مهمان ناخوانده در خاورمیانه / پای ناتو در منطقه باز شد
اقتصادنیوز: برپایه اسناد بالادستی آمریکا یعنی سند امنیت ملی و دفاع ملی که در اکتبر 2022 منتشر شد، می‌توان حدس زد که دولت بایدن و مشاورانش برای حضور نظامی در منطقه به تعریف و ترکیب جدیدی رسیده‌اند.
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از دنیای اقتصاد، جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا روز 25 مه2024 در مراسم آغاز به کار آکادمی نظامی ایالات متحده در وست پوینت نیویورک سخنانی درباره گسترش اقدامات ناتو در خاورمیانه مطرح کرد. به گزارش سی ان ان، پرزیدنت جو بایدن در سخنرانی آغازین خود در کلاس فارغ التحصیلان وست پوینت روز شنبه از گسترش ناتو و اقدامات آن در خاورمیانه سخن گفت. در حالی که بایدن در آستانه انتخابات نوامبر از نام بردن از دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق یا درخواست رای دهندگان خودداری کرد، با تاکید بر ارزش هایی که دموکرات ها پیشنهاد کرده اند در خطر هستند، مانند دموکراسی و اتحاد ناتو، تضاد شدیدی با رقیب جمهوری‌خواه خود ایجاد کرد. سخنرانی رئیس‌جمهور در حالی انجام شد که به دلیل حمایتش از اسرائیل در جنگ علیه حماس، پردیس های دانشگاهی در سراسر کشور را به هم ریخته است.
مدل حضور آمریکا در منطقه
حال این پرسش مهم باید مورد بررسی قرار گیرد که سخنان جدید بایدن در مورد گسترش ماموریت ناتو به خاورمیانه چه نسبتی با اسناد بالادستی آمریکا دارد؟ برپایه اسناد بالادستی آمریکا یعنی سند امنیت ملی و دفاع ملی که در اکتبر 2022 منتشر شد، می‌توان حدس زد که دولت بایدن و مشاورانش برای حضور نظامی در منطقه به تعریف و ترکیب جدیدی رسیده‌اند. در این ترکیب جدید چند گزینه کنار گذاشته شد؛ نخست موازنه از راه دور، دوم حضور پایین و سوم حضور حداکثری. درواقع در این بازخوانی جدید آمریکا به دنبال حضور موثر در منطقه خاورمیانه بود. در سند امنیت ملی آمریکا در بخش خاورمیانه پنج دستورکار تعریف شد که یکی از دستورکارها تامین امنیت کشتیرانی و حمل‌ونقل در آبراه های بین‌المللی تنگه هرمز و جبل الطارق بود. همچنین در سند دفاع ملی بحث بازدارندگی یکپارچه مطرح بود که بر اساس آن و بر اساس متغیر قبلی که در سند امنیت ملی آمده بود، به حضور موثر رسیدند. اما امروز با طرح این صحبت ها پرسش‌های جدیدی مطرح می‌شود مبنی بر اینکه آیا اظهارات اخیر در راستای تداوم همین سیاست است یا آمریکا می خواهد با متحدانش مسوولیت ها را توزیع کند و حضور متفاوت‌تری در منطقه داشته باشد؟
ابتکار استانبول دوباره به جریان افتاده است
ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران در خصوص بحث گسترش ناتو به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «اندیشه گسترش ناتو اولین بار در سال 1993 شکل گرفت؛ در این دوران تاریخی دو رویکرد وجود داشت؛ رویکرد اول معطوف به این نکته بود که چون پیمان ورشو کارکرد خود را از دست داده بنابراین پیمان ناتو نیز باید در وضعیت انحلال قرار بگیرد. اما جهان گرایان در سیاست خارجی آمریکا، انگاره ای کاملا متفاوت را در دستورکار قرار دادند.» متقی با اشاره به اینکه روند گسترش ناتو ابتدا از جذب کشورهای پیمان ورشو آغاز شد، افزود: «لهستان اولین کشوری بود که وارد گردونه ناتو شد و بعد از آن زمینه برای نقش یابی کشورهای دیگری از جمله جمهوری چک و اسلواکی به وجود آمد. چالش اصلی در ارتباط با گسترش مربوط به گرجستان و پس از آن اوکراین بوده است.» وی ادامه داد: «در سال 2012 و در اجلاسیه استانبول زمینه برای طرح ابتکار جدیدی جهت گسترش ناتو به وجود آمد که از آن به عنوان ابتکار استانبول یاد می‌شود. بر اساس چنین رویکردی، ترکیه نقش بالانسر بین کشورهای اروپایی و خاورمیانه برای الحاق تدریجی این کشورها را عهده دار شد. اگر چه از آن مقطع زمانی تاکنون ابتکار استانبول رشد چندانی نداشته اما واقعیت آن است که به عنوان بخشی از دغدغه های راهبردی آمریکا تلقی می‌شود.» این استاد دانشگاه تهران تاکید کرد: «تا به امروز آمریکا مسوولیت و هزینه راهبردی امنیت کشورهای منطقه ای خاورمیانه را به صورت یک جانبه پرداخت کرده است. نیروی فرماندهی مرکزی موسوم به سنتکام را باید نماد نقش یابی آمریکا در محیط منطقه ای برای امنیت سازی دانست.» به گفته متقی، موضوع گسترش ناتو و امنیت‌سازی چندجانبه در محیط خاورمیانه بعد از جنگ غزه دوباره مطرح شد و در دستورکار برنامه ریزان دفاعی قرار گرفت.
تهدید گسترش ناتو برای ایران
این استاد دانشگاه با بیان اینکه تفکر گسترش ناتو را باید تهدیدی برای ایران، روسیه و چین دانست، تشریح کرد: «کریدورهای ارتباطی چین در فضای گسترش ناتو با تهدید امنیتی روبه‌رو می شوند؛ ایران نیز اعتقاد دارد که گسترش ناتو به منزله گسترش تهدیدها است و نقش یابی آمریکا در کنار کشورهای حوزه خلیج فارس شکل جدیدی از تهدیدهای ترکیبی و مرکب را به وجود می آورد. روسیه هم معتقد است که گسترش ناتو منجر به هژمونی آمریکا شده و این موضوع با راهبرد چندجانبه گرایی ایالات متحده همخوانی نخواهد داشت.» متقی با تاکید بر این موضوع که گسترش ناتو منجر به نهادینه سازی ساختار امنیت منطقه ای از طریق بازیگرانی می‌شود که در زمره متحدین آمریکا در منطقه محسوب می شوند، توضیح داد: «بنابراین می‌توان تاکید داشت که اولا گسترش ناتو به خاورمیانه بخشی از راهبرد منطقه ای آمریکا در سال‌های گذشته بوده و ثانیا در دوران جدید، بحران و بی ثباتی در حوزه حاشیه ای و پیرامونی گسترش بیشتری پیدا می‌کند. نکته سوم اینکه امنیت سازی به گونه دسته جمعی از اعتبار و اثربخشی فراگیرتری برخوردار خواهد شد. در نهایت می‌توان تاکید داشت که روند گسترش ناتو ماهیت تدریجی داشته با فرآیندهای سینوسی همراه بوده و در راستای نهادینه سازی مدل امنیت منطقه ای متصل با اهداف راهبردی آمریکا در خاورمیانه محسوب می‌شود.»
پشت پرده هدف‌گذاری جدید بایدن
طهمورث غلامی، پژوهشگر مسائل آمریکا نیز در این رابطه به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «در سند امنیت ملی بایدن که در سال 2022 منتشر شد، وی بر تقویت اتحادهای موجود و ایجاد اتحادهای جدید برای بازسازی و ارتقای جایگاه رهبری آمریکا تاکید کرد. این تاکید در سایر اسناد امنیت ملی، نظامی و اطلاعاتی بایدن در سال‌های بعدی نیز تکرار شد. بر این مبنا می‌توان انتظار داشت که اتحادهای موجود تحت رهبری آمریکا مانند ناتو درصدد گسترش ماموریت و دامنه عملکرد خود باشند.» وی افزود: «البته باید به این نکته اشاره کرد که از سال 2019 در عمل عمده اعضای ناتو در موضوعات خاورمیانه به‌ویژه عرصه امنیت دریانوردی فعال بوده و هستند.
به دنبال ناآرامی های تنگه هرمز و دریای عمان در سال 2019، ائتلاف امنیت دریانوردی شکل گرفت که این ائتلاف دو بازوی اساسی داشت؛ بازوی نخست مجموعه کشورهایی بودند که تحت ائتلاف ایالات متحده آمریکا به دنبال تامین امنیت دریانوردی در خلیج فارس، تنگه هرمز، اقیانوس هند و دریای سرخ بودند. بازوی دوم نیز کشورهایی را شامل می شد که ذیل پرچم اتحادیه اروپا و تحت فرماندهی فرانسه در منطقه عمل می کردند.» به گفته این کارشناس، بعد از حادثه 7 اکتبر و حمایت حوثی های یمن از حماس، ائتلاف جدیدی در دریای سرخ شکل گرفت که این ائتلاف تقریبا شامل کشورهای عضو ناتو بود. بنابراین شاید منظور بایدن این است که این کشورها از این به بعد ذیل پرچم ناتو و نه به صورت انفرادی عمل می‌کنند. غلامی ادامه داد: «درواقع می‌توان گفت اعضای ناتو از سال 2019 تاکنون در منطقه به صورت یک جانبه یا ذیل پرچم اتحادیه اروپا و ائتلاف آمریکا حضور داشتند و شاید از این به بعد تلاش کنند ذیل پرچم ناتو و به شکل نهادینه تر فعالیت بکنند.»
این کارشناس درباره تهدیدهای گسترش حضور ناتو در منطقه برای منافع ملی کشورمان نیز تاکید کرد: «طبیعتا حضور نظامی قدرت های فرامنطقه ای در خاورمیانه باعث می‌شود آزادی عمل کشورهای دیگر محدود شود و میزان نظارت بر قدرت نظامی ایران در سطح منطقه و حساسیت های سیاسی نسبت به رفتارهای ایران بیش از پیش افزایش یابد. همچنین چنین حضوری سبب خواهد شد که رقبای منطقه ای جمهوری اسلامی ایران از انگیزه بیشتری برای مخاطره جویی برخوردار باشند.»
همچنین بخوانید ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید