اعاده دیپلماسی هسته‌ای
واقعیت های سیاست خارجی ایران بیانگر آن است که برجام با فراز و نشیب های خود هنوز ادامه دارد. اگرچه ایران و ایالات متحده رویکردهای متفاوتی در ارتباط با سیاست‌های منطقه ای دارند، اما واقعیت آن است که می‌توان برجام را خارج از تفاوت های ادراکی دو کشور ایران و آمریکا درباره شکل بندی های امنیت منطقه ای به نتایج مثبت و موثری رساند.
واقعیت های موجود بیانگر آن است که روند دیپلماسی ایرانی مبتنی بر نشانه هایی از چندجانبه گرایی، همکاری های سازنده، حفاظت از دیپلماسی و نهایی سازی برجام بوده است.
حفاظت از برجام بدون شکل بندی و قالب های مبتنی بر بازدارندگی، انعطاف پذیری، همکاری های چندجانبه و مقابله با سیاست‌های یکجانبه آمریکا حاصل نخواهد شد. به همین دلیل است که جمهوری اسلامی عمدتا از سازوکارهای موازنه قدرت و بازدارندگی برای حفاظت از دیپلماسی و برجام بهره گرفته است. واقعیت های برجام و سیاست منطقه ای ایران بیانگر آن است که به هر میزان کشوری از قدرت بازدارنده بیشتری برخوردار باشد، در دیپلماسی جهانی آمادگی بیشتری برای چانه زنی خواهد داشت. ارتقای قابلیت بازدارندگی ایران را می‌توان یکی از پشتوانه های اصلی دیپلماسی هسته ای در مذاکرات وین دانست. تحریم‌های اقتصادی آمریکا فضای پرمخاطره و شکننده ای را در حوزه امنیت منطقه ای ایجاد کرده است. بازگشت و اعاده تحریم‌ها را می‌توان در زمره موضوعاتی دانست که موازنه قدرت را تحت تاثیر قرار می‌دهد. تداوم دیپلماسی وین به این دلیل امکان پذیر است که ایران از «سازوکارهای بازتولید موازنه قدرت» به موازات «دیپلماسی چندجانبه» بهره می‌گیرد.
1- چندجانبه گرایی، مذاکرات تهران و دیپلماسی وین
فرآیند کنش دیپلماتیک ایران در سال‌های گذشته هیچ‌گاه دچار وقفه نشده است. وقفه های شکل گرفته ماهیت مرحله ای داشته و می‌توان از آن به عنوان «تنفس دیپلماتیک» یاد کرد. تمامی واقعیت های موجود بیانگر آن است که دیپلماسی چندجانبه ایران عامل تقویت مذاکرات وین شده است. به همین دلیل می‌توان تاکید داشت که دیپلماسی وین به گونه اجتناب ناپذیری از ژوئن 2022 اعاده خواهد شد. علت اصلی نقش یابی دیپلماسی وین آن است که قابلیت بازدارنده جمهوری اسلامی از «اعتبار، تکرارپذیری، ارتقا بخشی و تداوم» برخوردار بوده و این امر می‌تواند مانع وقفه دیپلماتیک شود. نقش یابی «جوزپ بورل» کمیساریای سیاست خارجی اتحادیه اروپا در اعاده دیپلماسی برجام اهمیت قابل توجهی دارد. ایران در فضای چندجانبه گرایی دیپلماتیک منطقه ای قرار دارد. همکاری های منطقه ای ایران با کشورهایی مانند عراق، سوریه و قطر می‌تواند زمینه بهینه سازی مذاکرات وین را فراهم آورد. اهمیت مذاکرات وین در همکاری های چندجانبه ایران خواهد بود. ایران تلاش دارد تا موازنه تکنیکی در قابلیت های غنی سازی را فراهم آورده و از این طریق هشدارهای راهبردی را برای نهادهای بین‌المللی و قدرت های اروپایی منعکس ساخته است.
سفر انریکه مورا به تهران از این جهت اهمیت دارد که می‌تواند زمینه جدیدی از دیپلماسی هسته ای را فراهم آورد. ضرورت اعاده مذاکرات وین زمینه لازم برای مذاکرات تهران را اجتناب ناپذیر ساخته است. در روزهای 18، 19 و 20 اردیبهشت دیپلماسی تهران نشانه‌های بروز ابعاد چندجانبه و فراگیری را آشکار کرده است. سفر بشاراسد به تهران و متعاقب آن سفر امیر قطر را می‌توان به عنوان مقدمه ای برای بازیابی سیاست‌های منطقه ای و راهبردی ایران در فضای اعاده برجام دانست. هم اکنون نشانه هایی از فضای تصمیم‌گیری و تصمیم سازی راهبردی در مذاکرات منطقه ای و سیاست‌های راهبردی جمهوری اسلامی مشاهده می‌شود. ایران درصدد است تا گام دیگری از اعتمادسازی منطقه ای را به آزمون گذارد. مذاکرات تهران به گونه اجتناب ناپذیر با سیاست‌های منطقه ای و بین‌المللی پیوند یافته است. در چنین فرآیندی طبیعی به نظر می‌رسد که آمریکا نیز در مدار انعطاف پذیری مرحله ای قرار گیرد. اگرچه مجلس سنای آمریکا زمینه تصویب قوانین جدید را برای محدودسازی ایران فراهم آورده، اما چنین سیاستی در فضای دیپلماسی چندجانبه تهران کم اثر خواهد شد.
2- آمریکا و ضرورت اعاده مذاکرات وین
اگرچه آمریکایی ها همواره تلاش داشته اند تا محدودیت‌هایی برای سیاست منطقه ای و قابلیت های هسته ای ایران به وجود آورند، اما چنین رویکردی نمی‌تواند عامل موثری برای نادیده گرفتن قابلیت های تکنیکی و تاکتیکی ایران شود. آمریکا هم اکنون با نشانه هایی از بحران‌های پی در پی منطقه ای و ژئوپلیتیکی روبه رو شده است. آمریکا نتوانست زمینه به حاشیه راندن ایران در فضای منطقه ای را به وجود آورد. علت اصلی آن را باید در قابلیت های بازدارنده جمهوری اسلامی جست‌وجو کرد.
بحران اوکراین چالش‌های امنیتی آمریکا در سیاست بین‌الملل را تشدید می‌کند. اگر آمریکا تمایلی به حل و فصل مذاکرات هسته ای وین نداشته باشد، در آن شرایط با نشانه هایی از تصاعد بحران روبه رو خواهد شد. حل و فصل اختلافات موجود در روابط ایران با ایالات متحده و کشورهای اروپایی می‌تواند زمینه شکل گیری «امنیت دوفاکتوی منطقه ای» را به وجود آورد. امنیت دوفاکتوی منطقه ای به مفهوم آن است که روند دیپلماسی وین و مذاکرات هسته ای می‌تواند مراحل متفاوتی را سپری کرده و در هر مرحله بخشی از چالش‌های منطقه ای، اقتصادی و هسته ای ایران و قدرت های بزرگ حل و فصل شود. ایالات متحده در شرایط تهدیدهای تصاعدیابنده منطقه ای قرار گرفته و به این دلیل نیازمند توافق با ایران در حوزه برنامه جامع اقدام مشترک خواهد بود. افرادی مانند رابرت مالی، بلینکن و جوزف بایدن ناچار هستند تا سیاست‌های آمریکا در ارتباط با ایران را تعدیل کرده و از این طریق زمینه برای تامین نیازهای اقتصادی ایران به وجود آید. هدف اصلی ایران از دیپلماسی وین و مذاکرات هسته ای، پایان یافتن تحریم‌هاست. سفر انریکه مورا بیانگر آن است که ایالات متحده و کشورهای اروپایی ترجیح می‌دهند تا از سازوکارهای همکاری موثر با ایران در ارتباط با موضوعات اقتصادی، امنیتی و هسته ای بهره مند شوند. مذاکرات انریکه مورا با مقامات ایرانی سه روز به طول می انجامد. در این دوران، آثار مربوط به دیپلماسی منطقه ای ایران با قطر و سوریه می‌تواند چاشنی مذاکرات ایران با نماینده اتحادیه اروپا در فرآیند دیپلماسی هسته ای برجام باشد. نقش یابی ایران از این جهت اهمیت دارد که سیاست منطقه ای خود را با معادله قدرت، انعطاف پذیری و همکاری های متوازن پیوند داده است. در چنین شرایطی، ایالات متحده قدرت کمتری برای اثربخشی منطقه ای خواهد داشت.
نتیجه
آمریکا و ایران برای حل مشکلات امنیتی و اقتصادی خود نیازمند توافق در چارچوب برنامه جامع اقدام مشترک خواهند بود. آمریکا در روند بعد از مذاکرات برجام، فشارهای اقتصادی و راهبردی فزاینده ای علیه ایران اعمال کرد. در این دوران تاریخی زمینه برای تصویب قانون کاتسا و صدور دستورالعمل اجرایی ترامپ برای محدودسازی قابلیت ایران در بازتولید قابلیت های خود به وجود آمد. در چنین فرآیندی، آمریکا باید ابتکار عمل لازم را برای کاهش تحریم‌ها در دستور کار خود قرار دهد.
نکته دوم آن است که سیاست منطقه ای آمریکا نمی‌تواند بدون توافق با ایران، شرایط صلح آمیز و باثباتی را سپری سازد. اگر در فضای موجود امنیت جهانی نشانه هایی از رویارویی منطقه ای با ایران در دستور کار قرار گیرد، قابلیت آمریکا برای محدودسازی نقش و سیاست جهانی روسیه کاهش می یابد. بنابراین ایالات متحده به گونه اجتناب ناپذیری نیازمند انعطاف پذیری سازنده و همکاری های موثر با ایران خواهد بود. اگر تعهدات برجامی آمریکا انجام پذیرد، در آن شرایط ایران می‌تواند پروتکل الحاقی را مورد پذیرش قرار داده، غنی سازی را به حداقل ممکن یعنی بر اساس معیار 37/3درصدی رسانده و فعالیت سانتریفیوژهای نسل جدید برای ارتقای سطح غنی سازی را متوقف سازد.
نتیجه بخش بودن مذاکرات انریکه مورا در تهران مربوط به شرایطی است که سیاست میانه مورد پذیرش قرار گیرد. واقعیت آن است که در سه‌ماه گذشته، نقش اولیانوف به عنوان دیپلمات تسهیل کننده و میانجی کاملا کاهش یافته و در چنین شرایطی طبیعی است که مورا باید از سازوکارهای سیاست سازنده استفاده کند. ایفای چنین نقشی نیازمند آن است که جوزف بورل و انریکه مورا از سازوکارهای اعتمادساز استفاده کنند. محدودسازی تحریم‌های اقتصادی ایران و کاهش میزان اثربخشی دستورالعمل اجرایی ترامپ در مورد سپاه پاسداران و نیروی قدس می‌تواند زمینه شکل گیری توافق جدید را فراهم آورد.
منبع: دنیای اقتصاد
همچنین بخوانید