گره‌های مذاکراتی کجاست؟

در گزارش بلومبرگ به نقل از «مقام های مطلع» آمده است: «با پاسخ واشنگتن و تهران به پیشنهاد «نهایی» اتحادیه اروپا که در ازای به عقب برگرداندن برنامه هسته ای رو به گسترش ایران، تحریم ها علیه اقتصاد این کشور از جمله صادرات نفت را کاهش می‌دهد، انتظارات برای پیشرفت قریب الوقوع بالا رفت.» به نوشته بلومبرگ، یکی از مقامات ارشد اروپایی گفت که «طرفین هرگز تا به این حد به احیای توافق‌نامه 2015 (برجام) نزدیک نشده اند و یکی از مشاوران ارشد دولت بایدن هم این اظهارات را بازگو کرد.» به نوشته این رسانه آمریکایی، «با این حال، دو مقام دیگر که از مذاکرات مطلع بودند، گفتند که اختلافات بر سر تحقیقات ناظران بین‌المللی (بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی) در مورد فعالیت هسته ای گذشته جمهوری اسلامی و دریافت ضمانت های اقتصادی مورد درخواست تهران در صورت خروج دولت آینده آمریکا از توافق ادامه دارد، همان‌طور که دونالد ترامپ رئیس جمهور وقت آمریکا چهار سال پیش چنین کاری را انجام داد.» همه مقام هایی که بلومبرگ در گزارش خود به اظهارات آنها استناد کرده است، از این رسانه آمریکایی خواستند که به دلیل صحبتشان درباره «اطلاعات حساس»، هویت آنها فاش نشود.

مذاکرات، زیر ذره بین تاجران

همچنین در گزارش بلومبرگ آمده است: «مذاکرات (برجامی) به دقت توسط تاجران نفت و گاز و همچنین توسط سیاستمدارانی که با واکنش منفی افکار عمومی روبه‌رو هستند زیر نظر گرفته می‌شود؛ چرا که قیمت‌های بالای انرژی باعث افزایش تورم در سراسر جهان می‌شود و این توافق می تواند میلیون ها بشکه نفت و محصولات پالایش‌شده (پتروشیمی) را که ایران از زمان اعمال مجدد تحریم های آمریکا در سال 2018 توسط دولت ترامپ ذخیره کرده است، آزاد کند.»

این رسانه آمریکایی ادعا کرد: «در حالی که طرف های مذاکره به‌طور علنی درباره جزئیات تحولات اخیر اظهارنظر نکرده اند، این احساس وجود دارد که تهران برای واگذاری امتیاز بیشتر با فشار مواجه است.» یک سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید با اذعان به وجود شکاف ها و اختلافات در مذاکرات اعلام کرد که واشنگتن در حال ادامه دادن به مذاکره است. ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، چهارشنبه هفته گذشته (دوم شهریور) از دریافت پاسخ دولت آمریکا به نظرات ایران برای حل و فصل موضوعات باقی مانده در مذاکرات رفع تحریم، از طریق هماهنگ کننده اروپایی گفت وگوها خبر داد.

جمهوری اسلامی ایران راستی آزمایی رفع تحریم ها، اخذ تضمین در خصوص ماندگاری برجام و رفع ادعاهای پادمانی آژانس اتمی را اصلی ترین مطالبه خود در مذاکرات رفع تحریم ها قرار داده و تاکید کرده است که تنها بازگشت به قرارداد دوجانبه ای را که در ازای برخی محدودیت‌ها نفع ملموس اقتصادی برای ملت ایران به همراه داشته باشد، منطقی می داند و آن را می پذیرد.

نشست مهم سپتامبر

بلومبرگ در بخشی از گزارش بامداد روز شنبه خود به ادعاهای پادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اشاره کرد. این رسانه آمریکایی نوشت: «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که بازرسان آن برای بیش از سه سال در حال بررسی آثار اورانیوم کشف شده در چند سایت اعلام نشده هستند، در ماه سپتامبر دو نشست مهم برگزار می‌کنند که با حضور مقامات ارشد همه طرف های اولیه توافق 2015 (برجام) شامل چین، فرانسه، آلمان، ایران، روسیه، بریتانیا و ایالات‌متحده می‌شود.» بلومبرگ ادامه داد: «تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی هفته های اخیر به‌عنوان یکی از نقاط اختلاف و مانع بزرگ برای پیشرفت (در مذاکرات برجامی) ظاهر شده است؛ اما رافائل گروسی مدیرکل آژانس این هفته طی مصاحبه با شبکه پی بی اس تاکید کرد که به نتیجه رساندن این تحقیقات ممکن است.» این رسانه آمریکایی مدعی شده است؛ ایران می خواهد ببیند که شورای حکام آژانس در نشست یک‌هفته ای که 12 سپتامبر در وین آغاز می‌شود، چگونه با این پرونده برخورد می‌کند. مقامات گفتند اگرچه بعید است آژانس به طور کامل این پرونده را کنار بگذارد، اما بازرسان ممکن است بتوانند کار خود را در چارچوب توافق هسته ای به نتیجه برسانند.

بازگشت زمان‌بر ایران به بازار نفت

در بخشی از گزارش این رسانه آمریکایی از وجود مشکلات به‌منظور اجرای توافق احتمالی برای احیای توافق هسته ای سال 2015 و زمان‌بربودن ورود نفت ایران به بازارهای جهانی تاکید شده است. بلومبرگ نوشت: «به گفته یک مقام اروپایی، حتی اگر واشنگتن و تهران با احیای این توافق موافقت کنند، اجرای آن همراه با چالش خواهد بود و این امر به آن معناست که بازگشت کامل ایران به بازارهای نفت ماه ها طول می کشد.» این رسانه افزود: «این امر مشکلی برای مقامات آمریکایی است که در وضعیت بغرنج مذاکره قرار دارند. هر گونه امتیاز اضافی که به ایران داده شود، باعث بازنگری جدید در میان اعضای دوحزب شکاک کنگره می‌شود و این موضوع می تواند به انتخابات میان دوره ای (کنگره) ایالات متحده در ماه نوامبر سرایت کند و دولت بایدن در معرض خطر از دست دادن کنترل (حزب دموکرات) بر سناست.» اکنون این پرسش مطرح است که آیا اختلافاتی که بلومبرگ به آنها اشاره کرده است، می تواند در زمینه احیای برجام مشکل ایجاد کند یا ممکن است به نتیجه رسیدن مذاکرات به بعد از بازه زمانی اجلاس سپتامبر شورای حکام موکول شود؟ سوال دیگر این است که بازی «توپ را در زمین دیگری انداختن» توسط ایران و آمریکا تا چه زمانی قرار است ادامه داشته باشد؟

مذاکرات طولانی می‌شود

صابر گل عنبری، کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل در این خصوص به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «به نظر می‌رسد آمریکا در پاسخ به ملاحظات تهران در مورد متن اروپا نه موافقت قاطع کرده و نه مخالفت قاطع؛ بنابراین به احتمال زیاد پاسخ واشنگتن، تهران را راضی نخواهد کرد و این را می توان از اظهارات اخیر وزیر خارجه کشورمان در دیدار با رئیس جمهور زنگبار متوجه شد.» وی با اشاره به این مساله که ممکن است پاسخ آمریکا برای ایران رضایت بخش نباشد، توضیح داد: «در این صورت ایران تلاش خواهد کرد یک‌سری مسائلی را مطرح و بر موضع خود پافشاری کند تا توپ دوباره به زمین آمریکا برگردد.» به گفته گل عنبری این روند احتمالا مدتی به طول خواهد انجامید. همچنین این کارشناس گفت که برای مسائل پادمانی هنوز راه حلی پیدا نشده است و توضیح داد: «از یکسو ایران خواهان بسته‌شدن این پرونده هاست و ظاهرا جدول زمانی نیز برای آن تعریف شده بود. ولی این مساله باز منوط به آن شده که آژانس تایید کند پاسخ ایران مکفی بوده است.»

وی افزود: «اما از اظهارات گروسی می توان اینطور برداشت کرد که آژانس رویکرد خود را دارد و احتمالا به حل و فصل سیاسی قضیه بین تهران و واشنگتن رضایت ندهد.» کارشناس مسائل بین‌الملل به نقش لابی اسرائیل نیز اشاره کرد و گفت: «این لابی همچنان‌که فشارهای خود را در آمریکا افزایش داده، احتمالا فشارهایش بر گروسی و آژانس را نیز شدت بخشیده است، به همین دلیل نیز مواضع سرسختانه را از سوی مدیرکل آژانس شاهد هستیم.» گل عنبری با بیان اینکه اظهارات گروسی نوعی نگرانی را در ایران ایجاد کرده که شاید توافق به مرحله اجرا نرسد، افزود: «این در حالی است که از سوی ایران این مساله مطرح است که توافق شود و در بازه زمانی بین امضا و اجرای توافق، پرونده پادمانی نیز به نوعی بسته شود.» وی افزود: تمامی این مسائل و مشکلات و نگرانی‌های جدید حاصل‌شده از اظهارات گروسی در ایران، باعث طولانی تر شدن مدت مذاکرات خواهد شد.

چرا بایدن عجله ای برای توافق ندارد؟

این کارشناس همچنین اشاره کرد که با نزدیک شدن به فضای انتخاباتی آمریکا، با توجه به تحرکات رسانه ای گسترده طرفداران ترامپ و لابی اسرائیل در آمریکا اینگونه وانمود شده که بایدن در برابر ایران کوتاه آمده و برنده این توافق، ایران خواهد بود. گل عنبری تاکید کرد: «این در حالی است که دموکرات ها می خواستند از توافق به نفع خودشان در انتخابات کنگره استفاده کنند. این مساله نیز باعث شده است که تیم بایدن مانند قبل نسبت به حل و فصل مسائل باقی‌مانده پیش از انتخابات کنگره در تکاپو نباشد.»

در عین حال این کارشناس مسائل بین‌الملل به برگزاری انتخابات اسرائیل در اول نوامبر پرداخت و توضیح داد: «در چنین بازه زمانی قبل از انتخابات اسرائیل، امضای توافق برجام می تواند به نفع نتانیاهو تمام شود و برگ برنده ای برای وی باشد تا بتواند یائیر لاپید را کنار بزند.» گل عنبری گفت: «با توجه به مجموعه این مسائل، به نظر می‌رسد زمان رسیدن به توافق کمی به طول بینجامد.» این کارشناس همچنین در خصوص نگاه ایران به این فضا تاکید کرد که در چنین شرایطی در ایران نیز برخی محافل محافظه کار به این نتیجه رسیده اند که بهتر است احیای برجام به بعد از انتخابات کنگره آمریکا موکول شود و هر چه توافق دیرتر امضا شود به نفع کشور خواهد بود.»

برجام 2 از برجام 1 متفاوت است

همچنین علم صالح، استادیار مطالعات ایران و خاورمیانه در دانشگاه ملی استرالیا به «دنیای‌اقتصاد» گفت: «هیچ بعید نیست که برجام 2022 نسبت به برجام 2015 متفاوت باشد و دلیل آن نیز پیچیدگی های بسیار و تغییر شرایط در چند سال گذشته است.» صالح تاکید کرد: «آنچه مسلم است در برجام 2022 هر دو طرف ایران و آمریکا پذیرفته اند مسائل فرابرجامی را مدنظر قرار دهند. به عنوان مثال در سال 2015 همه نکاتی که درباره آن توافق شد یا نشد، مسائل برجامی یا مسائل مرتبط با مساله اتمی ایران بود.» این استاد دانشگاه با بیان این موضوع که در سال 2018 ترامپ به دلیل مسائل فرابرجامی از برجام خارج شد، تبیین کرد: «از این رو هم تهران و هم واشنگتن پذیرفته اند که در مذاکرات و توافق فعلی، مسائل فرابرجامی را نیز مدنظر قرار دهند و همین امر باعث می‌شود که مذاکرات از پیچیدگی های زیادی برخوردار شود.»

صالح در عین حال گفت، موقعیت ایران نسبت به سال 2015 بسیار متفاوت شده و همین امر موجب شده است که قدرت چانه زنی تهران بالاتر برود و کار آمریکا برای رسیدن به توافق دشوارتر شود. استادیار مطالعات ایران و خاورمیانه در دانشگاه ملی استرالیا معتقد است که اکنون، هم تهران و هم واشنگتن پذیرفته اند تنها راهی که دارند، راه حل دیپلماتیک است و هیچ‌گونه پلن جایگزینی ندارند. همچنین هر دو طرف نسبت به توافق بسیار محتاط عمل می‌کنند؛ زیرا می دانند که بعد از امضای برجام، تفسیرپذیری و مشکلات حقوقی و قانونی آن تاحدود زیادی باید مدنظر قرار گیرد. به همین دلیل آمریکا و ایران در تلاش هستند برجام، توافقی پایدار و مستند باشد. وی افزود: «این پیچیدگی ها باعث می‌شود که رسیدن به توافق طولانی تر و دشوارتر شود.» علم صالح در نهایت با بیان اینکه توافق احیای برجام امضا می‌شود، تاکید کرد: «این در حالی است که این توافق، توافقی مرضی‌الطرفین نخواهد بود اما هر دو طرف می دانند که جایگزینی جز آن ندارند.»