چرخش بایدن مقابل ایران

دیوید ای. سنگر تحلیلگر روزنامه نیویورک‌تایمز نوشت: دولت بایدن تحریم های جدیدی را علیه تهران وضع کرده و از معترضان حمایت کرده است؛ هم‌زمان با اینکه دولت ایران به روسیه در جنگ اوکراین کمک می‌کند و به غنی سازی هسته ای ادامه می‌دهد.

درادامه این گزارش تحلیلی نیویورک‌تایمز آمده است: ایران در چند روز گذشته به بازرسان بین‌المللی اعلام کرده است قصد دارد تولید سوخت هسته ای در اعماق کوهی را آغاز کند که بمباران آن سخت است و به طور چشمگیری تولید سوخت هسته ای خود را در مرکزی که اسرائیل و ایالات‌متحده بارها در آن خرابکاری کرده‌اند، به سایر نقاط توسعه دهد. همچنین گزارش‌هایی وجود دارد که نیروهای ایرانی، هواپیماهای بدون سرنشین برای جنگ در اوکراین به روسیه داده اند و برخی آژانس های اطلاعاتی غربی گمان می‌کنند که ممکن است ایران، در حال مذاکره به‌منظور تولید موشک برای زرادخانه های رو به اتمام روسیه باشد. همچنین آمریکا سه‌شنبه هفته گذشته ایران را متهم کرد که یک‌بار دیگر تمامیت ارضی عراق را برای انجام حملات در اقلیم کردستان نقض کرده است.

عصر جدیدی از رویارویی مستقیم با ایران به منصه ظهور رسیده است. این رویارویی برای مدتی توسط رویدادهای دراماتیک‌تر - از جمله حمله به اوکراین و افزایش رقابت ایالات‌متحده با چین - و همچنین مذاکرات بی‌نتیجه با تهران که 18ماه به طول انجامید، پنهان شده بود. اکنون، امید بایدن برای ورود مجدد ایالات‌متحده به توافق با ایران که در سال 2015 منعقد شد و دونالد ترامپ آن را رها کرد، کاملا از میان رفته است. مذاکرات در ماه سپتامبر متوقف شد و در هفته های اخیر بایدن تحریم های جدیدی را علیه ایران اعمال کرد و از اعتراضاتی که ایران آن را تهدید برای خود می‌داند، حمایت کرد. به گفته چند مقام دولت در کاخ‌سفید جلسات امنیت ملی آمریکا درباره ایران کمتر به استراتژی مذاکره اختصاص دارد و بیشتر به چگونگی تضعیف برنامه های هسته ای ایران، فراهم کردن وسایل ارتباطی برای معترضان و قطع زنجیره تامین تسلیحات این کشور به روسیه اختصاص یافته است.

جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی در کاخ‌سفید ماه گذشته به‌طور صریح به صدای آمریکا گفت: «در حال حاضر در خصوص توافق با ایران هیچ نوع دیپلماسی در جریان نیست. ما در حال حاضر در بن‌بست هستیم و روی مذاکره تمرکز نداریم.» هنری روم، کارشناس ارشد موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، ادعا کرد که دامنه تهدید فراتر از موضوعی است که مقامات پنتاگون به‌ویژه نگران آن هستند؛ انتقال نگران کننده ترین فعالیت غنی سازی هسته ای به تاسیسات زیرزمینی به نام فردو که یک‌دهه پیش تکمیل شد. روم ادامه داد: «تصور کنید در ژانویه 2021 به دولت آینده می‌گفتیم که در عرض دوسال، ایران اورانیوم نزدیک به درجه تسلیحاتی را در فردو غنی سازی و پیشرفته ترین سانتریفیوژهای خود را در تعداد زیادی مستقر می‌کند، نظارت بین‌المللی به‌شدت محدود را می پذیرد و ذخایر سوختی برای تولید چند بمب را جمع‌آوری کرده است که به قیمت اورانیوم با خلوص بالا و رد تلاش‌های دیپلماتیک است. این اگر بدترین سناریو نباشد، بسیار به آن نزدیک است.»

در تابستان گذشته، مقامات آمریکایی همچنان به احیای توافق هسته‌ای امید داشتند و پیش‌نویس توافقی که بین تیم‌های اروپایی و ایرانی انجام شده بود، تقریبا کامل بود. نمایندگان دولت بایدن - که ایرانی ها از گفت‌وگوی مستقیم با آنها خودداری کردند - طرح ها را تایید کرده بودند و منتظر امضای نهایی مقامات ارشد ایران بودند که البته چنین چیزی اتفاق نیفتاد.

مقامات اطلاعاتی آمریکا ارزیابی کردند که احیای این توافق در میان محافظه کاران ایرانی و سپاه پاسداران به اندازه منتقدان آمریکایی برجام، گزینه نامحبوب است. ایرانی ها به دنبال تعهدی بودند که بر اساس آن آمریکا هرگز به طور یکجانبه از این توافق خارج نشود؛ چرا که آنها می دانستند که به محض ورود مجدد به توافق، بیشتر سوخت هسته ای که ایران در واکنش به تصمیم ترامپ جمع آوری کرده بود، باید به خارج از کشور ارسال شود. سپس اعتراضات خیابانی و توافق با روسیه روی داد که اساسا ایران و بلاروس را در موقعیت کمک به تهاجم روسیه قرار می‌داد.

رابرت مالی نماینده ویژه وزارت امور خارجه در مذاکرات با ایران روز سه‌شنبه گذشته گفت: «حکومت مجموعه ای از انتخاب های مهم را به انجام رسانده است که به طور فزاینده ای ارتباط آن را با بخش بزرگی از جامعه بین‌المللی قطع می‌کند؛ از جمله کشورهای اروپایی که در بخش اعظم سال‌های ترامپ به دنبال نجات توافق هسته ای بودند.» مالی معمولا نسبت به احتمال راه‌حل دیپلماتیک خوش‌بین‌تر بوده، اما دیدگاه او به‌وضوح تغییر کرده است. او گفت: «ایران به توافق هسته ای که در دسترس بود پشت کرد» و افزود که تهران «در تعامل» با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی زمانی که خواستار بازدید و دریافت داده های بیشتر از سایت هایی شده بود که مواد هسته ای در آن کشف شده است، شکست خورد.

ایران پس از آنکه آژانس قطعنامه ای در محکومیت عدم‌همکاری این کشور صادر کرد، برنامه های خود را برای تولیدات جدید هسته ای اعلام کرد. مالی ادعا کرده بود که ایران با «مجموعه‌ای از چرخه‌های معیوب» مواجه است. به ادعای وی سرکوب به اعتراضات بیشتر دامن می‌زند. اعتراضات باعث سرکوب بیشتر می‌شود. اتحاد با روسیه تنها ایران را بیشتر منزوی می‌کند و نداشتن شریک دیگری جز روسیه نیز باعث می‌شود که تهران این اتحاد را دوچندان کند.

بزرگ‌ترین نگرانی برای اسرائیل و بسیاری در ایالات‌متحده، اعلام ایران مبنی بر آغاز غنی سازی سوخت هسته ای 60‌درصد در فردوست؛ تاسیساتی که در داخل کوه قرار دارد و پس از حملات سایبری مکرر و حملات به نطنز ساخته شد. دولت اوباما تلاش کرد این سایت غنی‌سازی هسته‌ای را در جریان مذاکرات سال‌های 2013 تا 2015، تعطیل کند. وندی شرمن، مذاکره‌کننده اصلی که اکنون معاون وزیر امور خارجه است، در آن زمان گفت که شکست در انجام این کار یکی از ناامیدی های بزرگ‌تر او بود؛ اگرچه توافق به‌صراحت از فعالیت های هسته ای که ایرانی ها اخیرا گفته اند در آنجا آغاز خواهند کرد، جلوگیری می‌کرد.

حال سوال این است که آیا کابینه جدید جنگ‌طلب‌تر بنیامین نتانیاهو برای حمله به تاسیساتی که به‌سختی نابود می‌شود و این کار جز با بزرگ‌ترین بمب‌هایی که در اعماق زمین منفجر می‌شود انجام نمی‌شود، بر آمریکا فشار خواهد آورد؟ هم ایالات‌متحده و هم اسرائیل برای انجام نبرد سخت آموزش مشترک دیده‌اند و نتانیاهو آخرین بار که نخست‌وزیر بود، تا آستانه دستور چنین کاری پیش رفت.

براساس ارزیابی های عمومی ارائه شده از سوی دولت آمریکا، ایران اکنون نسبت به زمان نقطه گریز بیش از یکساله تحت توافق 2015 آنقدر پیشرفت کرده است که می تواند ظرف چند هفته سوخت کافی بمب را جمع آوری کند. با این حال غرب هنوز زمان خواهد داشت: سیا و مقامات اطلاعاتی اسرائیل می‌گویند که تبدیل سوخت به سلاحی که بتواند روی موشک قرار گیرد، دوسال طول می‌کشد و ایالات متحده اخیرا ارزیابی کرده است که مدرکی دال بر ساخت بمب در دست ندارد. اما در شرایطی که بازرسی ها محدود شده و دوربین های نصب شده از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی توسط ایرانی ها خاموش شده‌اند، تقریبا مفروض همه ارزیابی‌ها این است که اطلاعات کاملی در مورد وضعیت برنامه های هسته ای و موشکی ایران وجود دارد.

اما شکاف‌های فزاینده در این ارزیابی می‌تواند تشخیص انحراف هسته‌ای را سخت کند و بسیاری از کارشناسان خاطرنشان کرده اند که ایران در حال توسعه موشک های کروز بزرگ است که می تواند بسیاری از موانع را برای تامین سلاح از میان ببرد. نکات دیگری نیز در این میان وجود دارد. ارائه پهپادهای ایران به روس ها اکنون به عامل مهمی در جنگ تبدیل شده است و اگر این همکاری به موشک ها هم کشیده شود - و تاکنون تاییدی درباره آن وجود ندارد - ایالات‌متحده و اوکراین به دنبال راه هایی برای ایجاد اختلال در جریان تامین تسلیحات خواهند رفت. اما این می‌تواند خطر تشدید تنش را به همراه داشته باشد؛ زیرا روسیه تاکنون تمایلی به حمله به محموله‌های تسلیحات غربی به اوکراین نداشته است. بایدن نسبت به باراک اوباما در حمایت از معترضان ایرانی صریح‌تر بوده است. چند تن از دستیاران بایدن که در دولت اوباما حضور داشتند، گفتند که دفعه قبل بیش از حد محتاط بودند؛ زیرا در مورد اینکه معترضان به‌عنوان عوامل مرتبط با سیا معرفی شوند، ترس وجود داشت.

اما این سوال همچنان در واشنگتن مطرح است که چگونه ایالات‌متحده می‌تواند اقدامی بیش از حمایت‌های لفاظی و اخلاقی از معترضان انجام دهد و آیا بایدن برای کمک به آنها ریسک اقدامات مخفیانه را به جان می‌خرد؛ به‌ویژه با توجه به سابقه طولانی دخالت سیا در سیاست داخلی ایران که به دهه 1950 بازمی‌گردد. در حالی که این رویداد توسط اکثر آمریکایی‌ها تا حد زیادی فراموش شده است، اما همچنان با جزئیات روشن و مشخص به جوانان ایرانی آموزش داده می‌شود. ممکن است حرکت به این سمت وابستگی زیادی به پرسش دیگری داشته باشد مبنی بر اینکه آیا بایدن و دستیارانش اکنون ایران را خطری بزرگ‌تر از زمان ورود رئیس‌جمهور به کاخ سفید در 20 ژانویه 2021 می‌دانند؟

روم ادعا می‌کند: «دولت می گفت که می خواهد برنامه هسته ای ایران را در باکس قرار دهد. فکر می کنم این ایده، کنار گذاشتن چالش ایران پس از دستیابی به توافق را منعکس می‌کند. اما دولت اکنون باید با این واقعیت مقابله کند که اساسا در همه زمینه‌ها و ابعاد امروز تهدید ایران برای صلح و امنیت بین‌المللی بیشتر از دوسال پیش است.»

• مدودف: تنها راه پیشگیری از جنگ هسته‌ای، پیروزی روسیه در اوکراین است
• بایدن مذاکرات هسته‌ای را کنار نگذاشته است
• درخواست اوکراین برای تحریم ایران
• بورس، اولویت دولت نیست
• بحران در روابط تهران - کی‌یف