منوی ناقص واکسیناسیون
روند تزریق دزهای یادآور واکسن کرونا کند پیش می‌رود. به باور کارشناسان، عدم موفقیت دولت در اقناع مردم برای تزریق دزهای یادآور و اتکا به واکسن‌های داخلی از دلایل کند پیش رفتن روند واکسیناسیون درکشور است. منتقدان براین نظرند که منوی واکسیناسیون کرونا برای تشویق مردم ناقص است و با این روند میزان ابتلا به کرونا به راحتی کنترل نمی‌شود.
ایران از حدود یک ماه پیش به صورت رسمی وارد موج هفتم کرونا شده است. موجی که براساس آخرین گزارش وزارت بهداشت که 4 روز پیش منتشرشده تنها در یک هفته گذشته 341قربانی گرفته و منجر به افزایش بیماران بستری ناشی از کووید در 29 استان و افزایش موارد متوفی در 19 استان کشور شده است. اوایل تیرماه بود که افزایش تدریجی بیماران مبتلا به کرونا زنگ هشدار ورود به موج هفتم را به صدا درآورد و همان زمان وزارت بهداشت از مردم خواست تا برای تزریق دز یادآور واکسن کرونا به مراکز تزریق واکسن مراجعه کنند. اما این فراخوان به قدری کمرنگ بود که کمتر کسی را برای تزریق دز چهارم راهی مراکز وابسته به وزارت بهداشت کرد.
کمی بعد با صعود موارد ابتلا در روز 25تیرماه وزیر بهداشت بر تقویت مراکز واکسیناسیون و آماده‌باش مراکز درمانی سراسر کشور تاکید کرد. اما باز هم این سخنان نتوانست موجی همچون موج‌های تزریق واکسن در پیک‌های قبلی کرونا در کشور ایجاد کند، تا آنجا که محسن زهرایی، رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت، روز سه‌شنبه 11 مرداد نسبت به عدم استقبال از تزریق دز یادآور انتقاد کرد و هشدار داد که با سرعت روزانه و میزان کنونی واکسیناسیون کرونا در ایران «قطعا موج هفتم کرونا کنترل نمی‌شود».
روز گذشته نیز علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی با اشاره به موج جدید کرونا و وضعیت نامطلوب آن در جامعه در گفت‌وگو با «ایرنا»، وضعیت کرونا در ایران را در حال بدتر شدن توصیف کرد و تنها راه‌حل این مشکل را افزایش واکسیناسیون دانست.
پیش از آن هم روز سه‌شنبه سعید کریمی، رئیس کمیته علمی کشوری مقابله با کرونا پنجره طلایی واکسیناسیون را به دلیل بازگشایی مدارس و مراسم اربعین در یکی، دو ماه آینده، مهم ارزیابی کرده بود. با این حال به نظر می‌رسد وزارت بهداشت موفقیت چندانی برای قانع کردن مردم برای تزریق دزهای سوم و چهارم تاکنون نداشته است.
ورود بیماری کرونا به ایران به‌صورت رسمی در 30 بهمن 1398 تایید شد و همان ابتدا همچون بسیاری از کشورهای جهان صدها نفر در کشور قربانی این ویروس شدند. اما به دنبال تولید واکسن‌های کرونا در دنیا تقریبا اکثر کشورها به سمت پیش‌خرید واکسن‌های تولید شده از سوی شرکت‌های مختلف تولید‌کننده رفتند و به تدریج با واردات گسترده واکسن‌ها میزان مرگ‌های کرونایی در کشورهای‌شان را کنترل کردند.
ایران در ابتدا به جای خرید واکسن به سمت تولید واکسن‌های داخلی رفت و فرصت اولیه برای خرید واکسن را از دست داد تا جایی که بسیاری از کارشناسان همان زمان به خاطر از دست دادن فرصت پیش‌خرید واکسن کرونا از دولت دوازدهم انتقاد می‌کردند.
در نهایت دولت زمستان سال 99 (بهمن‌ماه) موفق به خرید و واردات واکسن کرونا شد و واکسیناسیون عمومی در برابر بیماری کووید -19 فروردین سال 1400 با تزریق واکسن‌های اسپوتنیک - وی روسیه، کووکسین بهارات هند به کادر درمان و پس از آن با خرید سینوفارم چین و آسترازنکایی که تولید انگلیس نبود در ایران آغاز شد.
در ادامه پس از تکمیل واکسیناسیون دز اول واکسن کرونا در بهار و تابستان سال 1400، با تغییر دولت و ورود واکسن‌های خریداری شده از سوی دولت دوازدهم به کشور پس از آغاز به کار دولت جدید و خرید واکسن‌های جدید ازسوی دولت سیزدهم، فرآیند واکسیناسیون نیز سرعت گرفت و مردم که پیک‌های سخت و مرگ‌آور متعددی را پشت سر گذاشته بودند تزریق دز دوم خود را تکمیل کردند.
اما از آذر سال 1400 که ویروس کرونا با واکسیناسیون گسترده جان‌های کمتری را گرفت تقاضا برای تزریق دز سوم واکسن نسبت به دزهای قبلی کمتر شد. مقایسه آماری تزریق دزهای اول و دوم با سوم نیز نشان از کاهش انگیزه مردم برای تزریق واکسن دارد. در همین راستا فراخوان تزریق دز چهارم در خرداد ماه نیز با کمترین استقبال از سوی مردم مواجه شده است تا جایی که براساس آخرین گزارش وزارت بهداشت که روز گذشته منتشر شده تا کنون 64 میلیون و 825 هزار و 66 نفر دز اول، 58 میلیون و 197 هزار و 783 نفر دز دوم و 30 میلیون و 316 هزار و 842 نفر نیز دز سوم و بالاتر واکسن کرونا را تزریق کرده‌اند. نکته مهم در گزارش‌های روزانه وزارت بهداشت عدم اعلام میزان تزریق دز چهارم و تفکیک آماری دزهای سوم و چهارم واکسن کروناست که همچنان مشخص نمی‌کند چه تعداد از مردم در موج هفتم کرونا به سمت تزریق دزهای سوم و چهارم رفته‌اند.
عوامل سه‌گانه عدم محبوبیت دزهای یادآور
به هرحال این آمار خود نشان‌دهنده عدم استقبال مردم از دزهای سوم و چهارم واکسن کروناست. دراین بین چند عامل به عدم استقبال مردم از تزریق دز سوم و چهارم کرونا دامن زده است.
عامل اول عدم موفقیت وزارت بهداشت برای اقناع مردم به تزریق واکسن است. دولت سیزدهم زمانی دولت را تحویل گرفت که مردم در میانه مرگ‌بارترین پیک کرونا با ویروس دلتا دست و پنجه نرم می‌کردند و از همین رو تقاضا برای تزریق واکسن کرونا و رهایی از تور مرگی که ویروس دلتا برای مردم پهن کرده بود زیاد بود.
از همین‌رو تزریق واکسن نیاز چندانی به تبلیغ و اقناع آن دسته از مردمی که به معجزه علم باور داشتند، نداشت. اما تزریق دز سوم در پاییز 1400 و ضعیف‌تر شدن ویروس کرونا نسبت به گذشته در موج ششم و پس از تزریق دز چهارم کرونا در موج هفتم در سال جاری نیازمند تبلیغ گسترده بود که به نظر می‌رسد وزارت بهداشت کارنامه موفقی در جلب نظر مردم با توجه به آمار واکسیناسیون دزهای سوم و چهارم نداشته است.
ازسوی دیگر بنا بر اعلام مقامات بلندپایه وزارت بهداشت 14میلیون نفر در ایران به‌طور کلی واکسن کرونا تزریق نکرده‌اند. جمعیتی که چندی پیش کامران باقری لنکرانی، وزیر بهداشت در دولت نهم آنها را به بمب ساعتی در کشور تشبیه کرد و با بیان اینکه واکسن نزده‌ها یک کانون بحران بالقوه برای کشور هستند، از وزارت بهداشت خواست تا نسبت به اقناع آنها برای واکسیناسیون اقدام کند. اما به نظر می‌رسد وزارت بهداشت در این زمینه هم اقدام درخوری نکرده است.
به این ترتیب بنا بر آخرین گزارش‌ها که از سوی «ایرنا» وابسته به دولت در 3تیرماه منتشر شده است در حال حاضر بیش از 14 میلیون نفر هنوز واکسن کرونا را تزریق نکرده‌اند، هفت میلیون نفر دز دوم و 29 میلیون نفر نیز برای تزریق دز سوم واکسن کرونا کلا مراجعه نکرده‌اند.
نکته دوم در چرایی عدم استقبال مردم از تزریق دز یادآور یا همان دز چهارم، اعلام تزریق دزهای یادآور با واکسن‌های ایرانی است. این در شرایطی است که گزارش‌های میدانی در این خصوص نشان می‌دهد یکی از دلایل عدم استقبال از واکسن‌های ایرانی عدم کسب مجوز از سازمان جهانی بهداشت بود.
با این حال بنابر اعلام وزارت بهداشت در حال حاضر سه واکسن با پلتفرم ویروس غیرفعال شده شامل واکسن‌های برکت، فخرا و سینوفارم و همچنین چهار واکسن با پلتفرم پروتئین نوترکیب شامل واکسن پاستوکووک، کووپارس، اسپایکوژن و نورا در سبد واکسیناسیون ایران قرار دارد و دو واکسن اسپوتنیک و آسترازنکا از سبد واکسیناسیون کشور حذف شده‌اند. آخرین محموله واکسن سینوفارم هم که آبان‌ماه سال 1400 وارد کشور شده است و فعلا برنامه‌ای برای واردات این واکسن به کشور نیز وجود ندارد.
در واقع برنامه قرارگرفتن واکسن‌های داخلی به عنوان تنها انتخاب برای تزریق دزهای یادآور در حالی از سوی دولت دنبال می‌شود که بررسی‌های آماری از میزان تزریق واکسن‌های موجود و بررسی‌های میدانی از زمان ورود واکسن کرونا به کشور از استقبال مردم از واکسن‌های وارداتی و عدم استقبال از واکسن داخلی حکایت می‌کند.
براساس گزارشی که روز 15تیرماه سال جاری از سوی خبرآنلاین به نقل از دفتر مدیترانه شرقی سازمان جهانی بهداشت (EMRO) منتشر شد، دو واکسن خارجی سینوفارم و آسترازنکا بیشترین سهم را در واکسینه شدن مردم ایران در برابر کرونا داشته‌اند. بنابر این گزارش که به صورت نمودار منتشر شده است سینوفارم 81درصد و آسترازنکا 9درصد از سهم واکسیناسیون در ایران را به خود اختصاص داده است.
دفتر مدیترانه شرقی سازمان جهانی بهداشت همچنین در گزارش خود به‌دلیل تعداد کم دزهای استفاده شده، درصد برخی واکسن‌ها را در نمودار آماری صفر گزارش کرده است که واکسن‌های فخرا، نورا، رازی کووپارس، کووکسین در این بخش قرار گرفته‌اند. همچنین این گزارش سهم واکسن برکت را 6درصد، اسپوتنیک‌وی را یک درصد، پاستوکووک 2درصد و اسپایکوژن یک درصد اعلام کرده است.
با این حال روز 11مرداد ماه محسن زهرایی، رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت، با اعلام اینکه برنامه‌ای برای واردات واکسن وجود ندارد از حذف واکسن اسپوتنیک و آسترازنکا از سبد واکسیناسیون کشور خبرداد و دلیل حذف این دو واکسن را عدم استقبال مردم از این واکسن‌ها اعلام کرده است.
این درحالی است که صف‌های ایجاد شده در مراکز تزریق واکسن در بهار و تابستان سال گذشته برای تزریق آسترازنکا و سینوفارم و حتی راه افتادن بخش واکسن‌یاب در مسیریاب‌های «بلد» و «نشان» که مردم در آن به دنبال یافتن مراکزی بودند که دو واکسن سینوفارم و مشخصا آسترازنکا را تزریق می‌کردند، از واقعیت دیگری حکایت می‌کند.
گزارش‌های میدانی از مراکز واکسیناسیون نیز نشان می‌دهد که صف‌های تشکیل شده برای آسترازنکا به قدری زیاد بود که مردم ساعت‌ها برای تزریق این واکسن در صف می‌ماندند و حتی در برخی مراکز جعبه‌های واکسن آسترازنکا تنها برای افراد با پارتی‌بازی باز می‌شد. همچنین با توجه به اینکه اکثر کشورها برای سفر تنها واکسن آسترازنکا را برای ورود به خاک‌شان تایید می‌کردند، بخش بزرگی از صف این واکسن به سفرهای خارجی اختصاص داشت و از همین رو بسیاری از مردم تزریق واکسن را تا زمان ورود محموله‌های جدید واکسن آسترازنکا به تاخیر می‌انداختند. این درحالی است که همان زمان واکسن برکت و برخی دیگر از واکسن‌های داخلی وارد سبد واکسیناسیون کشور شده بود، اما مردم اقبالی نسبت به آنها نداشتند.
در واقع از میان برندهای مختلف واکسن‌های ایرانی تنها واکسن برکت بود که تا حدی مورد توجه قرار گرفت که شاید دلیل اصلی آن تبلیغات گسترده برای آن و به راه افتادن موج تولید داخلی واکسن بود.
در این بین با توجه به استقبال مردم از واکسن‌های خارجی، براساس آماری که گمرک فرودگاه امام خمینی (ره)، در 28 فروردین سال جاری منتشر کرده است، سینوفارم با 133 میلیون و 404 هزار و 498 دز که سهم آن از کل واردات واکسن 3/ 82 درصد ذکر شده است در رتبه اول و پس از آن واکسن آسترازنکا با واردات 23 میلیون و 313 هزار و 30 دز (سهم 3/ 4 درصدی از واردات واکسن) در جایگاه دوم قرار گرفته است.
اسپوتنیک، دیگر واکسن وارداتی ایران است که تعداد آن به چهار میلیون و 91 هزار و 200 دز می‌رسد و سهم 5/ 2 درصدی بین واکسن‌های وارداتی داشته است. اما از میان این واکسن‌های محبوب تنها سینوفارم در حال حاضر در سبد واکسیناسیون ایران قرار دارد.
در این بین گزارشی که از سوی سایت زومیت منتشر شده نشان می‌دهد براساس مطالعه‌ای که اخیرا منتشرشده واکسن آسترازنکا بیشترین سهم و اثر را در نجات جان مردم دنیا داشته است. از همین‌رو باید باور کنیم که مردم با وجود تلاش دولت برای ترغیب مردم به استفاده از واکسن داخلی همچنان براستفاده از واکسن‌های تاثیرگذار دنیا تاکید دارند. آنطور که خبرآنلاین نیز در گزارشی در 17تیرماه منتشر کرده است تنها 9 درصد از واکسن‌های تزریق شده در ایران علیه کرونا، تولید شده توسط شرکت‌های داخلی هستند. با این حال بنابر اعلام وزارت بهداشت پرونده واردات واکسن خارجی بسته شده و قرار است ایران برای واکسیناسیون متکی به واکسن داخلی باشد.