مرمت قلعه پرتغالی های هرمز، خوب یا بد

قلعه پرتغالی های جزیره هرمز آثار به جا مانده از دوره صفویه به شماره 1998 در سال 1377 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده که در ضلع شمالی این جزیره و در ساحل دریا قرار دارد، مهم‌ترین قلعه باقی مانده از روزگار تسلط پرتغالی‌ها بر سواحل و جزایر خلیج فارس است.

این قلعه به فرمان آلفونسو آلبرکرک دریانورد پرتغالی در سال 1507 میلادی، در محلی موسوم به مورنا احداث شد و به شکل چند ضلعی نامنظم است و بیش ازپنج قرن از ساخت آن می‌گذرد که قدمت تاریخی آن درخور توجه است.

در زمان شاه عباس صفوی که به استعمار پرتغالی‌ها در ایران خاتمه داده شد، این قلعه به دست امام قلی‌خان از سرداران شاه عباس فتح شد، چنین قلعه‌هایی در بیشتر مناطق حاشیه خلیج فارس از جمله در بندر قشم، کنگ، عمان، رأس الخیمه و جزیره هرمز وجود دارد.

این قلعه‌ها با پلان چهار ضلعی نامنظم، دیوارهایی به قطر حدود 3.5 متر و برج‌هایی به ارتفاع حدود 12 متر در 4 گوشه قلعه ساخته شده‌اند و شامل انبارهای اسلحه، آب انبار بزرگ، اتاق‌های سرباز خانه، زندان، کلیسا، مقر فرماندهی و تالار است، کلیسای بعضی از این قلعه‌ها، دارای دو ردیف ستون‌های سنگی دایره‌ای شکل با قوس‌های زیبایی از سنگ‌های مرجانی تراش خورده است.

برخی از مورخان از جمله صاحب کتاب «ملوک العرب» معتقدند خلیج فارس گهواره تمدن عالم یا مبدا پیدایش نوع بشر است و ساکنان باستانی‌اش نخستین انسان‌هایی بودند که روش دریانوردی را آموخته، کشتی را اختراع کردند و با تسلط اراده خود بر امواج خروشان دریا، خاور و باختر را به یکدیگر پیوند زدند، چنانکه فینیقی‌ها و سایر اقوامی که به دریانوردی و کشتیرانی شهرت یافته اند، شاگردان مکتب دریاشناسان قدیم خلیج فارس محسوب می شوند.

در قسمت دیگری از این کتاب آمده است: جزیره هرمز تا قرن ششم جرون نام داشت و بندری به نام هرمز در نزدیک شهر میناب کنونی بود که بندر تجاری کرمان و سیستان به شمار می رفت، سلسله‌ای از امرای محلی ایران به نام شاهان هرمز در این ناحیه فرمانروا بوده‌اند که از سر سلسله آن ها اطلاع دقیقی در دست نیست ولی دوازدهمین امیر این سلسله رکن‌الدین محمود نام داشت.

با حمله مغولان چغتایی در حدود هفتصد سال پیش از این، پانزدهمین امیر سلسله شاهان هرمز که نامش امیر بهاء الدین ایاز بود با گروهی از مردم هرمز کهنه به جزیره جرون که در دریای روبروی هرمز کهنه قرار داشت رفت و در آن جا ساکن شد و جزیره را به یاد وطن خود هرمز نام نهاد، وی در جزیره هرمز جدید شهری بنا نهاد و در آبادی آن کوشید، راه ادویه از کنار همین جزیره در تنگه هرمز می‌گذشت.

ایرانیان در توصیف هرمز مثلی بدین مضمون دارند: «اگر دنیا انگشتری بود هرمز نگین آن می باشد.»

این جزیره سبقه فرهنگی بسیار غنی در طول تاریخ داشته و در طول قرن‌ها نماد مقاومت و سلطه ناپذیری ملت ایران بوده و خواهد بود و به سبب موقعیت راهبردی جغرافیایی، بازرگانی و همسایگی با تنگه هرمز به کلید خلیج فارس نیز شهره است.

هرمز در دوران دفاع مقدس بواسطه قرار گرفتن در مسیر آبراه بین المللی هرمز کانون توجه بود و با وجود کوچک بودن مساحت آن و جمعیت کم در مبارزه با استکبار خوش رخشیده و شهداها، جانبازان و آزاده‌هایی تقدیم انقلاب کرده و به عنوان نماد مقاومت مطرح است.

قلعه پرتغالی ها نیازمند مرمت

مرمت قلعه پرتغالی ها درماههای اخیر با موضوع های مختلفی عنوان شد ازجمله اینکه قلعه رو به تخریب است، مرمت آن اصولی نیست و مصالح بکار رفته از نوع مصالح اولیه نبوده و اینکه ضرورت مرمت به عنوان یک اصل تفکیک ناپذیر دربین همه گروهها بودتا اینکه مسوولان به واکنش واداشت و به دنبال راه حل مناسب شدند.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان گفت: قلعه پرتغالی های این جزیره در گذر زمان دچار فرسایش شده و آسیب های فراوانی دیده است و در این سال ها نیز خبر تخریب بخش‌هایی از دیوار آن در رسانه ها منتشر شد.

رضا برومند، این بنای تاریخی را نیازمند مرمت عنوان کرد و افزود: قلعه هرمز دارای چند ورودی است اما به‌علت کاربردی نبودن سایر ورودی‌ها، حجم تردد گردشگران از ورودی شمالی انجام می‌شود که این ورودی به‌علت سست بودن قطعه‌های سنگ و معلق بودن سنگ‌های بالادست دیوار و همچنین نبود دیوار نگهدارنده در قسمت زیرین و ریزش ضلع شمالی در بارندگی‌های اسفند 97 و همچنین فروردین 98 به مرمت نیاز داشت که سال گذشته در دستور کار قرار گرفت.

وی ادامه داد: فرسایش و اثر مخرب عوامل انسانی و طبیعی مرمت قلعه پرتغالی های جزیره هرمز را ضروری کرده و از همین رو اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان در سال گذشته با صرف 14 میلیارد و 700 میلیون ریال (یک میلیارد و 470 میلیون تومان) نسبت به مرمت اضطراری این بنای تاریخی اقدام کرد.

مرمت قلعه پرتغالی‌ها بدون اطلاع و مجوز دفتر حفظ و احیا بناهای تاریخی

زمانی که تصاویری از این مرمت در شبکه های اجتماعی و رسانه ها منتشر شد با انتقادهای فراوان علاقه‌مندان به میراث فرهنگی و پرسش های کارشناسان مرمت روبه رو شد و حتی مدیرکل دفتر حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی در آن زمان گفته بود: طرح مرمت قلعه پرتغالی‌های هرمز قبل از اجرا باید به ستاد وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ارسال و بررسی می‌شد، متأسفانه اقداماتی که در این قلعه انجام شده، مورد تأیید دفتر حفظ و احیا نیست.

سید هادی احمدی گفت: مرمتی که در قلعه پرتغالی‌ها انجام‌شده مورد تأیید ما نیست، متأسفانه روندی که برای انجام اقدامات اجرایی باید انجام می‌شده، طی نشده است. طرح مرمت این قلعه ابتدا باید در استان تهیه و سپس به ستاد ارسال و پس از بررسی، در صورت نداشتن مشکل برای اجرا، به استان ابلاغ می‌شد. در نهایت این فرآیند منتهی به صدور پروانه مرمت (حکم مرمت) می‌شود و این حکم نشان‌دهنده طی شدن روند استاندارد بررسی طرح است.

مدیرکل دفتر حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی تصریح کرد: متأسفانه در مورد قلعه پرتغالی‌ها این فرآیند طی نشده و بدون هماهنگی با ستاد انجام‌شده است. کار مرمت این قلعه اسفند سال 98 توسط دفتر حفظ و احیا متوقف شده است و اخیرا هیچ اقدامی بر روی آن انجام نشده است. طرحی را که ما بررسی و ابلاغ نکردیم، نمی‌توانیم تأیید کنیم.

معاون میراث فرهنگی هرمزگان: زمان برای اخذ مجوز ناکافی بود

اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان ضمن رد انتقادهای علاقه مندان به میراث فرهنگی این استان درباره این مرمت؛ سخنان مدیرکل دفتر حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را پذیرفت که عباس نوروزی، معاون میراث این اداره کل علت آن را ذیق وقت برای طی شدن فرآیند قانونی عنوان کرد.

عباس نوروزی ادامه داد: با توجه به فرصت اندک تا تیرماه امسال که پایان سال مالی به شمار می‌رود، می بایست برای جذب سریع این اعتبار اقدام می‌شد و به همین دلیل با ترک تشریفات انجام مناقصه و اخذ مجوز از استانداری هرمزگان نسبت به اخذ اعتبار اقدام شد.

کارشناسان مرمت: مطالعه‌های فنی مرمت اضطراری قلعه پرتغالی‌ها به صورت شفاف منتشر شود

همان زمان با توجه به ابهام‌هایی که در خصوص مصالح بکار رفته در مرمت بنا و طرح مرمتی آن وجود داشت کارشناسان مرمت آثار تاریخی خواستار انتشار شفاف مطالعه های فنی انجام شده بر روی مصالح قلعه پرتغالی های جزیره هرمز شدند که اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان تا کنون هیچ سندی در این خصوص منتشر نکرده است.

کارشناس ارشد باستان شناسی هم گفت: براساس تصاویر منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی نمی‌توان قضاوت درستی داشت، این تصاویر نشان می‌دهد از سنگ‌های قدیمی استفاده شده ولی باشد مشخص شود از چه مواد و مصالحی برای کار استفاده کرده‌اند.

داریوش جانکی پور ابراز داشت: تعریف مرمت با بازسازی هم متفاوت است و در بازسازی ممکن است از سیمان به جای ساروج استفاده شود ولی در مرمت باید از مصالح بوم آور استفاده کرد.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قشم و کارشناس سابق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان و کارشناس مرمت هم خواستار پاسخ شفاف و مستند اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان به ابهام های پیرامون این بنا شد و گفت: اگر این اداره کل اقدام ها و مطالعات اولیه مورد نیاز برای آغاز مرمت را انجام داده، گزارش آن را منتشر کند تا مباحث فنی کار روشن شود.

حامد ایمان طلب گفت: برای مرمت بناهای تاریخی باید به جزییات فراوانی دقت شود تا کار بر اساس اصول و بدون آسیب وارد شدن به بنا و به درستی انجام گیرد.

معاون میراثفرهنگی هرمزگان: عملیات انجام شده برای قلعه پرتغالی ها حفاظت بود

عباس نوروزی، معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان در همان مهر ماه کار انجام شده بر روی قلعه پرتغالی های جزیره هرمز را حفاظت عنوان کرد و گفت: پرتغالی ها برای احداث قلعه از سنگ های جزیره هرمز استفاده کرده‌اند و پیمانکار مرمت اضطراری نیز از همان سنگ‌ها استفاده کرده است و برای بکارگیری مصالح اقدام به انجام آزمایش کرده و استحکام و نوع خاک، سنگ و مصالح بکار رفته در آن مشخص شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی هرمزگان: مرحله دوم مرمت قلعه پرتغالی‌های جزیره هرمز آغاز شد

اکنون مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از آغاز مرحله دوم مرمت قلعه پرتغالی های جزیره هرمز خبر داده و گفت: مستند نگاری، برداشت نقشه و تدوین مقدمه تهیه طرح مرمت ضلع شمالی قلعه پرتغالی های جزیره هرمز آغاز شد.

رضا برومند ادامه داد: در این مرحله با انجام آزمایش های متعدد از ملات قلعه پرتغالی‌های جزیره هرمز نمونه برداری شده و پس از آن، عملیات اجرایی، حفاظت، ساماندهی، مرمت و آوار برداری این قلعه آغاز می شود.

وی یاد آور شد: برای این منظور افزون بر 41 میلیارد و 490 میلیون ریال اعتبار از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در نظر گرفته شده است.

• هرمزگان
• قلعه پرتقالی‌ها
• میراث فرهنگی