صادق رضازاده شفق؛ ادیب و نویسنده‌ای آزادی‌خواه
تهران - ایرنا - صادق رضازاده شفق از جمله سرشناس‌ترین ادیبان و مترجمان دوران قاجار و مشروطه به شمار می‌آید که خدمات فرهنگی و علمی بسیاری از زمان حضور در فرهنگستان و دانشگاه تهران تا پنج دوره فعالیت در مجلس ملی به انجام رسانیده است.
«واقعا صحیح گفته‌اند که ایران کشور منفردین است، در این کشور هر فرد برای خودش سلطانی است و علت ظهور صدها حزب نارس کوچک و به وجود نیامدن یکی دو حزب حسابی ملی همین روح تفرد و تشخص بی لزوم است.»(1) این بخشی از مقاله صادق رضازاده شفق، ادیب، مترجم و سیاستمدار است که در اواسط دهه 40 خورشیدی درباره آشفتگی احزاب سیاسی و عدم اتحاد مردم و گروه های سیاسی نگاشته است.
صادق رضازاده شفق در 1271 خورشیدی در محله سرخاب تبریز متولد شد. تحصیلات مقدماتی را نزد معلمان خصوصی فراگرفت و سپس به مدرسه آمریکایی‌ها رفت و همزمان با واقعه به توپ بستن مجلس به فرمان محمدعلی شاه در 1287 خورشیدی با شماری از همدرسان و همفکران خود به رهبری هوارد باسکرویل معلم جوان آمریکایی خود، گروهی به نام فوج نجات تشکیل دادند و به مجاهدان مشروطه پیوستند تا آنکه در یکی از شبیخون‌ها در سوم فروردین 1288 خورشیدی باسکرویل هدف گلوله قرار گرفت و کشته شد.
گروه «فوج نجات». نفر سوم ایستاده از سمت چپ، صادق رضازاده شفق.به دلیل روحیه آزادی‌طلبی به نویسندگی علاقمند شد و روزنامه شفق را منتشر کرد و به نگارش مطالب اجتماعی و انتقادی پرداخت تا اینکه این روزنامه در جریان به دار آویخته شدن مجاهدان تبریزی در عاشورای 1330 قمری به تعطیلی کشیده شد.
پس از اشغال تبریز به وسیله قوای روسیه تزاری در 1290 خورشیدی، صادق رضازاده شفق به ناچار مخفی شد و سپس در 1291 خورشیدی مخفیانه به ترکیه رفت. در آنجا در دبستان ایرانیان استانبول به معلمی زبان فارسی و تاریخ مشغول شد. در 1293 خورشیدی وارد مدرسه عالی شبانه‌روزی آمریکایی در استانبول به نام رابرت کالج شد.
همزمان با 1295 خورشیدی در بحبوحه جنگ جهانی اول عده‌ای از نمایندگان مجلس شورای ملی و آزادیخواهان و از جمله عارف قزوینی به استانبول مهاجرت کردند، صادق رضازاده با آنان مراوده یافت. در همین دوران با شماری از رجال ایرانی چون حسن تقی زاده، محمد قزوینی و پورداوود که در برلین مستقر بودند، همکاری فکری و قلمی داشت و در 1297 خورشیدی با اخذ درجه لیسانس، فارغ‌التحصیل شد. بلافاصله به معلمی همان کالج انتخاب شد و تا 2 سال به این کار اشتغال داشت.
سید حسن تقی‌زاده (چپ)، در کنار رضازاده شفق (راست).رضازاده شفق در 1301 خورشیدی به برلین رفت و در دانشگاه برلین به ادامه تحصیل پرداخت. در 1307 خورشیدی، دانشنامه دکتری خود را در فلسفه در دانشگاه برلین ارایه داد و در همین دوره دیوان اشعار عارف قزوینی را تنظیم کرد که در 1304 خورشیدی در برلین انتشار یافت.
روزنامه شفق در آن ایام روزنامه ای تندرو و آزادی‌طلب بود که در سال نخست این روزنامه در 48 شماره منتشر شد و دارای مطالب گوناگون و انتقادی و اجتماعی بود. پس از تأسیس دانشگاه تهران در 1313 خورشیدی علاوه بر تاریخ و کلیات فلسفه، تدریس تاریخ ادبیات ایران از آغاز تا اسلام را نیز به عهده گرفت. در 1314 خورشیدی شورای عالی فرهنگ، تحصیلات او را معادل دکتری شناخت و به طور رسمی به استادی دانشگاه در دانشکده ادبیات پذیرفته شد. وی همچنین از ابتدای تأسیس فرهنگستان ایران در همان سال، از اعضای مؤسس و پیوسته فرهنگستان بود. او بر زبان های فارسی، عربی، انگلیسی، آلمانی، فرانسوی، روسی، ترکی عثمانی و ترکی آذربایجانی مسلط بود و با ادبیات این زبان ها نیزآشنایی کامل داشت. در ضمن در مجلات ایرانشهر، مهر، آرمان، شرق و غیره مقالاتی انتشار می داد و علاوه بر آن، کتاب ها و رساله هایی نیز در زمینه های تاریخی، ادبی، فلسفی و اجتماعی تالیف یا ترجمه کرده است.
ردیف سوم، نفر هشتم: دکتر رضازاده شفق در هزاره فردوسی در 1313 خورشیدیصادق رضازاده در 1322 خورشیدی به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب شد و با نطق‌های پرشوری که ایراد می‌کرد از نمایندگان مؤثر مجلس بود. در فروردین 1324 جزو هیات اعزامی ایران به سانفرانسیسکو رفت و در تهیه و تصویب منشور سازمان ملل متحد شرکت داشت.
پس از خروج نیروهای شوروی از ایران و ختم غائله آذربایجان در 1325خورشیدی در انتخابات دوره پانزدهم مجلس شورای ملی، به طور مجدد به نمایندگی انتخاب شد. در این دوره مجلس، وی از طرح محمد مصدق، مبنی بر ابطال موافقنامه مربوط به ایجاد شرکت مختلط ایران و شوروی و استیفای حقوق ملت ایران در نفت جنوب دفاع کرد تا آنکه در 30 مهر 1326 خورشیدی این طرح به تصویب رسید و مبنای سیاست دولت در مورد نفت قرار گرفت.
ردیف اول از راست: اللهیار صالح، دکتر کریم سنجابی، محمدعلی وارسته و رضازاده شفقوی پس از ورود به مجلس شورای ملی، مدت پنج دوره در آن حضور داشت. با توجه به سابقه‌ای که رضازاده شفق در تهیه و تصویب منشور سازمان ملل متحد داشت در فروردین 1328 خورشیدی به دعوت کمیسیون حقوق بشر به آمریکا رفت و پس از اتمام کار کمیسیون به ایراد سخنرانی هایی در خصوص تاریخ و فرهنگ ایران در دانشگاه‌های آمریکا پرداخت و در بهمن 1328 به نمایندگی دوره اول مجلس سنا منصوب شد. از آثار این ادیب بزرگ می‌توان به کتاب‌های راه رهایی ایران، یادگار مسافرت سوئیس، ترجمه تاریخ مختصر ایران، تاریخ ادبیات ایران، درس‌هایی از تاریخ، ترجمه یک روز از زندگی داریوش و ایران از نظر خاورشناسان اشاره کرد. (2)
رضازاده شفق در 17 شهریور 1350 خورشیدی در تهران چشم از جهان فروبست و در آرامستان بهشت‌زهرا به خاک سپرده شد.
مقبره رضازاده در بهشت زهرامنبع:
1. در «خاطرات مجلس و دموکراسی چیست؟» روزنامه کیهان، 1344، ص 4و3
2. تبریزپدیا یا دایره المعارف بزرگ تبریز، بخش مربوط به صادق رضازاده شفق
3. انجمن مفاخر فرهنگی، اثرآفرینان، ج3، ص109.
4. منبع عکس ها سایت: مرکز بررسی اسناد تاریخی
*س_برچسب‌ها_س*
