مهدی بیانی؛ پژوهشگر و ادیب معاصر و بنیانگذار کتابخانه ملی
تهران - ایرنا - مهدی بیانی از اساتید ادبیات‌فارسی و یکی از تأثیرگذارترین شخصیت‌های فرهنگی و هنری در سده اخیر به شمار می‌رود که افزون بر تدریس ادبیات فارسی، برگزاری کلاس کتابداری، نمایشگاه نسخه‌های خطی و کلاس خوشنویسی را پایه‌گذاری کرد.
17 بهمن، پنجاه و دومین سالروز درگذشت مهدی بیانی است که علاوه بر کتاب‌های فراوان، کتابخانه ملی ایران را نیز از خود به یادگار گذاشته است. او در 1285 خورشیدی در همدان متولد شد. وی پس از گذراندن دوره تعلیمات دانشکده افسری و خدمت وظیفه در 1312 خورشیدی همزمان با کار در کتابخانه دانشسرای عالی، تدریس زبان و ادبیات فارسی را آغاز کرد و در 1313 خورشیدی به مدیریت کتابخانه عمومی معارف منصوب شد. او در این مقام به گردآوری کتاب‌ها از کتابخانه سلطنتی و کتابخانه معارف برای بنیانگذاری کتابخانه ملی ایران پرداخت و پس از تأسیس این کتابخانه در 1316 خورشیدی، ریاست آنجا را بر عهده گرفت. بیانی در 1324 خورشیدی مدرک دکتری خود را در زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران گرفت.
خدمات فرهنگی مهدی بیانی
خدمات مهدی بیانی به فرهنگ و ادبیات ایران تنها به تاسیس کتابخانه ملی ختم نمی‌شود؛ او انجمنی هم برای حمایت و معرفی خوشنویسان و هنر خوشنویسی با نام انجمن حمایت خط و خطاطان تأسیس کرد. خودش نیز البته از خوشنویسان بود و به سبب تبحر در شناخت خطوط و نسخه‌ها به‌عنوان کارشناس نسخه‌های خطی و چاپی با کتابخانه‌های ملی، مجلس شورای ملی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران همکاری می‌کرد.
آخرین دستخط به جا مانده از مهدی بیانیدر بخشی از مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران که در 1347 خورشیدی منتشر شده، درباره این نویسنده آمده است: بیانی در دوره سی‌وچهارساله خدمات دولتی خود بارها برای انجام مأموریت‌های فرهنگی و علمی به کشورهایی چون هند، پاکستان، افغانستان، شوروی، لهستان، ترکیه، آمریکا، بلژیک و چند کشور دیگر رفت. در بنیانگذاری انجمن دوستی ایران و شوروی نقش مهمی داشت و از اعضای مؤسس آن شمرده می‌شد. صاحب امتیاز مجله این انجمن یعنی «پیام نوین» بود و نزدیک به 25 سال در راه توسعه و گسترش روابط فرهنگی 2 کشور همسایه تلاش کرد. او از نخستین سال تأسیس این انجمن (تیر 1323) به آن پیوست و در مدت همکاری بارها به شوروی رفت و با کتابخانه‌ها و مراکز علمی و فرهنگی و ایران‌شناسان آن کشور آشنا شد. دوره جدید مجله «پیام نوین» که از 1327 خورشیدی انتشار آن آغاز شد، زیر نظر و با همت او بود.
آثار و نوشته های مهدی بیانی
از جمله آثار مهدی بیانی می‌توان به کتاب‌شناسی کتاب‌های خطی، فهرست نمایشگاه خطوط نستعلیق کتابخانه ملی، فهرست کتابخانه سلطنتی (دیوان‌ها)، فهرست منشآت و مکاتیب و ترسلات و منظومه‌های فارسی، فهرست نمایشگاه آثار ابن سینا در کتابخانه انجمن آثار ملی، فهرست نمایشگاه آثار خواجه نصیرالدین طوسی در کتابخانه ملی، فهرست نمونه خطوط خوش کتابخانه سلطنتی، راهنمای گنجینه قرآن در موزه ایران باستان، نمونه‌ای چند از خطوط خوشنویسان، نمونه سخن فارسی و پانصد سال تاریخ جواهرات سلطنتی ایران اشاره کرد.
حمیدرضا قلیچ‌خانی، خوشنویس، مولف و مترجم در 1396 خورشیدی، کتابی با عنوان پنجاه سال با دکتر مهدی بیانی نوشت و به وسیله انتشارات سازمان اسناد ملی ایران به چاپ رساند که شامل شرح زندگی، خدمات و آثار او است. این کتاب در مراسم هشتادمین سالگرد کتابخانه ملی همزمان با پنجاهمین سالگرد درگذشت مهدی بیانی رونمایی شد.
در بخشی از یادداشتی که ایرج افشار در نامه بهارستان (مجله بین‌المللی مطالعات و تحقیقات نسخه‌های خطی) برای چهلمین سال درگذشت مهدی بیانی نوشته، آمده است: بیانی چون خط خوش می‌دید، واله می‌شد و در راه شناساندن آن‌ها بی‌تاب بود. چند نمایشگاه خوب دیدنی با کیفیت علمی برای اولین بار در ایران برپا کرد: خطوط خوش در کتابخانه سلطنتی و کتابخانه ملی، مولفات ابن‌سینا و سپس مولفات خواجه نصیر طوسی در کتابخانه ملی. این دو نمایشگاه به‌مناسبت برگزاری کنگره‌هایی بود که کمیسیون ملی یونسکو برای آن 2 دانشمند شهیر (یحیی مهدوی و مهدی بیانی) ایرانی به‌وجود آورده بود. بیانی کتابخانه خوبی داشت. بخش چاپی آن را خاندان گرامی ایشان اخیرا به کتابخانه دائر‌المعارف بزرگ اسلامی بخشیده‌اند. ولی بعضی از نسخه‌های خطی مهم آن کتابخانه، توسط خود ایشان به کتابخانه مجلس سنا و جاهای دیگر فروخته شد. قصد آن مرحوم این بود که کتاب خطی در یکی از کتابخانه‌های عمومی برجای بماند و از میان نرود.
مهدی بیانی و تاسیس کتابخانه ملی
تاریخچه تشکیل مجموعه کتابخانه به آغاز دهه 1240 خورشیدی بازمی گردد. 12 سال پس از تاسیس مدرسه دارالفنون در تهران در 1243 خورشیدی کتابخانه کوچکی در آن مدرسه تشکیل شد که بعدها هسته اولیه مجموعه کتابخانه ملی ایران به حساب آمد.
در دوره مظفرالدین شاه که آشنایی ایرانیان با تمدن غرب بیشتر شد به منظور اشاعه فرهنگ و تأسیس مدارس جدید در 1276 خورشیدی، انجمن معارف تهران تشکیل شد. انجمن یک سال بعد کتابخانه ملی معارف را با مجموعه ای که با کوشش فراوان گردآوری کرده بود در جنب مدرسه دارالفنون، در محل انجمن، تأسیس کرد. نکته مهم اینکه واژه ملی که در نام این کتابخانه به کار رفته، به هیچ وجه به معنای ملیتی و ملی گرایانه نبود، بلکه بیانگر آن بود که این کتابخانه هیچ گونه وابستگی به دولت ندارد و مؤسسه ای غیر انتفاعی و مردمی است. از این رو، بی جا نیست اگر آن را نخستین کتابخانه عمومی ایران بدانیم که در تهران تأسیس شد. تا چند دهه بعد کتابخانه ملی تبریز، کتابخانه ملی فارس، کتابخانه ملی کرمان و کتابخانه ملی رشت نیز که همگی کتابخانه عمومی بودند در ایران تأسیس شدند.
در 1284 خورشیدی در زمان وزارت علاء الملک، کتابخانه ملی معارف به مدرسه دارالفنون منتقل و با کتابخانه آن مدرسه ادغام شد. در 1298 خورشیدی در زمان وزارت معارف حکیم الملک، نام کتابخانه معارف را بر این کتابخانه نهادند.
در اواخر 1313 خورشیدی مهدی بیانی که به ریاست کتابخانه عمومی معارف منصوب شده بود، تأسیس کتابخانه ملی ایران را به علی اصغر حکمت وزیر معارف، پیشنهاد کرد و موافقت وی را جلب کرد. در قسمت شمالی ساختمان موزه ایران باستان (میدان مشق، نبش خیابان امام‌خمینی و سی‌تیر کنونی) قطعه زمینی وجود داشت به مساحت حدود 3 هزار و 500 متر مربع که در 1315 خورشیدی علی اصغر حکمت از رضاخان اجازه خواست تا در این زمین کتابخانه‌ای تخصصی برای موزه ایران باستان ساخته شود و به نام ابوالقاسم فردوسی، کتابخانه فردوسی نام گذاری شود. با درخواست حکمت موافقت شد و از آندره گدار باستان‌شناس و معمار فرانسوی که نقشه موزه ایران باستان را تهیه کرده بود، خواسته شد تا نقشه‌ای برای کتابخانه ارایه دهد تا سبک 2 ساختمان بسیار به هم شبیه شود.
در خرداد 1316 خورشیدی در مجموع 13 هزار و 712 نسخه چاپی و خطی در چند نوبت به کتابخانه تحویل داده شد. مجموعه دیگری که در زمان افتتاح به کتابخانه ملی منتقل شد، حدود پنج هزار جلد کتاب به زبان‌های روسی، فرانسوی و آلمانی متعلق به کتابخانه بانک استقراضی شوروی بود. پس از انقلاب اکتبر 1917 کتاب‌های بانک استقراضی در اختیار کتابخانه ملی قرار گرفت.
با تلاش مهدی بیانی مجموعه کتابخانه عمومی معارف که به 30 هزار نسخه خطی و چاپی می‌رسید به ساختمان جدید جنب موزه ایران باستان منتقل و با نام کتابخانه ملی ایران در سوم شهریور 1316 افتتاح شد.
زیربنای نخستین ساختمان کتابخانه ملی ایران 550 متر در 2طبقه بود. طبقه اول شامل تالار نمایش، تالار فردوسی، بخش نشریات و خدمات فنی بود و طبقه دوم به تالار مطالعه (برای حدود 60 نفر) و مخازن کتاب‌ها اختصاص داشت. مخازن کتابخانه برای 40 هزار جلد کتاب طراحی و ساخته شده بود.
درگذشت مهدی بیانی
بیانی از بنیانگذاران انجمن فرهنگی ایران و شوروی و عضو آن بود و نزدیک به 25 سال در راه گسترش و استواری پیوندهای دوستی و فرهنگی 2 کشور همسایه تلاش کرد و مأموریت های فرهنگی بسیاری به کشورهای آسیایی، اروپایی و آمریکا داشت. وی سرانجام در 17 بهمن 1346 خورشیدی بر اثر سرطان درگذشت.
*س_برچسب‌ها_س*
