25 فعال سیاسی و نماینده پاسخ دادند؛ چرا «برجام» بی‌حاصل بود؟

7 سال از امضای «برجام» سپری شده است؛ 25 نفر از فعالان سیاسی و نمایندگان مجلس در ارزیابی این توافق به ناکارآمدی تیم سابق مذاکره کننده و اعتماد آنها به غرب و عهدشکنی طرف مقابل پرداختند.

به گزارش خبرگزاری مهر، گروه سیاست - 23 تیرماه 1394 بود که برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به (برجام) به امضای ایران و اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد و آلمان رسید. حسن روحانی رئیس دولتِ تدبیر و امید در همان روز در گفتگوی زنده تلویزیونی به مناسبت امضای برجام گفت: «عیدانه فراوان شد، تا باد چنین بادا... امروز به ملت شریف ایران اعلام می‌کنم که طبق این توافق، در روز اجرای توافق (دی ماه 94) تمامی تحریم‌ها، حتی تحریم‌های تسلیحاتی، موشکی هم به‌صورتی که در قطعنامه بوده، لغو خواهد شد. تمام تحریم‌های اقتصادی شامل مالی، بانکی، بیمه، حمل‌ونقل، پتروشیمی و فلزات گرانبها بالمره (یکباره) لغو خواهد شد و نه تعلیق.»

عباس عراقچی معاون وزیر خارجه سابق ایران نیز در سال 94، امضای کری را تضمین می‌خواند و محمدجواد ظریف وزیر خارجه سابق ایران هم در همان سال می‌گوید: «به شما اطمینان می‌دهم آمریکا نمی‌تواند از برجام خارج شود» این در حالی است که او در مهر 98 در همایشی اعتراف کرد: «آمریکا به هیچیک از قوانین بین‌المللی توجه نمی‌کند و سیاست یک‌جانبه‌گرایی را در پیش گرفته است و اگر همین رویه را ادامه دهد دیگر کسی به امضای آمریکا توجهی نمی‌کند و آمریکا را از روابط خود خارج خواهند کرد». این یعنی 4 سال طول کشید تا وزارت خارجه به خطای بزرگ خویش پی ببرد و متوجه بیانات مقام معظم رهبری مبنی بر عدم اعتماد به غرب و آمریکا بشوند.

علی رغم خوش‌بینی‌های «تدبیری‌ها» در نهایت، چند ماه پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور آمریکا، وی به صورت یکجانبه از آن خارج شد.

به هرحال از تاریخ تصویب برجام 7 سال سپری شده است و کلید تدبیر نه تنها چرخشی به همراه نداشت بلکه دوره «پسا برجام» نشان داد، اعتماد به غرب (به ویژه آمریکا) و اطمینان از وعده‌های آن‌ها می‌تواند تا چه اندازه مخرب باشد.

در این راستا و به مناسبت سالروز تصویب این قطعنامه «شبه ترکمانچای»، به سراغ تعدادی از فعالان و کنشگران سیاسی، نمایندگان فعلی و ادوار و مجلس و در برخی موارد هم به سراغ یادداشت‌های سابق تعدادی از روزنامه نگاران رفتیم تا اظهار نظرات آنها پرامون «برجام» و آثار آن را بررسی کنیم.

کمال‌الدین سجادی سخنگوی جبهه پیروان خط امام و رهبری در گفتگو با مهر، گفت: در بحث برجام، مشکل اصلی، وجود اشکال در متن توافق‌نامه بود. ایران به تعهدات خویش عمل کرد اما طرف مقابل یعنی آمریکا بر سر تعهدات خویش نماند. درواقع بخشی از مشکلات موجود در مذاکرات به متن برجام و بخشی دیگر به بدعهدی آمریکا برمی‌گردد.

توقعی خیال‌پردازانه از برجام

محمدصادق کوشکی کارشناس و تحلیلگر سیاسی نیز در گفتگو با مهر تصریح کرد: برجام یک متن حقوقی نبود، یک برنامه‌ای برای تضعیف توانمندی هسته‌ای ایران بود.

وی افزود: من تعجب می‌کنم از دوستانی که خودشان را متخصص در مذاکره می‌دانستند و توقع داشتند آمریکا به متنی مثل برجام وفادار باشد؛ متنی که آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها تنظیم کردند، اصلاً نیازی به وفاداری نسبت به آن وجود نداشت. توقعی که ما از برجام داشتیم، غیرواقعی، خیال‌پردازانه و رمانتیک بود.

تحلیل‌گر مسائل سیاسی بیان کرد: برجام یک برنامه‌ای است که در مقدمه آن به صراحت قید شده «اجرای تعهدات مندرج در این برنامه برای 1+5 داوطلبانه است» یعنی هر کدام از اعضای 1+5 بر اساس مقدمه برجام می‌توانند هر زمان که بخواهند تعهداتشان را انجام دهند یا انجام ندهند، یعنی اگر آمریکایی‌ها درون برجام می‌ماندند و هیچکدام از تعهدات خود را اجرا نمی‌کردند، خلاف برجام نبود.

متن قابل قبولی در برجام نوشته نشد

حمیدرضا ترقی عضو شورای مرکزی حزب موتلفه هم می‌گوید: توافقنامه برجام علی‌رغم اینکه اهدافی را دنبال می‌کرد، اما از ابتدا به دلیل عدم سرمایه‌گذاری فکری، عدم کارآمدی تیم مذاکره‌کننده و وجود جاسوس خارجی در درون این تیم، موجب شد که نتوانیم یک متن قابل قبولی را در برجام بنویسیم که منافع ایران در آن تأمین بشود و سیاست‌های ادعاشده توسط دولت وقت به عنوان سیاست «برد برد» را به حقیقت برساند.

وی تاکید کرد: تیم مقابل مذاکره‌کننده دارای کارشناسان متعدد بود، در صورتی که در تیم ایرانی چند کارشناس محدود وجود داشت!

آنچه پیش رو دارید مواضع 25 فعال سیاسی و نماینده مجلس پیرامون «برجام» است:

ردیف

نام

سِمت موضع‌گیری «برجامی» 1

فریدون عباسی

نماینده مجلس برجام امتحان خود را پس داد و این خسارت محض نتیجه خود را نشان داد. 2

محمد ناظمی اردکانی

دبیرکل جامعه اسلامی مدیران در برجام، دولت گذشته به نتیجه‌ای نرسید و هزینه‌های زیادی هم در برداشت. آمریکا از آن خارج شد و سایر کشورها هم به تعهدات خود عمل نکردند. 3

مجتبی شاکری

دبیرکل جمعیت جانبازان می‌خواستند توافق برجام به هر قیمتی انجام بشود که این با هیچ منطقی سازگار نیست. منافع و قدرت یک کشور را نمی‌توان با فشار و زورگویی طرف مقابل حفظ کرد. 4

حبیب‌الله بوربور

عضو خانه احزاب متن برجام دولتِ حسن روحانی اصلاً خوانده نشد. برجام یک توافقنامه نبود، یک سند استعمارگری بود. 5

حسین نجابت

نماینده ادوار مجلس برجام در ابعاد مختلف خود، ما را تحقیر کرد. همان روز که آمریکا از برجام خارج شد، باید محکم‌تر برخورد می‌کردیم. 6

حسین کنعانی مقدم

کارشناس مسائل بین‌الملل برجام تجربه بسیار خوبی برای جمهوری اسلامی شد تا در توافق‌نامه‌های آینده خود با دنیا، مراقب تعهدات باشد. 7

اسدالله بادامچیان

دبیرکل حزب موتلفه اسلامی برجام به پایان رسیده؛ ابتکاری جدید لازم است. مردم نباید اعتنایی به تحلیل‌های غلط غرب‌زده‌ها داشته باشند. 8

محمدکاظم انبارلویی

روزنامه‌نگار روحانی و ظریف با برجام، دست‌وپای دولت جدید را در پوست گردو گذاشتند و بخشی از دیپلماسی دولت جدید را نقد کردن «چک برجام» با خسارات محض آن قرار دادند! 9

سیدمحمد حسینی

دبیرکل کانون دانشگاهیان ایران اسلامی تجربه برجام نشان داد با همه محدودیت‌هایی که پذیرفتیم اما طرف مقابل به هیچکدام از تعهدات خود عمل نکرد و حاضر نشد حقوق ملت ایران را به رسمیت بشناسد. 10 محمد جواد لاریجانی دبیر اسبق ستاد حقوق بشر قوه قضائیه برجام سند مقدسی نیست و تنها موجب ضرر و لو رفتن اسامی نخبگان و دانشمندانمان شد. 11

مالک شریعتی

نماینده مردم تهران در مجلس در دولت غرب‌گرا گفتند که بدون برجام و FATF نمی‌شود واکسن کرونا وارد کرد، عضو سازمان شانگهای شد، یک قطره نفت فروخت و با همسایگان قرارداد بست! 12

حسین شریعتمداری

مدیرمسئول روزنامه کیهان کاش ظریف و دوستان‌شان به جای این همه تعریف از برجام، فقط به یکی از دستاوردهای آن اشاره می‌کردند! چرا توضیح نمی‌دهند که هیچ تحریمی لغو نشده، بلکه صدها تحریم دیگر هم به آن اضافه شده است. 13

روح‌الله مدبر

کارشناس مسائل بین‌الملل اروپایی‌ها پس از خروج آمریکایی‌ها از برجام، بیشترین خیانت را به ایران کردند و به هیچکدام از تعهدات خود پایبند نبودند. 14

سید محمود نبویان

نماینده مجلس یکی از ضعف‌های برجام برای ما که نقطه قوت آن برای آمریکایی‌ها بود، همین بود که نکاتی که در برجام آمده، مبهم است و در برجام چیزهای کلی گفته شده که تکلیف آنها روشن نیست. 15

ابراهیم کارخانه‌ای

نماینده ادوار مجلس توافق برجام به قدری خسارت‌بار بود که مقام معظم رهبری پس از تصویب مجلس در پاسخ به نامه رئیس جمهور وقت با 28 شرط نسبت به اجرای برجام موافقت فرمودند. 16

مجتبی ذوالنوری

عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس برجام توافق خوبی نبود، چون در قالب برجام حقوق ما تأمین نشد و تضمینی در آن دیده نشد که حقوق ما را تأمین کند. محدودیت‌های برجامی نگذاشت تا ما مسیر خود را طی کنیم. بانیان آن باید از مردم عذرخواهی کنند. 17

محسن کوهکن

نماینده ادوار مجلس ربط دادن همه مشکلات اقتصادی به برجام توسط روحانی و مشاورانش، تأثیر منفی در بازار و روان جامعه گذاشت! 18

سعدالله زارعی

تحلیلگر مسائل سیاسی روحانی راهبرد اصلی دولت را حل مشکلات اقتصادی به واسطه مذاکره و توافق با غرب قرار داد و برای انعقاد این توافقنامه عجله کرد. بیش از آنکه محتوای برجام برای دولت اهمیت داشته باشد، اصل توافق با غرب را معیار حرکت خود قرار داد. 19

مصطفی خوش‌چشم

کارشناس مسائل سیاسی محمدجواد ظریف و تیم مذاکره کننده‌اش، به ساختار مذاکرات ناآشنا بودند، خوش‌بینی مفرط به طرف آمریکایی داشتند و عجله بسیار زیادی برای توافق به خرج دادند که انگیزه‌شان از این عجله مشخص نیست. 20

کمال‌الدین سجادی

سخنگوی جبهه پیروان خط امام و رهبری در بحث برجام، مشکل اصلی، وجود اشکال در متن توافق‌نامه بود. ایران به تعهدات خویش عمل کرد اما طرف مقابل یعنی آمریکا بر سر تعهدات خویش نماند. 21

محمدصادق کوشکی

تحلیلگر مسائل سیاسی برجام یک متن حقوقی نبود، یک برنامه‌ای برای تضعیف توانمندی هسته‌ای ایران به دست خود ایرانی‌ها بود. 22

حمیدرضا ترقی

قائم مقام حزب موتلفه اسلامی عدم سرمایه‌گذاری فکری، عدم کارآمدی تیم مذاکره‌کننده و وجود جاسوس در درون این تیم، موجب شد که نتوانیم یک متن قابل قبولی را در برجام بنویسیم که منافع ایران در آن تأمین بشود. 23

مصطفی میرسلیم

نماینده مجلس مذاکرات برجام برای ما بسیار گران تمام شده است و اجرای برجام نیز اگر بد عهدی آمریکا و سست عهدی اروپا نبود، به شرطی موفق می‌شد که دولت با خودباوری وارد صحنه اجرای آن می‌شد. 24 ابراهیم رضایی عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس واقعیت این است که ظریف و تیم دیپلماسی دولت بر اساس خوش‌خیالی به غرب، نگاه متوازنی به عرصه بین‌المللی نداشتند و نتوانستند از ابزار دیپلماسی متوازن در نقد کردن چک برجام استفاده کنند. 25 لطف الله فروزنده عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس آمریکا در موضوع برجام ثابت کرد که استکبار اهل عمل به مذاکره نیست، عمل نکردن آمریکا به برجام به برخی از گروه‌های داخلی در کشورمان که دم از سازش می‌زدند، ثابت کرد که شیطان بزرگ اهل تعامل نیست.