ظرفیتهای ایران برای تحقق جهش تولید
به گزارش خبرگزاری فارس، حمزه معلی طلبه درس خارج حوزه علمیه قم و دانش آموخته مقطع دکتری اقتصاد در یادداشتی در مورد ظرفیت‌ها، موانع و الزامات جهش تولید نوشت: رهبر معظم انقلاب ده سال گذشته را همچون تکه‌های پازلی در جهت تحقق مولفه‌های اقتصاد مقاومتی نام‌گذاری کرده است.
چهار سال گذشته نام‌های سال در راستای حمایت از تولید ملی بوده است. سال 1396 «اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال»، سال 1397 «حمایت از کالای ایرانی»، سال 1398 «رونق تولید» و سال 1399 نیز «جهش تولید» نام گذاری شده است. در طی سه سال اخیر موضوع حمایت از کالای ایرانی مورد اهتمام مردم و مسئولین کشور قرار گرفت، اکنون با توجه وضعیت اقتصادی کشور و ظرفیت های اقتصادی ایجاد شده، ضرورت جهش تولید را ایجاب می کند.
جهش تولید می تواند بسیاری از ضعف ها را مرتفع و آثار و پیامدهای مثبتی در اقتصاد کشور آشکار سازد. رفع مشکل بیکاری، افزایش درآمد خانوارها، افزایش درآمد دولت از بخش مالیات، کاهش وابستگی به نفت، جلوگیری از خام فروشی، افزایش صادرات، حفظ ارزش پول ملی و تامین ثبات اقتصادی، از جمله این آثار است که ضرورت پیگیری و تلاش مجدانه تحقق جهش تولید را برای مسئولین و مردم روشن می‌سازد.
استفاده و فعال سازی ظرفیت‌هایی مانند استعدادهای سرشار معنوی و مادی و ذخائر و منابع غنی و متنوع و زیرساختهای گسترده و مهمتر از همه، نیروی انسانی متعهد و کارآمد و جوان، نوید بخش شکوفایی اقتصاد ایران خواهد بود. شکوفایی اقتصاد باعث خواهد شد، دشمن که با تحمیل یک جنگ اقتصادی تمام عیار در برابر این ملت بزرگ صف آرایی کرده، به شکست و عقب نشینی وادار شود.
در این مسیر موانع و چالش هایی نیز وجود خواهد داشت که لازم است با توجه به ظرفیت ها، راهکارهای رفع این موانع به صورت جدی در دستور کار مسئولین و مردم قرار گیرد. اگر چه برخی از موانع، خارجی و دشمنی های تمدن غربی با نظام نوپای جمهوری اسلامی است، اما بسیاری از این موانع درونی است که با تدبیر و عزم جدی قابل حل است.
در سه نوشتار مستقل به بیان سه موضوع مهم ظرفیت ها، موانع و الزامات کشور برای تحقق جهش تولید پرداخته خواهد شد.
یادداشت حاضر بیان ظرفیت های اقتصادی کشور برای تحقق جهش تولید است. و به این سوال پاسخ می‌دهد که در شرایط کنونی اقتصاد ایران و با توجه به مشکلات داخلی و خارجی، آیا امکان تحقق جهش تولید وجود دارد؟ در مسیر تحقق جهش تولید موانع و چالش‌هایی وجود خواهد داشت.
معنای جهش در تولید
گاهی در متغیر اقتصادی افزایش به شکل حسابی است. یعنی متغیر با یک روند عادی و رو به رشد مواجه است، ولی گاهی نیز این افزایش در متغیر اقتصادی به شکل هندسی و بیش از روال عادی و به صورت جهشی خواهد بود. بنابراین با توجه به ظرفیتهای خالی و مغفول اقتصاد ایران کارهایی باید انجام شود که در مدت کوتاه، تحول ایجاد کند و موجب جهش در تولید شود.
ظرفیتهای ایران برای جهش تولید
کشور ایران برای رسیدن به هدف جهش در تولید ظرفیت های ویژه ای دارد که توجه و فعال نمودن آنها میتواند پیشران اقتصاد کشور در شرایط فعلی باشد. در ادامه به برخی از مهمترین آنها اشاره می کنیم.
1. بازار داخلی
ایران با جمعیت حدود 80 میلیون نفر دارای بازاری بسیار وسیع برای تولیدات خودش است. به عنوان نمونه طبق گفته دبیر انجمن صنایع شوینده، بهداشتی و آرایشی حجم این بازار در کشور حدود 2.2 میلیارد دلار است. البته باید توجه داشت ظرفیت این بازار وسیع، نامحدود نیست. اگر ظرفیت بازار داخلی با کالای خارجی پر شود، عملا جایی برای کالا و خدمات داخلی باقی نمی‌ماند. در همین مثال ذکر شده و در شرایط فعلی 30 درصد حجم این بازار را محصولات تولید داخلی و 70 درصد را اقلام وارداتی تشکیل می دهد.
2. موقعیت جغرافیایی ویژه
کشور ایران از لحاظ جغرافیایی در نقطه‌ی اتصال 3 قاره آسیا، اروپا و آفریقا قرار دارد. این موقعیت نه تنها جایگاه ترانزیتی قابل ملاحظه ای را فراهم آورده است، بلکه می تواند ایران را به عنوان پایگاه منطقه ای امن برای بسیاری از صنایع و شرکت های بین‌المللی تبدیل کند. وجود راه آهن سراسری و زیرساخت های حمل و نقل جاده‌ای مناسب، و نیز دسترسی کشور به آب‌های آزاد بین‌المللی، سبب شده است که ایران دارای مزیت ویژه منطقه ای برای حمل و نقل و ترانزیت کالاها باشد. استفاده از ظرفیت کریدور شرق به غرب و همچنین کریدور شمال به جنوب ضروری است تا با کسب درآمد و ایجاد اشتغال مناسب از این رهگذر امکان ایجاد جهش تولید فراهم گردد.
3. بازارهای گسترده و متنوع منطقه ای
ایران دارای 15 کشور همسایه است. جمعیت این کشورها بیش از 600 میلیون نفر است. این ظرفیت می تواند بازار خوبی برای تولیدات کشور باشد. به گفته وزیر صنعت، حجم تجارت و مبادلات کشورهای همسایه ایران تا انتهای سال 2017، بیش از 1200 میلیارد دلار در سال بوده است.
این درحالی است که سهم ایران از این حجم گسترده مبادله، تنها 24 میلیارد دلار یعنی حدود 2 درصد از کل تجارت منطقه بوده است. به منظور استفاده از این ظرفیت وسیع در راستای رسیدن به جهش تولید، ضروری است با فعال نمودن دیپلماسی اقتصادی منطقه‌ای و به کارگیری پیمان‌های دوجانبه پولی سهم خود را از تجارت منطقه‌ای افزایش دهد. فعال سازی بازاری به این وسعت، تقاضایی موثر برای شکل‌گیری جهش تولید داخلی است.
4. سرزمین پهناور و تنوع اقلیم
سرزمین پهناور ایران امکان گسترده ای جهت انواع فعالیت های اقتصادی را به ارزانی در اختیار فعالان اقتصادی قرار می دهد و حال آنکه چالش کمبود زمین در برخی کشورهایی که نسبت جمعیتی آنها به سرزمینشان بالا است به عنوان یکی از اساسی ترین چالش های تولید مطرح است. همچنین موقعیت جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران باعث ایجاد تنوع اقلیمی بی نظیری شده است. ایران یازده اقلیم از سیزده اقلیم جهانی را در خود جای داده است.
این تنوع اقلیمی سبب تشکیل منابع متنوع جنگلی و بیابانی در کشور شده است. طبق اطلاعات مرکز آمار ایران در سال 1391 از سطح کل کشور که بالغ بر 164 میلیون هکتار است، 7/131 میلیون هکتار (3/80 درصد) آن را منابع طبیعی تجدید شونده تشکیل می‌دهد.
ایران از جمله معدود کشورهایی است که علاوه بر برخورداری از جنگل های نیمه استوایی، از کویرهای خشک نیز برخوردار است. این تنوع اقلیم، تنوع گونه های گیاهی جانوری را در پی داشته است تا جایی که ایران در بین ده کشور اول دنیا از نظر تنوع گونه های گیاهی و جانوری قرار دارد. بیش از 8000 گونه گیاهی در ایران وجود دارد که از این تعداد 2300 گونه بومی هستند.
همچنین 1215 گونه جانوری در ایران شناسایی شده است. از جلمه ظرفیت های دیگری که تنوع اقلیم ایجاد می کند، چهار فصل بودن ایران است. چهار فصل به این معناست که در هر موقع از سال می توان با سفر به مناطق مختلف ایران آب و هواهای متفاوتی را تجربه کرد. وجود تنوع اقلیمی در ایران ظرفیت های تولیدی و اقتصادی گسترده ای را برای کشور بوجود آورده است. همچنین این موضوع ظرفیت گردشگری قابل توجهی را نیز فراهم می کند.
5. منابع سرشار انرژی
به منظور رسیدن به جهش تولید یکی از نهاده های اصلی انرژی است.
انرژی به عنوان موتور متحرک اکثر فعالیت های تولیدی، اهمیت بسزایی در رشد و پیشرفت کشورها دارد. ایران بالاترین حجم ذخایر مجموعی نفت و گاز دنیا را داراست. بهره‌مندی کشور از منابع طبیعی و معادن زمینه را برای جهش کشور در حوزه‌های متعدد فراهم می‌آورد. البته شرط تحقق این امر استفاده و مدیریت صحیح این مواهب الهی است.
در این رهگذر اصلی ترین موضوع، جلوگیری از خام فروشی است. به عنوان نمونه مطابق آمارها در سال 1395 بیش از 55 درصد تولید نفت به صورت خام صادر شده است. این در حالی است که نفت ایران به حدود بیست کشور صادر می شود که با فرآوری آن علاوه بر ایجاد ارزش افزوده چند برابری، زمینه صادرات آن به همه کشورها فراهم می‌شود. استفاده صحیح از منابع انرژی و جلوگیری از خام فروشی آنها می تواند از طریق ایجاد اشتغال مستقیم و کسب سرمایه لازم، نقش موثری در جهش تولید داشته باشد.
6. وجود نیروهای جهادی و مردمی
رمز پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 57 تکیه بر اراده و خواست مردم و بهره گیری از نعمت و هدایت ولایت فقیه بود. نقش مردم با پیروزی انقلاب تمام نشد. ژرف اندیشی و حکمت امام خمینی (ره) مردم را در همه عرصه های اجتماعی و در اداره انقلاب حفظ کرد. مردم نیز با انگیزه های قوی و مصمم پای انقلاب خود ایستادند و آن را حفظ کردند، رشد دادند و آن نهال را اکنون تبدیل به درختی تنومند کردند.
سازمان ها و نهادهای مردمی بدون تکیه و تحمیل به دولت و حاکمیت برای انجام امور به شکل جهادی تشکیل شد. یکی از نخستین سازمان ها و تشکل های مردمی پس از انقلاب تشکیل جهاد سازندگی به دستور حضرت امام (ره) با شعار رسیدگی به مناطق محروم و دورافتاده در ایران بود.
عملکرد جهاد سازندگی در دهه شصت در مدیریت و سازمان، تجربه ای موفق قلمداد می شود. میزان محرومیت‌زدایی و افزایش تولیدات کشاورزی و توسعه و عمران روستاها، علی رغم نبود امکانات و نیروی متخصص به اندازه کافی در آن زمان گویای موفقیت حضور نیروهای جهادی و مردمی در این عرصه بود.
یکی از ظرفیت های ایران به منظور جهش تولید به کارگیری نیروهای جهاد و مردمی است. هنوز مدل موفق توسعه روستایی دهه شصت در سطح کلان اقتصاد و صنعت و تولید بکارگیری نشده است. این امر نیازمند طراحی مدل ها و الگوهای بومی توسط نخبگان و تأمین زیرساختهای قانونی و فرهنگی است تا همان گونه که در دهه شصت شاهد جهشی در عرصه توسعه روستایی بودیم، امروز نیز با استفاده از همان تجربیات شاهد جهش تولید باشیم.
7. وجود نیروی انسانی جوان، متخصص و خلاق
حضور بیش از 30 میلیون جوان و 5 میلیون دانشجو، اگرچه از یک طرف و در فضای تحت سیطره رانت نفتی، تهدیدی برای اقتصاد کشور تلقی می‌شود؛ اما از طرف دیگر با حرکت در مسیر اقتصاد دانش‌بنیان این موضوع به یک فرصت ارزشمند برای جهش تولید تبدیل می‌شود، زیرا مهمترین پایه اقتصاد دانش‌بنیان وجود نیروی انسانی جوان و خلاق است. در این اقتصاد با کارآفرینی و نوآوری در فضای کسب و کار می توانیم شاهد جهش در تولید باشیم. در حال حاضر فعالیت بیش از دو هزار و 800 شرکت دانش‌بنیان و هزاران استارتاپ به ثمر نشسته، پایه و موتور محرکه کارآفرینی در کشور قرار گرفته است.
8. بخش کشاورزی و صنایع وابسته
استفاده از ظرفیتهای بخش کشاورزی می تواند علاوه بر تامین نهادههای مناسب برای رشد سایر بخش‌ها، به توسعه آنها نیز کمک کند. بخش کشاورزی بوسیله تامین مواد خام و اولیه مورد نیاز صنایع بالادستی، تامین نهادههایی مانند نیروی کار، مصرف تولیدات سایر بخشهای صنعتی از قبیل کودها و سموم شیمیایی و ماشین‌آلات کشاورزی، ارزآوری برای کشور و تامین مالی سایر بخشهای زیربنایی، نقش بی بدیلی در جهش تولید خواهد داشت.
در حال حاضر ارزش تولیدات بخش کشاورزی ایران حدود 45 میلیارد دلار است. این رقم حدود ده درصد از ارزش تولید ناخالص ملی است. این در حالیست که کمتر از نیمی از اراضی قابل کشت کشور مورد استفاده و بهره برداری قرار گرفته است. اگر بتوان سطح زیر کشت را به دو برابر افزایش داد و بهره‌وری کشاورزی در کشور را نیز بهبود بخشید. شاهد جهشی در تولید محصولات کشاورزی و افزایش سهم این صنعت از تولید ناخالص ملی خواهیم بود.
در کنار این موضوع باید به فراوری محصولات کشاورزی (در صنایع غذایی و صنایع وابسته) نیز اهمیت داد که باعث جهش چند برابری ارزش محصولات کشاورزی خواهد شد.
9. فراگیری گفتمان تکیه به توان داخلی
در سال های اخیر کشورهای غربی تحریم های بی سابقه ای را علیه کشور و مردم ایران اعمال کردند. از یک طرف این تحریم موجب ایجاد فشار بر مردم ایران و تنگ شدن معیشت و سفره آنها شده است و از طرف دیگر مردم ایران و مسئولین مجبور شده اند به فکر تهیه لوازم زندگی و نیازهای کشور از طریق تکیه بر ظرفیت و امکانات داخلی باشند.
مشاهده‌ی خصومت آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها سبب آشکار شدن چهره واقعی غربی ها و افزایش روحیه‌ی مقاومت در ملت ایران شده است. همچنین شکست خوردن گفتمان مذاکره، سبب فراگیری گفتمان تکیه به توان داخلی شده است. همه اینها این ظرفیت را در اختیار مسئولین قرار داده است تا با استفاده صحیح از این گفتمان و خواست عمومی، و با تکیه به توان داخلی زمینه جهش در تولید را برای اقتصاد کشور فراهم کنند.
10. زیرساختهای نرم افزاری اقتصادی
وجود زیرساختهای نرم افزاری و قانونی، مسیر حرکت و بستر تحقق جهش تولید در کشور را محقق می‌کند. ازجمله زیرساخت های نرم افزاری، سند چشم انداز بیست ساله است. سند چشم انداز به عنوان بالاترین سند پیشرفت نظام جمهوری اسلامی ایران در سال 1382 توسط رهبر معظم انقلاب ابلاغ شد. مطابق این سند، ایران اسلامی در افق 1404 کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی، الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بین الملل.
همچنین از دیگر زیرساخت های نرم افزاری جمهوری اسلامی، سیاست های کلی نظام است. تاکنون سیاست های کلی در 43 موضوع ابلاغ شده است که برخی از آنها ارتباط مستقیم با تولید ملی دارد. به روز آوری و تحقق این سیاست ها گامی بلند در رسیدن به جهش تولید خواهد بود. از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
سیاست های کلی نظام در بخش انرژی (11/7/1377) سیاست های کلی نظام در بخش امنیت اقتصادی (23/10/1377) سیاست های کلی نظام در بخش منابع طبیعی (3/11/1379) سیاست های کلی نظام در بخش منابع آب (3/11/1379) سیاست های کلی نظام در بخش معدن (3/11/1379) سیاست های کلی نظام در بخش حمل و نقل (3/11/1379) سیاست های کلی اصلاح الگوی مصرف (15/4/1389) سیاست های کلی نظام در خصوص تشویق سرمایه گذاری (29/11/1389) سیاست های کلی نظام در اشتغال (28/4/1390) سیاست های کلی نظام در بخش کشاورزی (29/9/1391) سیاست های کلی نظام در بخش صنعت (29/9/1391) سیاست های کلی تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی (24/11/1391) سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی (30/11/1392) سیاست های کلی برنامه ششم توسعه (9/4/1394)
آنچه در این یادداشت گفته شد، بیان ظرفیتهای اقتصادی کشور برای تحقق جهش تولید بود. استفاده و به کارگیری صحیح این ظرفیت ها نویدبخش شکوفایی اقتصادی و جهش تولید در اقتصاد ایران خواهد بود. در یادداشت بعدی موانع و چالش های جهش تولید بررسی خواهد شد. عدم توجه به موانع و تلاش در جهت مرتفع نمودن آن می تواند همه تلاش ها برای تحقق جهش تولید را ناکارآمد سازد.
نکته بسیار مهم در بررسی موانع این است که از طرفی برای حل آنها باید تلاش و برنامه ریزی صورت گیرد و از طرفی نباید بزرگتر از آنچه که هست دیده شود تا موجب یاس و ناامیدی و یا تصمیمات نا صحیح شود.
حمزه معلی / طلبه درس خارج حوزه علمیه قم و دانش آموخته مقطع دکتری اقتصاد و معاون علمی مرکز راهبری اقتصاد مقاومتی حوزه علمیه
انتهای پیام / ب
تولید جهش اقتصاد مقاومتی ایران