لغو چهار دهه تحریم تسلیحاتی، دستاوردی در آستانه تحقق از برجام
تهران - ایرنا - جمهوری اسلامی ایران که از همان بدو پیروزی انقلاب اسلامی 1357 و چه بسا در دوره قبل از انقلاب، همواره با هدف ضعیف نگاه داشتن شدن به ویژه در حوزه توان دفاعی، نظامی و بازدارندگی تحت تحریم‌های تسلیحاتی قرار داشته است، پنج سال پیش و در نتیجه توافق برجام، برای نخستین بار از امتیاز لغو تحریم‌های تسلیحاتی برخوردار شد؛ امتیازی که قرار است مهر ماه امسال محقق شود.
حالا مدتی است دولت دونالد ترامپ، همان کسی که از امتیازهای برجام به نفع جمهوری اسلامی به خوبی مطلع بود و به عنوان یکی از نخستین گام هایش در ماه‌های آغازین جلوس بر کسی ریاست کاخ سفید، از برجام به عنوان یکی از بزرگترین دستاوردهای تاریخ دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران خارج شد به امید اینکه این توافق تاریخ میان ایران و پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل به اضافه آلمان بطور کامل از بین برود.
سنگ‌اندازی آمریکا و برخی از امضاکنندگان برجام در راه اجرای قطعنامه 2231 و لغو تحریم‌های سلاح‌های متعارف سازمان ملل علیه ایران یادآور بیش از 40 سال محدودیت علیه توانمندی دفاعی کشورمان است.
هر چه به 27 مهر و پایان پنجمین سال امضای برجام نزدیک‌تر می‌شویم، مانع‌تراشی‌های آمریکا گستاخانه‌تر و همنوایی تروئیکای اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) برای تمدید تحریم تسلیحات متعارف شورای امنیت علیه ایران گوش‌خراش‌تر شده و ضدیت با نص صریح قطعنامه 2231 شورای امنیت - که بر توافق هسته‌ای ایران و 1+5 صحه نهاده و چارچوب لغو تحریم‌ها را رسمیت و مشروعیت بخشیده بود - با مخالفت قاطع‌تر اعضای قانون‌مدار این شورا مواجه می‌شود.
اکنون که واشنگتن با تهیه پیش‌نویس قطعنامه‌ای به دنبال پیش‌دستی و تمدید نامحدود تحریم تسلیحاتی ایران است، نگاهی می‌اندازیم به سابقه خریدها و محدودیت‌های تسلیحاتی ایران در قبل و بعد از انقلاب اسلامی.
آمریکا تا پیش از پیروزی انقلاب 57، بزرگترین صادرکننده سلاح به ایران بود و تهران در مقطعی بزرگترین مشتری کارخانه‌های سلاح سازی این کشور بود؛ جایگاهی که اکنون عربستان سعودی از آن خود کرده است. با نگاهی به نمودار موسسه بین‌المللی تحقیقات صلح استکهلم (Stockholm International Peace Research Institute) می‌توان تأمین‌کنندگان اصلی سلاح ایران را در مقاطع مختلف ملاحظه کرد. آنچه به‌شدت در این نمودار خودنمایی می‌کند، تأثیر قاطع انقلاب اسلامی در به صفر رسیدن واردات تسلیحات از آمریکا و افزایش نسبی اقلام روسی پس از پایان جنگ تحمیلی است.
تارنمای رادیوی بین‌المللی همگانی آمریکا (Public Radio International) در مورد تاریخچه خریدهای تسلیحاتی ایران می‌نویسد: آمریکا از دهه 50 میلادی تا دهه 70 میلادی قرن بیستم صادرکننده اصلی سلاح به ایران بود. تأمین تسلیحات آمریکایی پس از کودتای 28 مرداد 1332 روندی صعودی یافت. طبق گزارش سال 1976 کمیته روابط خارجی سنا، واردات مشتری اصلی سلاح‌های آمریکایی از 524 میلیون دلار در سال 1972 به 3 میلیارد و 910 میلیون دلار در سال 1974 رسید؛ یعنی افزایشی 7.5 برابری ظرف 2 سال! در این گزارش تصریح شده که ریچارد نیکسون رئیس‌جمهوری جمهوریخواه وقت آمریکا و هنری کیسینجر مشاور امنیت ملی وی برای نخستین بار توافق کردند «به ایران هر سلاح متعارفی که می‌خواهد، بفروشند.»
دامنه خریدهای تسلیحاتی ایرانیان و ارج‌وقرب آنان نزد رفقای آمریکایی به آن حد رسیده بود که نیروی هوایی شاهنشاهی نخستین مشتری جنگنده اف - 4 و مشتری انحصاری جنگنده اف - 14 بود. اگر عمر سلطنت پهلوی به درازا می‌انجامید و کنگره در راه صدور تسلیحات پیشرفته اما و اگر نمی‌کرد و دورنمای گزارش موصوف به حقیقت می‌پیوست، تهران تا اوایل دهه هشتاد قرن بیستم میلادی هواپیمای جاسوسی آواکس و جنگنده‌های اف - 16 و اف - 18 نیز از یانکی‌ها خریده بود.
از سوی دیگر درحالی‌که ایران پیش از انقلاب واردکننده صرف تسلیحات بود، پس از پایان جنگ، توانست اندک‌اندک به تولیدکننده اقلام نظامی تبدیل شده و به برخی از کشورها از جمله سوریه، عراق و سودان سلاح صادر کند.
پس از پیروزی انقلاب، دو عامل موجب توقف صادرات تسلیحات آمریکایی به ایران شد: نخست اقدام دولت موقت در لغو یک‌جانبه قراردادهای خرید و دیگری تسخیر لانه جاسوسی و آغاز تحریم‌های ضد ایرانی آمریکا. در ادامه نگاهی می‌اندازیم به تحریم‌هایی که صادرات و واردات سلاح به ایران و از ایران را نشانه گرفتند.
دولت کارتر: پس از فتح لانه جاسوسی به دست دانشجویان پیرو خط امام، دولت دموکرات آمریکا نخستین تحریم صادرات تسلیحات به ایران را تصویب کرد.
دولت ریگان: در طول جنگ تحمیلی، دولت جمهوریخواهان نه تنها صادرات اقلام چندمنظوره را به ایران ممنوع کرد بلکه در سال 1983 با راه انداختن کارزاری جهانی به دولت‌های دیگر فشار آورد تا از صادرات تسلیحات و به‌خصوص قطعات یدکی آمریکایی به ایران خودداری کنند.
دولت بوش پدر: کنگره قانون عدم اشاعه تسلیحات ایران و عراق را تصویب کرد که به موجب آن کشورها و مؤسساتی که فن‌آوری سلاح‌های کشتارجمعی در اختیار ایران قرار داده و یا سلاح‌های پیشرفته متعارف مانند موشک‌های کروز و هواپیماهای رادار گریز به ایران بفروشند، تحریم می‌شوند.
با بالا گرفتن غوغای هسته‌ای، اتحادیه اروپا در سال 2007 صادرات سلاح به ایران را کلا ممنوع کرد و سازمان ملل با تصویب قطعنامه 1747 در همان سال و قطعنامه سخت‌گیرانه‌تر 1929 در سال 2010 تأمین اغلب سلاح‌های متعارف برای ایران را ممنوع ساخت.
دولت اوباما: با وجود تصویب قطعنامه 2231 در سال 2015 که با تائید برجام فرجه‌ای 5 ساله برای پایان تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل را تعیین کرده بود، کنگره در سال 2017 با تصویب قانونی، صادرات و یا انتقال تجهیزات نظامی و یا مساعدت‌های فنی و مالی مربوطه را به ایران ممنوع ساخت.
*س_برچسب‌ها_س* *س_پرونده خبری_س*