پنجره دیپلماسی همچنان باز است
مقامات ایران و اروپا تاکید کرده‌اند که به‌رغم تنش‌ها بر سر مکانیسم ماشه پنجره دیپلماسی همچنان باز است. در همین خصوص سخنگوی ارشد کمیسیون اروپا روز جمعه 14 شهریور تاکید کرد که دیپلماسی با ایران همچنان در جریان است.
انور العنونی، سخنگوی ارشد کمیسیون اروپا، در توضیحی درباره دیدار اخیر کایا کالاس، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در دوحه که پنج‌شنبه‌شب برگزار شد، اعلام کرد که محور اصلی گفت‌وگوها تلاش برای یافتن راه‌حل مذاکره‌شده درباره موضوع هسته‌ای ایران بوده است. وی افزود که دیدار دیپلمات‌های ارشد ایران و اروپا در دوحه بیانگر این است که پنجره دیپلماسی همچنان باز است. همزمان با تشدید تلاش‌ها برای دنبال کردن مسیر دیپلماسی، نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز دوشنبه در وین آغاز به کار می‌کند. در همین رابطه، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی خاطرنشان کرد که در نشست پیش روی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به‌طور قطع برنامه هسته‌ای ایران در مرکز توجه خواهد بود. میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین، طی پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: نشست ماه سپتامبر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از روز دوشنبه آغاز خواهد شد و تردیدی وجود ندارد که موضوع ایران و برنامه هسته‌ای آن در مرکز توجه قرار خواهد گرفت.
تحلیل اکونومیست از مسیر پیش رو
همزمان اکونومیست در مقاله‌ای به آخرین تحولات در زمینه برنامه هسته‌ای ایران و گزینه‌های پیش روی تهران با توجه به نزدیک شدن به مهلت فعال‌شدن مکانیسم ماشه پرداخته است. اکونومیست در این مقاله تبیین می‌کند که آغاز آماده‌سازی‌ها برای عقد یک توافق هسته‌ای جدید میان ایران و کشورهای غربی چه‌بسا منطقی‌ترین مسیر برای رسیدن به یک نتیجه مشترک باشد.
اکونومیست نوشت: توافق میان ایران و غرب بر سر برنامه هسته‌ای این کشور که در سال 2015 امضا شد، سال‌هاست که در حالت جمودی مانده است. از سال 2018 و خروج یک‌جانبه آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک، این توافق بیشتر روی کاغذ معنا داشت تا در عمل. در فوریه سال جاری میلادی نیز رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، این توافق را «پوسته‌ای توخالی» خوانده و خواستار ایجاد توافق با تهران در قالبی جدید شده بود. با‌این‌حال، در دیپلماسی، همانند فیزیک کوانتوم، مقولاتی چون مرگ و زندگی بسیار مبهم و غیرقطعی‌اند.
28 اوت، تروئیکای اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) با این ادعا که ایران تعهدات خود در قالب برجام را زیر پا گذاشته است، روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه برای بازگرداندن خودکار تحریم‌های بین‌المللی علیه این کشور را آغاز کردند. این فرآیند 30روزه، می‌تواند به بازگشت تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی گسترده برای ایران از جمله در حوزه تسلیحاتی بینجامد. گفتنی است که مکانیسم ماشه به نحوی در دل برجام گنجانده شده است که حتی روسیه و چین نیز قادر به وتو کردن آن نیستند. با توجه به نزدیک شدن به زمان انقضای فرآیند اسنپ‌بک (18 اوت)، اروپا ترجیح داد که از آخرین کارت خود برای اعمال فشار به ایران بهره ببرد. این در حالی است که ماه آینده میلادی، ریاست شورای امنیت بر عهده روسیه خواهد بود و این مساله به نوبه خود باعث شد تروئیکا با عجله آغاز فرآیند ماشه را اعلام کند، اقدامی که آخرین نفس‌های یک توافق در حال نابودی تلقی می‌شود.
حال باید دید که ایران چگونه طی مهلت 30روزه به این اقدام پاسخ می‌دهد. مقامات ایران تاکید کرده‌اند اروپا به دلیل پایبند نبودن به تعهداتش در توافق هسته‌ای، فاقد مبنای حقوقی و اخلاقی برای فعال‌سازی این سازوکار مقرر در این توافق علیه ایران است. برخی گمانه‌زنی‌ها در ایران حاکی از احتمال خروج این کشور از از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) است، امری که به توقف مذاکرات با غرب و تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌انجامد. از منظر طرف غربی، این اقدام به‌مثابه اتخاذ رویکرد خصمانه از سوی تهران تلقی می‌شود و احتمال بازگشت درگیری‌ها پس از جنگ 12روزه در ماه ژوئن را بالا می‌برد. تی‌یری کاویل، تحلیلگر موسسه روابط بین‌الملل و استراتژیک (IRIS)، در این رابطه به فرانس24 گفت: «با در نظر گرفتن حجم بالای تنش‌ها در منطقه و جنگ 12روزه اخیر، اگر تحریم‌های سازمان ملل اعمال شود، وضعیت همچنان به سمت بدتر شدن پیش می‌رود و احتمال شعله‌ور شدن درگیری‌ها هم روی میز باقی می‌ماند.»
ایران همچنان بر حق استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای تاکید دارد. کارشناسان معتقدند که امکان رسیدن به یک درک مشترک میان طرفین بر سر میزان و حجم غنی‌سازی از سوی تهران، همان‌طور که هنگام عقد برجام چنین شد، وجود دارد. به بیان دیگر، مذاکره‌کنندگان باید آماده‌سازی‌ها برای ایجاد توافقی جدید را شروع کنند، امری که البته با توجه به فرصت 30روزه اسنپ‌بک بسیار بعید به نظر می‌رسد. این امر البته راه را برای گزینه سوم باز می‌کند: زمان خریدن. روسیه پیشنهاد تمدید شش‌ماهه اسنپ‌بک را مطرح کرده است و به نظر می‌رسد در صورت انجام اقدامات مشخص از سوی ایران، اروپا مخالفت چندانی با این تمدید ندارد.
در این میان، بحث ازسرگیری مذاکرات با آمریکا و توافق با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر سر دور جدید بازرسی‌ها می‌تواند بار دیگر مطرح شود. روز سوم سپتامبر، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکید کرد که مذاکرات ایران با آژانس باید هرچه سریع‌تر آغاز شود. وی تاکید کرد که مذاکره با تهران برای بازرسی از تاسیسات هسته‌ای، از جمله آنهایی که هدف حملات اسرائیل و ایالات متحده قرار گرفتند، نمی‌تواند ماه‌ها ادامه پیدا کند. وی در گفت‌وگو با رویترز عنوان کرد: قطعا امیدوارم که بتوانیم این روند را به‌زودی به پایان برسانیم. ما در تلاش هستیم شاید ظرف چند روز آینده در همین‌جا در وین نشست دیگری برگزار کنیم تا این موضوع را نهایی کرده و بازرسی‌ها را آغاز کنیم.
در همین راستا، روز جمعه 14شهریور، رضا نجفی، سفیر و نماینده دائم ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین، از آغاز دور تازه گفت‌وگوها میان هیات اعزامی ایران و مقامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خبر داد و گفت که این مذاکرات شکل جدید همکاری ایران و سازمان بین‌المللی انرژی اتمی را مشخص می‌کند. اکونومیست در پایان خاطرنشان کرد که معمای پرونده اتمی ایران به نقطه سرنوشت‌سازی رسیده است و به نظر می‌رسد یک توافق هسته‌ای جدید با شرایط متفاوت موثرترین راه برای دستیابی طرفین به اهداف و جلوگیری از فروافتادن منطقه به دام تنش‌های فزاینده باشد.