب کوچک و تنب بزرگ حمایت کرد.
استدلال ایران این است که از سال 1971 و با خروج بریتانیا از منطقه و اعلام استقلال امارات، این جزایر را تحت کنترل دارد. بیانیه اتحادیه عرب چیز جدیدی نیست، اما حمایت سوریه از آن در سال‌جاری باعث ایجاد نگرانی‌هایی در ایران شد. دمشق در ماه مه 2023 پس از 13 سال اخراج از اتحادیه عرب، مجددا در این سازمان منطقه‌ای پذیرفته شد.
ایران از دهه‌ها قبل با سوریه روابط راهبردی داشته است. سوریه یکی از معدود کشورهایی بود که در جریان جنگ ایران و عراق (1988-1980) از ایران حمایت کرد. ایران نیز از بشار اسد رئیس جمهور سوریه در جنگ داخلی کشورش (-2011) حمایت قاطع کرد. اسد در کنار مداخله نظامی قاطع روسیه در سال 2015، بدون حمایت ایران ممکن بود قدرت خود را از دست بدهد. بنابراین وقتی دمشق در این مناقشه دیرینه ارضی با ابوظبی در مقابل تهران قرار گرفت، برخی در ایران خشمگین شدند. رسانه‌های دولتی در ایران این اقدام را محکوم کردند و یکی از مفسران آن را با «خنجر زدن از پشت به ایران» برابر دانست. روزنامه دیگری نوشت که دمشق حقایق تاریخی را نادیده گرفته که حق ایران بر جزایر استراتژیک نزدیک تنگه هرمز را نشان می‌دهد.
به رغم چنین محکومیت های عمومی، این حادثه احتمالا شکاف مهمی در روابط ایران و سوریه ایجاد نمی کند. رایان بول، تحلیلگر ارشد خاورمیانه و شمال آفریقا در شرکت اطلاعات ریسک گفت: «فکر می کنم دمشق می داند که اگر می خواهد روابط سازنده ای با اتحادیه حفظ کند، باید با وضعیت جزیره ابوموسی همراهی کند.» بول گفت: «با توجه به نفوذ بسیار محدود اتحادیه، سوریه همچنین می داند که این امر به روابط سوریه و ایران نیز آسیبی نمی رساند.» تهران احتمالا این موضوع را نمادین و بخشی از روند عادی‌سازی سوریه با جهان عرب تفسیر می‌کند تا انحراف از مدار ایران. سوریه ادعاهای ارضی غیرمحبوب و به رسمیت شناخته نشده روسیه در مورد شبه‌جزیره کریمه در اوکراین و اوستیای جنوبی در گرجستان را به رسمیت شناخته است. با این حال، به رسمیت شناختن مالکیت ایران بر ابوموسی و تنب بزرگ و کوچک از نظر سیاسی برای دمشق بسیار پیچیده تر خواهد بود.
جاشوا لندیس، مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه برای مطالعات ایران و خلیج‌فارس در دانشگاه اوکلاهاما، گفت: «از نظر اسد، تشخیص تعلق کریمه به روسیه مشابه با به رسمیت شناختن این جزایر متعلق به ایران نیست.» لندیس گفت: «برای یک کشور بعثی و ناسیونالیست عرب شناسایی سه جزیره ایرانی دشوار است» او می گوید: «به این فکر نکنید که ایران هزینه داد و سربازان زیادی فرستاد تا نظام بشار اسد را از سقوط نجات دهد. اسد باید پای عرب گرایی خود بایستد.» بول معتقد است پان‌عربیسم اسد در این موضوع نقش دارد.
سوریه هنوز یک ایدئولوژی سیاسی پان عربی دارد که از ادعاهای امارات در مورد ابوموسی به عنوان بخشی از یک میراث تاریخی حمایت می‌کند. روی آوردن به حمایت از مالکیت ایران، ادعاهای دمشق را (از قبل ضعیف) مبنی بر اینکه مباشر پان عربیسم است، تضعیف خواهد کرد.» واقعیت این است که آنچه سوریه در مورد این موضوع می گوید، وضعیت را در میدان تغییر نمی دهد، زیرا ایران هیچ علاقه ای به مذاکره درباره وضعیت نهایی این جزایر نشان نداده است و امارات توانایی بازپس گیری آنها با زور و فشار را ندارد.
آرش عزیزی، مدرس تاریخ و علوم سیاسی در دانشگاه کلمسون خاطرنشان کرد که اسد دیگر آنقدر که قبلا در جنگ داخلی خشونت‌آمیز سوریه به ایران نیاز داشت، نیاز ندارد. او گفت: «اکنون که سوریه در مرحله بازسازی است، واضح است که سوریه به شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب نیاز بیشتری دارد.» عزیزی با لندیس موافق است که به رسمیت شناختن ادعاهای ارضی بحث برانگیز روسیه توسط دمشق کاملا متفاوت است. وی گفت: «سوریه موضعی ضد غربی و طرفدار روسیه دارد و به روابط با اوکراین یا گرجستان اهمیتی نمی دهد، بنابراین جای تعجب نیست که اوستیای جنوبی و الحاق کریمه به روسیه را به رسمیت بشناسد. اما اکنون برای روابط خود با شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب ارزش قائل است و به همین دلیل است که هرگز از مالکیت ایران بر ابوموسی حمایت نخواهد کرد.»
در عین حال، در حالی که سوریه مجددا در اتحادیه عرب پذیرفته شد و روابط دیپلماتیک خود را با امارات و عربستان سعودی، دو کشور پیشروی شورای همکاری خلیج فارس برقرار کرد، اما موضوعات مورد اختلاف بین این کشورهای عربی همچنان ادامه دارد. به‌ویژه، ادامه صادرات مواد غیرقانونی کاپتاگون در خاورمیانه - که شورای همکاری خلیج‌فارس امیدوار بود که احیای روابط، دمشق را مجبور به محدود کردن آن کند - همچنان یک موضوع بحث برانگیز است. لندیس گفت: «مسلما اسد به حساسیت‌های کشورهای اتحادیه عرب فکر می‌کند و مشتاق است تا به رهبران عرب اطمینان دهد که سوریه بخشی از خانواده عرب باقی می‌ماند.»
وی افزود: «در عین حال، او امتیازات بسیار کمی به کشورهای عربی داده است، چه در زمینه توقف تجارت مواد ممنوعه یا محدود کردن نفوذ ایران یا قدرت شبه نظامیان طرفدار ایران در سوریه.» در این مورد ایدئولوژی و عرب‌گرایی بر حساسیت‌های ایرانیان غلبه کرده است. تجدید روابط با این کشورهای ثروتمند عرب خلیج فارس برای اسد ضروری است. عزیزی گفت: «ارتباطات سوریه با امارات در تعیین جهت‌گیری آن کلیدی بوده است. امارات دارای جیب‌های پر پول، پیوندهای بین‌المللی عالی، و موقعیت مهم در شورای همکاری خلیج فارس است.» وی یادآور شد که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در کنار ترکیه حامیان اصلی مخالفان علیه اسد در اوج جنگ داخلی در دهه 2010 بودند. عزیزی گفت: «برای یک کشور کلیدی شورای همکاری خلیج فارس، بازسازی پیوندها با اسد و کمک به او برای بازگشت به اتحادیه عرب مهم است و امارات این کار را در چهار سال گذشته انجام داده است. اسد برای این رابطه ارزش زیادی قائل است و همچنین می‌داند که ایران به هر حال انتخاب‌های زیادی ندارد.» ایران حضور نظامی قابل‌توجهی در سوریه دارد.
این کشور چند گروه شبه‌نظامی را از سراسر منطقه که در سوریه جنگیده‌اند، فرماندهی و سازماندهی می‌کند. آنها همچنین حضور کوچک نیروهای آمریکایی در سوریه و اسرائیل را از خاک سوریه هدف قرار داده‌اند. حمله هوایی به محوطه سفارت ایران در دمشق در 1 آوریل منجر به حمله مستقیم ایران به اسرائیل برای اولین بار با موشک و پهپاد در 13 تا 14 آوریل شد. بول گفت: «ایران نمی خواهد از طریق سوریه با اسرائیل وارد جنگ شود و خود سوریه هم نمی خواهد.» در حالی که دمشق خواهان پایان دادن به عملیات هوایی اسرائیل بر فراز قلمرو خود است، نیروهای ایرانی همچنان خواهان حفظ اسد در قدرت کلیدی هستند. بنابراین، فضای زیادی برای سوریه برای کاهش نفوذ ایران در کوتاه مدت برای مقابله با این جنگ پنهان اسرائیل در مرزهایش وجود ندارد.»
بول خاطرنشان کرد: «مسلما، سوریه می خواهد نشان دهد که خواهان روابط نزدیک تر و عمیق تر با جهان عرب است، به ویژه برای دریافت کمک های بازسازی، که حدود 500 میلیارد دلار یا بیشتر تخمین زده می‌شود. اگرچه تحریم‌های ایالات متحده همچنان مانع برنامه بازسازی اساسی دمشق است.» عزیزی گفت: «اسد نمی خواهد کشورش را وارد جنگی با اسرائیل کند که برای او کشنده باشد.» وی همچنین افزود: «او دیگر به ایران نیازی ندارد زیرا جنگ متوقف شده است و اکنون هیچ گروهی از مخالفان به سوی دمشق حرکت نمی کنند. همه اینها زمینه‌ای برای کاهش اتکا به تهران است.»
--> اخبار مرتبط