ایجاد فرصتهای برابر تبلیغاتی و عدالت انتخاباتی در دوره تحول صداوسیما
گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان - محمد امیرحسینی؛ انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی و ششمین دوره مجلس خبرگان رهبری در 11 اسفند 1402 برگزار و انتخابات دور دوم مجلس دوازدهم در روز 21 اردیبهشت 1403 برگزار شد و 45 کرسی باقیمانده خانه ملت تعیینتکلیف شد.
وجه تمایز انتخابات مجلس دوازدهم و ششمین دوره مجلس خبرگان رهبری حضور پررنگ صداوسیما در تبلیغات انتخاباتی بود که این امر با راهاندازی بیش از دویست کانال انتخاباتی در سراسر کشور و استفاده از ظرفیت فضای مجازی رسانه ملی رقم خورد.
برای بررسی اقدامات رسانه ملی در ایام انتخابات مجلس دوازدهم و ششمین دوره مجلس خبرگان رهبری با محمدصالح مفتاح دبیر ستاد انتخابات صداوسیما به گفتگو نشستیم که متن آن به شرح ذیل است:
باشگاه خبرنگاران جوان: نحوه عملکرد صداوسیما در انتخابات مجلس دوازدهم و ششمین دوره مجلس خبرگان رهبری به چه صورت بود؟
صداوسیما برای اولین باری بود که انتخابات را در دوره تحول تجربه میکرد. وقتی به برنامههای انتخابات نگاه میکردیم اول یک نگاه انتقادی و آسیبشناسانه به موضوع داشتیم و اینکه نقش آفرینی سازمان صداوسیما در انتخابات چگونه باید باشد.
در انتخابات مسئله تبلیغات، لیستها، احزاب و جریانهای سیاسی خیلی مهم هستند. اینکه افراد وامدار جریانهای ثروت و قدرت میشدند باعث میشد که در عملکردشان تاثیر منفی بگذارد بنابراین تلاش ما بر این بود که رابطه مستقیم بین میزان هزینه تبلیغاتی و رایآوری را کاهش دهیم هچنین تلاش کردیم مسئله تبلیغات را به نحوی عادلانهتر کند که این امر منجر شد به اینکه سازمان صداوسیما چگونه میتواند در امر مشارکتجویی تلاش کند و ظرفیتهای جدید ایجاد کند.
مهمترین ظرفیتی که در عدالت انتخاباتی و فرصتهای برابر تبلیغاتی ایجاد کردیم این بود که اول ممنوعیت حضور و مشارکت صداوسیما در تبلیغات را برداشتیم، چون پیش از این سازمان صداوسیما طبق ماده 59 قانون قبلی انتخابات مجلس نمیتوانست در تبلیغات انتخابات مجلس شورای اسلامی مشارکت داشته باشد و هیچکس حق نداشت از امکانات صداوسیما و امکانات عمومی برای تبلیغات استفاده کند، اما در تغییری که در قانون انتخابات صورت گرفت ما تلاش کردیم کاملا فعالانه برخورد کنیم و تلاش کنیم این اجازه به سازمان صداوسیما داده شود که بتواند از ظرفیت و زیرساختهایی که برای تبلیغات دارد، استفاده کند.
واقعیت این است سیاستهایی که رهبر انقلاب از سالها قبل در موضوع تبلیغات و صداوسیما اعلام کرده بودند بر زمین مانده بود. بند 3 سیاستهای کلی انتخابات میگفت که همه نامزدها بتوانند به صورت مساوی از امکانات عمومی و مشخصا صداوسیما بهرهمند شوند، اما پیش از این قانون مشکل داشت لذا مطالبه کردیم تا تغییرات در این قانون ایجاد شود البته هنوز برخی از مطالبات رهبر انقلاب از مجلس باقی مانده است که امیدواریم بهزودی این اصلاحات انجام شود و سیاستها جاری شود.
باشگاه خبرنگاران جوان: صداوسیما چه اقداماتی در ایام انتخابات مجلس دوازدهم و ششمین دوره مجلس خبرگان رهبری انجام داد؟
آنچه در مرحله اول انجام دادیم این بود که قانون تغییر کرد و امکان مشارکت صداوسیما را فراهم کرد و ممنوعیتها برداشته شد.
فرصت تبلیغات برای انتخابات مجلس فقط یک هفته است و کل تلاشی که یک کاندیدا برای معرفی خود به مردم میکند فقط یک هفته است و برای کسی که برای اولینبار در این عرصه حاضر میشود و مردم شناخت کمتری نسبت به او دارند این فرصت بسیار کوتاه است، اما برای کسی که مردم او را میشناسند این فرصت هرچه کوتاهتر باشد احتمالا بیشتر منتفع میشود به همین دلیل این مسئله جزو مواردی است که باید اصلاح شود لذا این سیاستها بر روی زمین مانده بود و بخشی از آن در قانون جدید انتخابات به سرانجام رسید.
مسئله دومی که برای ما مهم بود اینکه از نظر فنی با چندین هزار نامزد مواجه بودیم و ظرفیتهای محدودی رسانه ملی داشت بنابراین مجبور شدیم بهدنبال توسعه و تغییر زیرساختها برویم. اتفاقی که افتاد این بود که مشارکتی از متخصصین فنی سازمان صداوسیما چه در تهران و چه در شهرستانها صورت گرفت که در ابتدا ایدهپردازی کردند که چگونه میتوانیم انتخاباتی را که برمبنای حوزههای انتخابیه است از طریق تلویزیون پوشش دهیم.
فرق انتخابات مجلس با ریاست جمهوری این است که در انتخابات ریاست جمهوری شما میتوانید موضوع را به صورت سراسری ببینید، چون اگر شبکههای سراسری ما موضوعی را پوشش دهند همه میبینند، اما اگر موضوعی استانی باشد مثل انتخابات خبرگان از طریق شبکههای استانی این فرصت برایشان فراهم است، اما وقتی در انتخاباتی مثل مجلس شورای اسلامی با حجم زیاد نامزدها و تنوع حوزههای پوشش و حوزههای انتخابیه مواجه میشویم همپوشانی اینها با یکدیگر خیلی مشکل میشود.
شاید سادهترین آن قم باشد که میشود یک حوزه انتخابیه و یک استان، اما مشکل آنجاست که با تعداد زیاد نامزدهای انتخاباتی و یک شبکه استانی که ماموریتهای متنوعی دارد، قابل انجام نیست.
تلاش شد که شبکههایی برای اتنتخابات راهاندازی شود و برای هر حوزه انتخابیه یک کانال ایجاد شود. اول تصورمان این بود در جایی مثل تهران این موضوع منتفی است و هیچ کاری با این پیچیدگی نمیتوان کرد و حدود دویست شبکه تلویزیونی با حجم بالایی از پوشش راهاندازی شد و نحوه سیگنالرسانی خیلی متفاوت بود که ما چگونه میتوانیم آن سیگنال را به فرستنده برسانیم و آن را به صورت گسترده در یک حوزه انتخابیه پخش کنیم.
در آن مقطع بیش از دویست کانال راهاندازی شد. در برخی از حوزههای انتخابیه نحوه سیگنالرسانی متفاوت بود و از ماهواره میگرفتند و ما نمیتوانستیم ماهوارهای توزیع کنیم و این شبکهها از طریق سیگنالرسانی زمینی انجام شد چو ن سیگنالرسانی زمینی محدودیتهایی دارد و فرستندههای بزرگ و متوسط در این انتخابات درگیر بودند و فرستندههای کوچک و ماهوارهای درگیر نبودند آن هم بهواسطه تفاوتی است که در نحوه سیگنالرسانی داریم یعنی اگر در جایی باشید که سیگنالرسانی به صورت افقی امکانپذیر نباشد مثلا یک منطقه کوهستانی و صعبالعبور باشد سیگنالرسانی از طریق ماهواره انجام میشود و پخش میکنند، اما برای بستههای انتخاباتی نمیتوانستیم از سیگنالرسانی ماهوارهای استفاده کنیم بهدلیل اینکه مدیریت شبکهها و سیگنالرسانی از طریق مرکز استان بود لذا سیگنالرسانی از طریق زمین انجام شد البته از نظر جمعیتی قریب به 90 درصد از جمعیت ایران را توانستیم پوشش دهیم و این نصاب خیلی بالایی در این موضوع است.
وقتی بخواهیم سیگنالرسانی ماهوارهای داشته باشیم اول باید یک خط ارتباطی وجود داشت باشد که آن را به فرستنده ارسال کند و فرستنده آن را به ماهواره ارسال کند بعد این تعداد کانال را ارسال کند و گیرنده دریافت کند و فرستندهای که در کنارش است از طریق آن ارسال کند ما مجبور بودیم دویست کانال دیگر را که در استان اداره میشد فرکانسش را به تهران بیاوریم بعد یک خط ارتباطی از ماهواره اجاره کنیم و بعد به ماهواره بفرستیم و بعد آن فرستندهها را تنظیم کنیم لذا کار خیلی طاقتفرسایی بود.
یکی از اتفاقاتی که افتاد بحث استفاده از ظرفیت فضای مجازی بود یعنی یک بستر اختصاصی در تلوبیون و ایرانصدا ایجاد شد. در زمان تبلیغات انتخاباتی استفاده از این دو پلتفرم را رایگان کردیم و اگر کسی از سامانه آرا یا ایرانصدا استفاده میکرد برایش هیچ هزینهای نداشت.
نکته بعدی ظرفیت مناظره بود که سالهاست برای انتخابات ریاست جمهوری استفاده میشود، اما برای انتخابات مجلس استفاده نشده بود. در دور اول بیش از هزار مناظره برگزار شد. این امر اتفاق بزرگی بود و نشان داد استانهای ما چقدر ظرفیت دارند.
یکی از مشکلات در کشور این است که خیلی از نگاهها به ظرفیتهای مرکز است، اما در دوره تحول یکی از تلاشها این بود که عدالت برقرار شود. عدالت جغرافیایی در حوزه رسانه و عدالت انتخاباتی هم یک مفهومی بود که ما باید عدالت را در ساختار رسانه پیاده کنیم که از موارد آن بالفعل شدن ظرفیتهای استانی ما بود و توانمندیهای مختلفی که داشتند نشان داده شود که در یک استان تا 15 الی 16 کانال جدید ایجاد شد و هر استانی بنا بر تعداد حوزههای انتخابیه کانال اضافه کرد مثلا در استان فارس 15 کانال و در استان اصفهان 16 کانال راهاندازی شد لذا به هر استانی به تعداد حوزههای انتخابیه کانال اضافه کردیم و اینها هزینه چندانی نداشت به جز بخشهای فنی که با تلاشی که انجام شد بخشی از تجهیزاتی که برای این تغییرات لازم بود خریداری شد و اینها جزو برنامه توسعه فنی سازمان بود و تقریبا تجهیزات اختصاصی نبود که فقط در موقع انتخابات از آن استفاده شود و این امر در یک طرح بلندمدتی دیده شده است که این امکان را برای ما فراهم کردند که انکودرها و ریمارکزها برای انتخابات استفاده شود همچنین برای توسعه شبکههای استانی هم از آنها استفاده خواهد شد و این یک محور خیلی جدی بود.
یکسری قبلا به صورت روتین بود و در این دوره به نحواحسن انجام شد، اما شاید کسی آن را ندید مثلا در انتخابات مجلس خبرگان برنامههایای انتخابات ضبط و پخش شد و ظرفیتهایی که سازمان صدا و سیما به میان آورده بود آنقدر زیاد بود که این کاری که در دورههای قبل همه انرژی سازمان را میکرد جزو کارهای کوچک سازمان شد و برای تمام نامزدهای انتخابات مجلس خبرگان فرصت تبلیغاتی ایجاد کردیم و شبکههای استانی متولی این کار شدند.
باشگاه خبرنگاران جوان: برنامههای رسانه ملی برای انتخابات در چه قالبهایی ساخته شد؟
برنامهسازیهای سازمان برای انتخابات بسیار مفصل بود که در قالبهای رئالیتیشو، مستند، برنامههای کوتاه، گزارشهای خبری متنوع، برنامههای گفتگومحور و ترکیبی ساخته شد همچنین کانالها و سایتهای سازمان مثل باشگاه خبرنگاران جوان و خبرگزاری صداوسیما و دهها کانال رادیویی و برنامههایی که صفحات مجازی داشتند حجم بسیار زیادی از محتوا را تولید کردند بنابراین اغراق نیست که بگوییم بخش عمدهای از انتخابات اخیر را صداوسیما انجام داد، چون تصویری که از خیابانهای شهر داشتیم این بود که تبلیغات میدانی بسیار کاهش پیدا کرده بود حتی تبلیغات در فضای مجازی هم مثل دوره قبل نبود.
باشگاه خبرنگاران جوان: چه جایگاهی برای صداوسیما در انتخابات ترسیم کردید؟
بخش عمدهای از انتخابات این دوره زحمتش با صداوسیما بود البته نمیگویم نمره خیلی بالایی میآوریم بلکه حرفم این است که بیش از کل کشور تلاش کردیم. رهبر انقلاب چهار راهبرد برای انتخابات تعیین کرده بودند: رقابت، مشارکت، سلامت و امنیت. ما در توسعه دو بخش آن یعنی توسعه مشارکت و رقابت نقش اصلی را داشتیم و در بحث سلامت و امنیت نقش مکمل داشتیم.
تفاوتهایی در نحوه پوشش خبری انتخابات وجود داشت. مسئله سلامت انتخابات را از طریق پخش مستقیم همه فرآیند انتخابات پیگیری کردیم یعنی از آغاز انتخابات تا پایان آن و آغاز شمارش آرا را به صورت مستقیم پخش کردیم.
تلاش بر این بود تصویر مردمی از انتخابات را نشان دهیم. فرآیند انتخابات در کشورمان به این صورت نیست که فقط یک عده محدودی متولی آن باشند. انتخابات یک فرآیند کاملا مردمی است و بهدلیل اینکه تعداد افرادی که در آن حضور دارند زیاد است چه بهعنوان هیئتهای ناظرین و چه کسانی که دارند فعالیت سیاسی میکنند لذا انواع و اقسام انسانها در انتخابات حضور دارند.
در ساختار انتخابات یک هیئت اجرایی مرکزی داریم که بخش عمده آن را معتمدین تشکیل میدهند و در اجرای انتخابات حضور جدی و موثر دارند و بر انتخابات نظارت میکنند.
ازجمله افرادی که در هیئتهای اجرایی کار میکنند فرهنگیان هستند همچنین بخش اعظمی از ناظران استخدام دولت نیستند حتی شورای نگهبان هم آنقدر نیرو ندارد که بالا سر هر صندوق بیاید بلکه قشرهای مختلف مردم هستند که آموزش میبینند و این کار را انجام میدهند.
اگر به عدد هیئتهای اجرایی و نظارت نگاه کنید نزدیک به 700 الی 800 هزار نفر بودند که در حال فعالیت بودند لذا سعی کردیم این تصویر مردمی را نشان دهیم آن هم از طریق ثبت خاطرات ناظران و مجریان که چند هزار خاطره ضبط شد تا مردم بدانند که انتخابات را خودشان برگزار میکنند.
وقتی از مسئله سلامت انتخابات صحبت میکنیم و میگوییم در کشور امکان تخلف نیست بهدلیل همین مشارکت عمومی مردم در برگزاری انتخابات است. هیچکس نمیتواند این حجم از انسانها را تطمیع کند و رای را تغییر دهد و این تصویری بود که ما باید به مردم نشان میدادیم تا اعتماد مردم را به فضای انتخابات برگردانیم، چون این ضعف ما در رسانه بوده که مردم انتخابات را در فضایی میدیدند که فقط وزیر کشور و رئیس ستاد انتخابات را در خبرها میبینند که درباره انتخابات صحبت میکنند.
در سطح استانها خیلی زحمت کشیده شد همچنین در سطح ملی کارهایی انجام شد تا مردم بشناسند و ببینند معتمدی که در بازار مورد اعتماد مردم و بازاریان است در هیئت اجرایی انتخابات نشسته و همراه بخش عمدهای از مردم انتخابات را به صورت مردمی برگزار میکنند. این موارد بخش عمدهای از فعالیتهایی بود که ما انجام دادیم.
یکی دیگر از فعالیتهای ما در حوزه موسیقی بود و تولیدات خیلی خوبی داشتیم که بعضا مورد توجه قرار گرفت مثل ترانه آقای سالار عقیلی در تیتراژ برنامه کتاب قانون که کار ارزشمندی بود.
باشگاه خبرنگاران جوان: چه برنامههایی از رسانه ملی با موضوع انتخابات پخش شد؟
برنامه کتاب قانون که رئالیتی شو بود و برنامه نطق آزاد مطالبات قشرهای مختلف در فضای شبیهسازی شده مجلس را بیان میکرد. در شبکه سه برنامه تقاطع به شبهات درباره شورای نگهبان پاسخ میداد. برنامههای منعطف دیگری به موضوع انتخابات اختصاص پیدا کرد ازجمله برنامه جریان و برنامه بالاتر که در شبکه خبر مناظرات را پوشش میداد تا دیدگاههای مختلف بیایند و درباره موضوعات مختلف صحبت کنند همچنین برنامههایی در قسمتهای مختلف سازمان خیلی زیاد تولید شد که در معاونت سیاسی برنامه فراکسیون شهدا و تصویب شد از برنامههای شاخص بودند.
در شبکههای دیگر هم در قالبهای مختلف تلاش شد مردم با کارکردهای مجلس و تلاشهایی که مجلس در دورههای قبل انجام داده آشنا شوند. باید این ذهنیت در ذهن مردم اصلاح شود که فکر میکنند مجلس اختیارات کمی دارد، چون مجلس آنقدر اختیارات دارد که مبدا هر تحولی میتواند باشد و قوانین مختلفی که مجلس میگذارد مستقیم با روزمره مردم ارتباط دارد. اینکه مردم این موارد را بدانند خیلی کمک میکرد تا انتخاب بهتری داشته باشند همچنین اهمیت و ضرورت مجلس را بهتر درک کنند.
ما تلاش کردیم این ذهنیتهایی که برخی مردم دارند مبنی براینکه مجلس کارهای نیست و نمیتواند در کشور تغییری ایجاد کند را از ذهن مردم پاک کنیم. گزارش تولید کردیم تا مردم بدانند تک رای آنها چه تاثیری دارد و چگونه افراد رای آوردند و وارد مجلس شدند.
در همین انتخابات در شمارش آرا در یک حوزه انتخابیه بین نفر اول و دوم فقط هشت رای تفاوت وجود داشت و این امر نشان میداد انتخابات به تک رای افراد وابسته است. در مجلس هم همینطور است. در جایی یک طرح و لایحهای که مطرح شده با تفاضل آرای بسیار اندک تایید و یا رد میشود مثل طرح شفافیت که سه رای برای تصویب کم آورد لذا مردم باید مصادیق جلوی چشمشان باشد و بدانند که اگر رای ندهند اختیارشان را به دیگرانی واگذار کردند که معلوم نیست چگونه از این امر استفاده میکنند.
ما تلاش کردیم اهمیت رای را در جلوی چشم مردم بیاوریم و زحماتی که مجلس در طول سالها کشیده و هر قانون یک بحرانی را از کشور مرتفع کرده را به مردم نشان دهیم تا مردم با مشارکت در انتخابات نگذارند آن چیزی که دشمن میخواست یعنی انتخابات با نصاب بسیار پایینتر نسبت به انتخابات قبل تحقق پیدا نکند هرچند آمار مشارکت مطلوب نیست، اما امیدواریم با اتفاقاتی که در کشور میافتد که ما هم جزو آن عوامل هستیم انشالله مردم در انتخابات بعدی بیشتر و بهتر رای دهند و ما هم بتوانیم برنامههایی که ساختیم را ارتقا دهیم.
گامی که صدا و سیما در این انتخابات برداشت ایجاد فرصتهای برابر تبلیغاتی و عدالت انتخاباتی بود که انتخابات را به قبل و بعد از آن تقسیم میکند و صحنه انتخابات از این به بعد میتواند به گونه دیگری تصویر شود.
انتظار از صدا و سیما برای موضوع انتخابات خیلی بالا رفته است و وقتی همه دیدند رسانه ملی در عرض شش ماه بیش از دویست شبکه تلویزیونی راهاندازی کرد برای انتخابات بعدی هم حتما انتظار دارند که نحوه دیگری از فعالیتها را داشته باشد.
باشگاه خبرنگاران جوان: آیا از ظرفیتهای مردمی در ساخت برنامههای انتخاباتی در رسانه ملی استفاده شد؟
یکی از اتفاقاتی که در دوره تحول افتاد این بود که ما یک نگرش قرارگاهی در سازمان صداوسیما در نظر گرفتیم که براساس آن رسانه ملی خودش لزوما همه کاره نیست و باید بتواند ظرفیتهای دیگران را هم به میدان بیاورد.
این نگرش قرارگاهی باعث شد خیلی از فعالیتها به صورت مشترک باشد و تولیدات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی بتواند به کمک تولیدات سازمان بیاید و ظرفیتها با رسانه ملی همافزا شود بهویژه در شهرستانها خیلی همکاری جدیتر بود و توانستند در فرآیند خیلی کمک کنند البته خیلی ازاینها در ستاد انتخابات حضور داشتند و مستقیم در فرآیند برگزاری انتخابات کمک کردند.
باشگاه خبرنگاران جوان: هزینههایی که صداوسیما از نامزدهای انتخابات میگرفت بر چه اساس بود و دلیل پس دادن هزینه تبلیغات به برخی از نامزدها چه بود؟
ما در مرحله اول انتخابات یک هزینهای از نامزدهایی که میخواستند تبلیغات کنند گرفتیم که خیلیها گفتند شما چرا هزینه میگیرید، اما طبق قانون ما میتوانستیم هزینه تمام شده خدمت را بگیریم. هزینه تمام شده خدمتی که صداوسیما ارائه میکرد بسیار بالا بود بهواسطه اینکه بسیاری از تجهیزات را ما برای انتخابات خریداری کرده بودیم، اما ما نمیخواستیم هزینه تمامشده را بگیریم لذا عددی که گرفتیم به نسبت ارزش آنتن و هزینههایی در حد رایگان بود، چون در بیش از نود حوزه انتخابیه مبلغ تبلیغات فقط پنج میلیون تومان بود و در بیش از نود حوزه دیگر هزینه تبلیغات 10 میلیون تومان بود. اگر این مبلغ را در هزینههای انتخاباتی در نظر بگیرید عدد واقعا ناچیزی است، چون اگر یک نامزد بخواهد جایی را برای یک هفته اجاره کند باید بیش از این اعداد را پرداخت کند.
تلاش بر این بود بتوانیم پیشبینی کنیم و بدانیم که چه کسانی برای تبلیغات جدی هستند و میخواهند تبلیغات کنند و این هزینه چنین کارکردی داشت و اکثر این هزینهها به حساب مردم برگردانده شد.
استدلال ما برای برگشت هزینهها به نامزدها این بود کسانی که بخش جدی از مردم را نمایندگی میکنند حق دارند از ظرفیت صداوسیما بهرهمند شوند و کسی که کمتر از یک درصد آرا را کسب کرده یعنی تعداد کمی از مردم را نمایندگی میکند لذا این فرد دارد هزینه تبلیغاتش را میدهد.
طبق قانون دستورالعمل ضبط و پخش تبلیغات باید به تایید هیئت اجرایی مرکزی وزارت کشور میرسید. پیشنهاداتی داشتیم که پیشنهادات اولیه ما پذیرفته نشد. استدلال ما این بود که هزینه انتخابات را به این فرد برمیگردانیم، چون فرد در زمان تبلیغات پول تبلیغات خود را میدهد.
در مورد کسی که توانست بخشی از آرای مردم را کسب کند این خدمت را ارائه کردیم تا مردم را نمایندگی کند. با این استدلال جلو رفتیم و این پیشنهاد را پذیرفتند.
باشگاه خبرنگاران جوان: رهبر انقلاب درباره اقدامات صداوسیما برای انتخابات چه نظری داشتند؟
رهبر انقلاب پس از انتخابات، آقای جبلی و معاونان صداوسیما را در یک جلسه خصوصی به حضور پذیرفتند و از صداوسیما تقدیر کرده بودند. خدا را شکر کاری که کردیم مورد تایید رهبر انقلاب قرار گرفت و رهبری فعالیتهای رسانه ملی در این دوره از انتخابات را نسبت به همه دورهها بهتر ارزیابی کردند و این امر یک مدال افتخار بر گردن سازمان صداوسیما در دوره تحول شد.
باشگاه خبرنگاران جوان سیاسی برنامههای ویژه خبری