بادهای ناموافق
اقتصادنیوز: رهبران جدید سوریه در تلاش برای به رسمیت شناخته‌شدن در سطح بین‌المللی، الگوهای اندکی برای دنبال کردن دارند. کتاب راهنمایی در مورد نحوه اداره یک دولت برای گروه هایی که زیر نام های تروریستی فعالیت می‌کنند وجود ندارد؛ همچنین مجموعه قوانین واضحی برای دولت های خارجی به منظور از سر گرفتن نحوه فعالیت های خود با یکی از زیرمجموعه های القاعده وجود ندارد.
«دیلینی سیمون»، «گریم اسمیت» و «جروم دروون» در مقاله ای در 2ژانویه 2025 در «فارن‌افرز» نوشتند، «هیئت تحریرالشام» (HTS) - گروهی که بشار اسد را در اوایل دسامبر سرنگون کرد - و دولت های خارجی می توانند از سابقه پیشین درس بگیرند: بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان در سال 2021. پس از تصرف کابل توسط طالبان، افغانستان زیر بار تحریم ها و انواع انزواهای اقتصادی و دیپلماتیک دیگر قرار گرفت.
دولت های دیگر نتوانستند با سرعت و جسارت کافی برای کاهش بحران فقر در این کشور عمل کنند و مجازات اقتصادی ای را اعمال کردند که اثر تعدیل کننده ای بر طالبان نداشت، اما افغان ها را به قحطی و فلاکت نزدیک تر می کرد. بیشتر کشورها از مذاکره با طالبان خودداری کردند، به گونه ای که می شد حقوق زنان و سایر هنجارهای بین‌المللی را ترویج کرد. در عوض، آنها صبر کردند ببینند که آیا رهبران جدید افغانستان به تنهایی از پس این کار برخواهند آمد یا خیر. این بی میلی برای تعامل با طالبان ضربه ای به جناح عمل گرای این گروه وارد کرد و تندروها را در اولین ماه های پرمخاطره رژیم قدرت بخشید. مقامات بین‌المللی در یک‌ماه گذشته عمیق تر از طالبان پس از سقوط کابل، با «هیئت تحریرالشام» وارد تعامل شده اند. «هیئت تحریرالشام» با نشان دادن انعطاف پذیری سیاسی و ایدئولوژیک که این گروه را از طالبان متمایز می‌کند، این اقدام مقامات خارجی را تشویق کرد. بااین حال، متاسفانه به نظر می‌رسد بازیگران خارجی آماده تکرار بسیاری از اشتباهاتی هستند که در افغانستانِ پس از تسلط طالبان مرتکب شدند.
در جریان یک گذار سیاسی، هر قدم می تواند مسیر تاریخ را تغییر دهد. به ویژه مقامات غربی از چشم انداز سوریه جدید هیجان زده به نظر می رسند و به درستی هم، چنین است. اما بدون اقداماتی که به سوریه اجازه دهد اقتصاد خود را پس از سال‌ها جنگ بازسازی و احیا کند، این کشور ممکن است دچار هرج ومرج و بی ثباتی بیشتری شود که نه غرب و نه سوری ها آن را نمی خواهند. دولت های غربی علاقه زیادی به درس گرفتن از گام های اشتباه خود در افغانستان دارند؛ زیرا بحران طولانی مدت در سوریه احتمالا به بقیه خاورمیانه سرایت می‌کند، نفوذ غرب در منطقه را تضعیف و افراد بیشتری را مجبور به فرار از کشور می‌کند. مردم سوریه شایسته اوضاع بهتری هستند.
ایالات متحده و شرکایش باید به سرعت برای کاهش اثرات شدید تحریم ها بر سوریه هم زمان با تلاش این کشور در مسیر بهبود اقدام کنند. آنها همچنین باید در ازای اقدامات و تعهدات رهبران جدید سوریه، مسیر روشنی را برای حذف این تحریم ها و به رسمیت شناختن دیپلماتیک «هیئت تحریرالشام» ایجاد کنند. اگر غرب به قول معروف «این پا و آن پا کند»، می تواند این کشور را به سمت فروپاشی سوق دهد و فرصت کوتاه خود را برای متقاعد کردن شورشیان سابق به دنبال کردن راه درست هدر دهد.
درس های تاریخ
محاسبه میزان تاثیر اقدامات خارجی بر افغانستان پس از تسلط طالبان در اوت 2021 غیرممکن است. هیچ کس نمی تواند تاثیرات سیاست های بین‌المللی را از تاثیر سوء حکومت وحشتناک طالبان جدا کند. اما دو درس مربوط به قضیه سوریه از تاریخ اخیر افغانستان بیرون می آید.
اولین درس این است که در مورد افغانستان، بازیگران بین‌المللی برای کاهش رنج های بشردوستانه، به ویژه تاثیرات ضعیف‌کننده تحریم ها، محدودیت‌های بانکی و سایر سیاست های اقتصادی، بسیار کند حرکت کردند. ایالات متحده، سازمان ملل و سایر نهادها ابتدا در دهه 1990 تحریم هایی را علیه طالبان وضع کردند و پس از 11سپتامبر 2001 این تحریم ها را تشدید کردند. بااین حال، میراث محدودیت‌ها بر طالبان، پس ازاینکه شورشیان سابق کنترل دولت را به دست گرفتند، عملا کل کشور را مقصر شناخت. افغان های عادی می توانستند ببینند طالبان نیروهای خارجی را که از سال 2001 - زمانی که نیروهای تحت رهبری ایالات متحده دولت قبلی طالبان را سرنگون کردند - در کشور مستقر شده بودند عقب راندند و بسیاری نیز اقدامات اقتصادی علیه طالبان را اقدامی انتقام جویانه از سوی مهاجمان شکست خورده می دانستند. از نظر مادی، تحریم ها و محدودیت‌ها به کاهش شدید ارزش پول محلی، از دست دادن دسترسی بانک‌مرکزی به ذخایر خود و اختلال در زنجیره تامین در ماه های پس از بازگشت طالبان کمک کرد. تا دسامبر 2021، آژانس های سازمان ملل، افغانستان را «بزرگ‌ترین فاجعه انسانی جهان» توصیف می کردند.
تنها 6ماه پس از سقوط کابل، با نزدیک شدن قحطی، دولت های خارجی تحریم های خود را - که به مقیاس فاجعه نزدیک شد - تا حدی تعدیل کردند. واشنگتن گسترده ترین معافیت هایی را که تابه حال برای تحریم های ایالات متحده نوشته شده بود اعطا کرد و سازمان ملل متحد با ارسال محموله های نقدی برای عملیات امدادرسانی، ثبات پولی افغانستان را بهبود بخشید. این اقدامات یاری رسان بود، اما هم خیلی دیر رسیدند و هم خیلی با ترس همراه بودند. شرکت‌های خصوصی و آژانس های توسعه ای تمایلی به انجام تجارت در یک کشور ضعیف با بخش بانکی فلج شده نداشتند. بسیاری از سرمایه‌گذاران بالقوه از معافیت های ایالات متحده اطلاعی نداشتند و آنهایی که اطلاعی داشتند همچنان نگران نقض تحریم ها و زیر پا گذاشتن قوانین ضد تروریسم کشورهای دیگر هستند که قوانین خود را حتی اندکی «شل» نکرده اند.
دومین درس را نیز باید از شکست غرب در دادن شفافیت کافی به طالبان در مورد چگونگی به رسمیت شناخته‌شدن دیپلماتیک و رفع تحریم ها آموخت. اگرچه بازیگران خارجی در مورد نیاز به ثبات صحبت کردند و اقداماتی را برای کاهش بحران اقتصادی انجام دادند، اما تعاملات بین‌المللی به دلیل بی میلی غرب به انجام هرگونه اقدامی که ممکن است به رهبران جدید کابل مشروعیت بخشد، محدود باقی ماند. دولت های غربی خواسته های مبهمی در مورد احترام به حقوق زنان و تشکیل یک دولت «فراگیر» مطرح کردند؛ یک اصطلاح نیک‌خواهانه اما مبهم که اکنون توسط بازیگران بین‌المللی درباره آینده سوریه مطرح شده است، اما معرف یک «ما به ازا» نیست.
سهم عمده در قبال وضعیت نابسامان افغانستان بر دوش آن دسته از طالبان متحجری است که اصرار داشتند رفتار زنان و دختران را به گونه ای افراط‌گرایانه تنظیم کنند که ناقض هنجارهای بین‌المللی بوده و طالبان را از نظر سیاسی به گروهی «مسموم» تبدیل می‌کند. اما در درون طالبان نیز عمل گرایانی وجود داشتند. این میانه روها هرگز نمی توانستند تندروها را متقاعد کنند که سیاست های تساهل آمیزتر به منافع قابل توجهی منجر می‌شود، تا حدی به این دلیل که جهان خارج نتوانست پاداش روشنی برای ایجاد سیاست های بهتر ارائه دهد. بارها و بارها، عمل گرایان در میان طالبان به دیدار رهبران مذهبی خود در قندهار می رفتند تا علیه احکام جدید افراط‌گرایانه فشار بیاورند؛ اما هر بار دست خالی برمی گشتند. نزدیک ترین چیز به یک پیشنهاد صریح در ژوئن 2023 در سفری ظاهر شد که «فریدون سینیرلی‌اوغلو»، هماهنگ کننده ویژه سازمان ملل، از افغانستان داشت. در جریان آن دیدار، مقامات طالبان این تصور را پیدا کردند که اگر به دختران در هر سنی اجازه تحصیل بدهند، دولت آنها می تواند نماینده افغانستان در سازمان ملل باشد. اما طالبان یک «پیشنهاد محکم» می خواستند که هرگز دریافت نکردند.
پس از رایزنی با کشورهای عضو سازمان ملل، گزارش سینیرلی‌اوغلو به شورای امنیت، مجموعه گسترده ای از خواسته ها را برای طالبان مطرح کرد. اما فقط وعده های مبهمی در مورد مسیر عادی سازی بود که رژیم می توانست در ازای آن پیروز شود. البته تضمین نمی‌شود که رویکرد معامله‌مدارتر، رهبری طالبان را متقاعد کند که سیاست های خود را در ازای به رسمیت شناخته شدن و کاهش تحریم ها تغییر دهد. برخی از دیپلمات ها ایده چانه زنی با طالبان را رد کرده و می گویند حقوق زنان و دختران قابل مذاکره نیست. اما چنین رویکردی هرگز به درستی مورد آزمایش قرار نگرفت. بدون چشم انداز واقعی امتیازات جدی از سوی دولت های غربی، طالبان نسبت به کسب مشروعیت در صحنه جهانی بدبین شد.
بادهای موافق
رهبران جدید سوریه نیز مانند طالبان در یک جنبش اسلام گرای تندرو ریشه دارند. «هیئت تحریرالشام» در سال 2017 پس از تشکیل ائتلافی از چند گروه مسلح حول یک جناح جهادی به نام «جبهه النصره» ظهور کرد. جناح النصره توسط «احمد الشرع»، رهبر فعلی «هیئت تحریرالشام» ایجاد شده بود که در آن زمان یکی از اعضای سوری داعش بود. بااین حال، در سال 2013، الشرع روابط خود را با داعش قطع و با القاعده بیعت کرد و سپس در سال 2016 از القاعده هم جدا شد. اما از جنبه های مهم، «هیئت تحریرالشام» شبیه طالبان نیست. رهبر طالبان در روستایی با دیوارهای گلی به دنیا آمده، از آموزش های مذهبی سخت حمایت کرده و علیه تاثیرات شیطانی جهان خارج موعظه می‌کند. در مقابل، رهبران «هیئت تحریرالشام»، اگرچه از نظر مذهبی متعهد بودند، اما از شهرهای مدرن سوریه برخاستند، اغلب دانش آموخته دانشگاه و خواهان ارتباطات جهانی بیشتری هستند. این گروه مدت هاست که به دنبال قطع ارتباط خود با دشمنان غرب بوده و این قطع ارتباط را با گروه های تروریستی ای آغاز کرده است که غرب آنها را به شدت سرزنش می‌کند. «هیئت تحریرالشام» به شدت بر «حراس الدین»، یکی از زیرمجموعه‌های القاعده در شمال غرب سوریه که در شورش سال 2024 علیه اسد دست نداشت، می تازد. این گروه اعضای سوری داعش را با شدت بیشتری سرکوب کرد و آنها را دستگیر و گاهی در ملأعام اعدام کرد و متعهد شد که به مبارزه با داعش در شرق سوریه ادامه دهد.
علاوه بر این، شورشیان سوری چند سالی را صرف دفع حملات دو دشمن دیرینه غرب کردند: اسد و روسیه. پیروزی «هیئت تحریرالشام» شاهد سقوط دو دشمن آمریکایی بود، در حالی که پیروزی طالبان مظهر شکست آمریکا بود. اگرچه «هیئت تحریرالشام» اکنون رقص ظریفی را برای جلوگیری از دشمنی با روسیه انجام می‌دهد - به مسکو فرصتی برای حفظ پایگاه های نظامی خود در سوریه ارائه می‌دهد - اما مقامات جدید در دمشق به تازگی میزبان وزیر خارجه اوکراین بودند و متعهد شدند که روابط خود را با کی‌یف تقویت کنند. شورشیان سابق همچنین تاکید کرده اند که همسایگان سوریه را تهدید نخواهند کرد؛ ژستی که به نظر می‌رسد تا حدی به منظور آرام کردن اسرائیل، نزدیک ترین متحد منطقه ای ایالات متحده، است.
رهبران جدید سوریه همچنین سابقه حکمرانی معتدل تری
[نسبت به طالبان] دارند. زمانی که «هیئت تحریرالشام» بر ادلب - استانی که از سال 2017 آن را تحت کنترل دارد - حکومت می کرد، محدودیت‌هایی را برای برخی مذاهب غیر‌اسلامی که توسط جناح های حاکم قبلی اعمال شده بود، حفظ کرد؛ مانند ساکت کردن ناقوس های کلیسا. این گروه همچنین هیچ زنی را در رهبری خود یا در مجلس قانون‌گذاری محلی ندارد. بااین حال، در مجموع، شورشیان نسبت به طالبان به طور قابل ملاحظه ای بردبارتر بوده اند. «پلیس اخلاق» در افغانستان گشت زنی می‌کند، اما اوایل امسال، «هیئت تحریرالشام» مقررات پیشنهادی را که خواستار اجرای قوانین اسلامی در مراکز خرید، رستوران ها و کافه های ادلب بود، متوقف کرد. عناصر مذهبی محافظه کار بر رهبری طالبان تسلط دارند، اما «هیئت تحریرالشام» تندروترین شیوخ خود را از قدرت خلع کرده است. «هیئت تحریرالشام» سابقه خود را در ترویج آموزش برای دختران در هر سنی، البته با طبقات تفکیک جنسیتی، به نمایش می گذارد.
از زمان تصرف دمشق، شورشیان سوریه لحن آشتی جویانه ای را اتخاذ کرده اند. «هیئت تحریرالشام» متعهد شده است که به حقوق مسیحیان، علوی ها و سایر گروه های اقلیت احترام بگذارد. این گروه حق همه بخش های جامعه برای شرکت در تظاهرات مسالمت آمیز را تایید کرد. «هیئت تحریرالشام» همچنین متعهد به انحلال و ادغام خود در ساختارهای رسمی دولتی شده است. رهبران جدید سوریه به تازگی زنان را به سمت های رهبری منصوب کرده اند؛ از جمله ریاست «اداره امور زنان» و «بانک مرکزی سوریه». لفاظی ها و اقدامات معتدل «هیئت تحریرالشام» ممکن است به دلیل وابستگی های گذشته این گروه و پرسش های مفصل در مورد چگونگی مدیریت یک کشور بزرگ، مخاطبان بدبینی را در سراسر جهان پیدا کند. اما به نظر می‌رسد رهبران جدید سوریه به رابطه با غرب بسیار مشتاق تر از طالبان هستند، تا حدی به این دلیل که به نظر می‌رسد رهبران «هیئت تحریرالشام» درک می‌کنند توسعه و بازسازی نیازمند حمایت غرب و رفع تحریم هاست. اگر مقامات جدید با همان صراحتی که در اولین هفته های قدرت خود نشان دادند حکومت کنند، قدرت های خارجی باید به دمشق اعتماد کنند.
مالیات بر ارث
اما این واقعیت که شورشیان سوری پیام های دلپذیرتری به قدرت های خارجی می فرستند به این معنا نیست که فرار از تحریم ها نسبت به طالبان آسان تر است. سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا، بریتانیا، ترکیه و سایر کشورهای بانفوذ همچنان «هیئت تحریرالشام» را به عنوان یک گروه تروریستی می شناسند. از سال 2014، ایالات متحده «هیئت تحریرالشام» را یک «سازمان تروریستی خارجی» (FTO) در نظر گرفته است؛ برچسبی با پیامدهای تندتر از برچسب تروریستی جهانی که به طور خاص مشخص کننده طالبان است. به عنوان یک «سازمان تروریستی خارجی» شناخته‌شدن، اهداف آن سازمان را از نظر سیاسی و قانونی «پرتوزا» می‌کند، تا حدی به این دلیل که ایالات متحده گسترش هرگونه حمایت مادی از چنین گروه های فهرست‌شده ای - از جمله آموزش و مشاوره - را غیرقانونی می داند. برای آمریکایی ها و غیر‌آمریکایی هایی که قوانین را زیر پا می گذارند، می توان مجازات شدیدی از جمله جریمه های تا سقف 500هزار دلار و ده ها سال زندان در نظر گرفت. با وجود گروهی که در فهرست «سازمان تروریستی خارجی» قرار دارد و به عنوان دولت جدید سوریه عمل می‌کند، تقریبا تمام معاملات در این کشور مملو از خطرات قانونی است که مانع کار امدادگران، صاحبان مشاغل و حتی دیپلمات ها در این کشور می‌شود. حتی اگر «هیئت تحریرالشام» منحل شود، وضعیت این گروه به عنوان «سازمان تروریستی خارجی» به طور خودکار لغو نخواهد شد. کنار گذاشتن این عنوان ممکن است سال‌ها طول بکشد.
آنچه بر محدودیت‌های «هیئت تحریرالشام» می افزاید، تحریم های پیچیده علیه خود دولت سوریه است که رهبران جدید به ارث خواهند برد. ایالات متحده در سال 1979 سوریه را به عنوان کشور حامی تروریسم معرفی و در سال‌های ابتدایی این قرن تحریم ها را تشدید کرد. در دهه 2010، در حالی که دولت سوریه خیزش مردمی را سرکوب کرد و در جنگ داخلی فرورفت، ایالات متحده، اتحادیه اروپا و سایر نهادهای بین‌المللی محدودیت‌های اقتصادی جدیدی را وضع کردند که امروزه نیز ادامه دارد. اینها شامل تحریم های بخش انرژی، بانکداری و مخابرات می‌شود؛ محدودیت در واردات بیشتر کالاهای آمریکایی و همچنین کالاهایی از کشورهای دیگر با قطعات ساخت ایالات متحده و قوانینی که تجارت غیر‌آمریکایی را از تجارت با شرکت‌های سوری منع می‌کند. بسیاری از محدودیت‌ها به صورت قانونی اعمال شده اند که رفع آنها را به ویژه دشوار می‌کند.
نتیجه این محدودیت‌های همپوشان تحریم تقریبا تجاری است. قبل از سقوط دمشق در دسامبر، تحریم ها (همراه با عوامل دیگری مانند سوءمدیریت رژیم اسد) به فروپاشی اقتصاد سوریه و یک بحران انسانی کمک کرده بود که 70درصد از جمعیت این کشور را به غذا، آب و ملزومات دیگر نیازمند ساخته بود. محدودیت‌های اقتصادی همچنین مانع ارسال کمک ها شد: گروه های بشردوستانه برای یافتن بانک‌هایی به منظور انجام پرداخت ها به سوریه تلاش می کردند و مدارک اضافی موردنیاز برای رعایت قوانین، «زمان» و «منابع» را از بین برد. تاخیر در ارسال کمک ها گاهی مرگبار بود. به عنوان مثال، اولین پاسخ دهندگان به زلزله سال 2023 که سوریه و ترکیه را لرزاند، هفته ها منتظر مجوز بودند تا ابزارهای حفاری را که برای دستیابی به بازماندگان زیر آوار نیاز داشتند وارد کنند؛ زیرا کنترل های صادراتی ایالات متحده واردات چنین ابزارهایی را ممنوع کرده بود.
این نوع دردسرها تا زمانی ادامه خواهند داشت که محدودیت‌های اقتصادی گسترده وجود داشته باشد. بسیاری از تحریم ها، درهرصورت، اهمیت خود را از دست داده اند؛ زیرا رژیم از بین رفته اسد را هدف قرار داده اند. بدون رفع تحریم ها، فقر و موانع برای ارسال کمک ها در سوریه بدتر می‌شود؛ زیرا دولت جدید توسط گروهی کنترل می‌شود که «برچسب تروریستی» به آنها زده شده است. در حال حاضر، در بخش هایی از شمال غرب سوریه که سال‌ها تحت کنترل «هیئت تحریرالشام» بوده ، ترس از پیگرد قانونی مانع تامین کالاهای اساسی و ارائه کمک ها شده است. اکنون، این مشکلات ممکن است در سراسر این کشور گسترش یابد.
تله فقر
اگر به سرعت به اوضاع رسیدگی نشود، انزوایی که جهان بر «هیئت تحریرالشام» و دولت سوریه تحمیل کرده است، می تواند بحرانی ایجاد کند که از افغانستان فراتر می‌رود. سلسله نبردهایی که به سرنگونی اسد منجر شد، حدود 900هزار سوری را در ماه های پایانی سال 2024 آواره کرد. سازمان ملل پیش‌بینی کرده است که 33میلیون سوری در سال آینده به کمک نیاز خواهند داشت. حتی اگر قدرت های خارجی به سرعت در جبهه بشردوستانه حرکت کنند، کمک های خارجی نمی تواند کل کشور را حفظ کند. سوریه نه تنها به تدارکات اضطراری نیاز دارد، بلکه به حمایت برای احیای اقتصاد خود نیز نیاز دارد که در طول جنگ متوقف شد. بهبود اقتصادی به حمایت مالی و فنی از سوی اهداکنندگان و موسسات بین‌المللی نیاز دارد. بااین حال، موسساتی مانند «بانک جهانی» و «صندوق بین‌المللی پول» همچنان به دلیل مسائل مرتبط با تروریسم و مخالفت آمریکا نمی توانند کمکی ارائه دهند. سایر بازیگران مانند اتحادیه اروپا نیز مقرراتی علیه وام ها و کمک های بلاعوض به سوریه دارند. علاوه بر این، تا زمانی که «هیئت تحریرالشام» در لیستFTO ایالات متحده باقی است، هر متخصصی که به رژیم جدید مشاوره می‌دهد در معرض خطر نقض قوانین ایالات متحده است. بهبود اقتصادی همچنین مستلزم ازسرگیری سریع فعالیت های بخش خصوصی و تجارت بین‌المللی است که از سال 2010 تا 2022 حدود 80درصد کاهش یافته است. اما بسیاری از کشورها شهروندان خود را از تجارت با سوریه منع می‌کنند. تا زمانی که بانک مرکزی سوریه تحت تحریم باشد، موسسات مالی اش به روی جهان بسته خواهند ماند.
پیچیدگی های بیشتر ممکن است از این واقعیت برخیزد که اگر داور انتصاب های جدید در بانک یک «تروریست فهرست‌شده» باشد، هر بانک مرکزی ای در رعایت استانداردهای جهانی برای مبارزه با تامین مالی تروریسم با مشکل مواجه خواهد شد. ادامه انزوای اقتصاد سوریه این خطر را دارد که آن را به اعماق سایه ها می‌کشاند. اگر سوری ها نتوانند مجوز تجارت با جهان را دریافت کنند، ممکن است بیشتر به صنایع غیرقانونی ای تکیه کنند که در سال‌های اخیر جزو معدود منابع درآمدی این کشور بوده اند. رژیم اسد به تولید و صادرات کاپتاگون، یک محرک ممنوعه، متکی بود. مقامات بین‌المللی «هیئت تحریرالشام» را تحت فشار قرار خواهند داد تا تجارت مواد مخدر را محدود کند، اما رهبران سوریه برای پیروی از آن تلاش خواهند کرد؛ مگر اینکه این درخواست ها با فرصت های اقتصادی جدید برای ایجاد معیشت پایدار همراه شود. عمیق تر شدن بحران اقتصادی و انسانی در سوریه نیز می تواند منافع ژئوپلیتیک غرب را تضعیف کند. رژیم اسد که از سایر نقاط جهان جدا شده بود، به شدت به روسیه و ایران وابسته بود.
رهبران جدید سوریه در تلاش برای کاهش این وابستگی هستند. چند روز پس از سرنگونی اسد، یک نفتکش ایرانی از سوریه دور شد و این نشان می‌دهد که ممکن است تهران از حمایت از بخش انرژی این کشور دست بردارد. اما اگر محدودیت‌های غرب بر اقتصاد سوریه باقی بماند، رهبران جدید دمشق ممکن است چاره ای جز درخواست کمک از دیگران برای روشن نگه داشتن چراغ ها نداشته باشند. دولت های غربی می خواهند شاهد بازسازی سوریه به منظور بهبود، معکوس کردن جریان مهاجرت و تلاش برای مهار تروریسم باشند. در هفته های اخیر گفت‌وگوها بین کشورهای غربی و عربی درباره نحوه تعامل با رهبران جدید سوریه سرعت گرفته است. مقامات ارشد فرانسه، آلمان، ترکیه، بریتانیا، ایالات متحده، کشورهای عربی خلیج فارس و سازمان ملل پیش ازاین با «هیئت تحریرالشام» گفت‌وگو کرده و تعدادی از آنها سفرهایی را هم به دمشق انجام داده اند. در اواخر دسامبر، ایالات متحده حتی جایزه 10میلیون دلاری برای دستگیری الشرع را کنار گذاشت. گفت وگوهای مستقیم در سطح بالا تا همین یک‌ماه پیش غیرقابل تصور بود؛ یعنی زمانی که بسیاری از کشورها سیاست عدم‌تعامل با «هیئت تحریرالشام» را داشتند.
اما نشانه های دیگری وجود دارد مبنی بر اینکه ممکن است جهان بسیاری از اشتباهات مشابهی را که بعد از سال 2021 در افغانستان مرتکب شد، در سوریه مرتکب شود. پایتخت های غربی حاضر نبودند به نقشه راهی برای رفع تحریم ها و در نهایت به رسمیت شناختن مقامات جدید متعهد شوند؛ نقشه ای که در آن اقدامات خاص «هیئت تحریرالشام» با گام های مشخصی از سوی کشورهای غربی مواجه می‌شود. آنها همچنین اقداماتی را که اکنون برای کاهش تاثیر تحریم ها بر بحران انسانی و اقتصادی سوریه ضروری است، انجام نداده اند. مقامات اروپایی و ایالات متحده طی چند هفته گذشته، الزامات متعددی را از «هیئت تحریرالشام» خواسته اند؛ مانند درخواست از این گروه به منظور برداشتن گام هایی علیه ستیزه جویی فراملی، ایجاد دولت فراگیر، حمایت از حقوق زنان و اقلیت ها، بستن پایگاه های روسیه و برگزاری انتخابات آزاد و عادلانه. اما هیچ کس دقیقا روشن نکرده است که جهان در ازای آن چه چیزی به شورشیان سابق ارائه خواهد کرد یا اینکه «هیئت تحریرالشام» چگونه باید این حجم از تقاضاها را در اولویت قرار دهد. برعکس، سیاستگذاران «با لگد قوطی را به آن سوی خیابان پرت می‌کنند». البته «هیئت تحریرالشام» مسوول ایفای نقش خود در یک انتقال موفق است. شمولیت گروه های مسلح دیگر در این گروه - از جمله گروه هایی که توسط شورای امنیت به دلیل ارتباط با القاعده و داعش تحریم شده اند - می تواند پرچم های قرمز را به اهتزاز درآورد و برخی ناظران نگران هستند که «هیئت تحریرالشام» دارای هسته سختی از افراط گرایان است که جاه طلبی های واقعی خود را پنهان می‌کنند تا زمانی که گروه قدرت خود را تحکیم کند. برخی دولت ها نسبت به تصمیم اخیر «هیئت تحریرالشام» برای اعطای تعداد کمی از نقش های رسمی در ارتش جدید سوریه به جنگجویان خارجی ابراز نگرانی کرده اند. سایر پایتخت ها می ترسند که کمک رسانی زودهنگام بتواند به شورشیان قبل از اینکه یک حکمرانی شایسته از خود نشان دهند، نوعی پاداش به آنها باشد. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده به تازگی به «هیئت تحریرالشام» هشدار داد که از اشتباهات رهبران طالبان اجتناب کنند؛ اشتباهاتی که به گفته او قبل از اینکه «رنگ واقعی این گروه رخ نماید» چهره معتدلی را نشان داد.
زمانی برای انتظار نیست
در فقدان اقدام قاطع از سوی بازیگران بین‌المللی، سوریه (همچون افغانستان طالبان) در آستانه ورود بیشتر به بحران است. دولت های خارجی برای جلوگیری از این سرنوشت، باید به سرعت جلوی تحریم ها را بگیرند تا مانع سوق‌یافتن سوریه به سمت وضعیت اضطراری اقتصادی و انسانی عمیق تر شوند. ایالات متحده، اتحادیه اروپا، بریتانیا و سایر بازیگران باید بلافاصله معافیت های گسترده ای را برای مجاز کردن فعالیت های اقتصادی و تجاری صادر کنند؛ مشابه «مجوز عمومی 20» که خزانه داری ایالات متحده در سال 2022 برای افغانستان صادر کرد. چنین مجوزهایی در کوتاه مدت جان انسان ها را نجات می‌دهد و با منافع غرب در تقویت ثبات منطقه و معکوس کردن خروج مهاجران همسو می‌شود. این گام ها می تواند در عرض چند روز از طریق اقدامات خزانه داری ایالات متحده، شورای اتحادیه اروپا و خزانه داری بریتانیا برداشته شود و البته براساس معافیت های موجود برای کمک های بشردوستانه باشد. سایر اقدامات برای کاهش فشار بر بخش های کلیدی مانند بخش انرژی و بانکداری سوریه نیز باید فورا و بدون تحمیل شرایط انجام شود. اگرچه رشد اقتصادی این کشور تا زمانی که سوریه تحت تحریم باقی بماند، با تاخیر مواجه خواهد شد، اما زمانی که فعالیت های اساسی بخش های کلیدی مسدود شده است، هیچ بهبودی نمی تواند آغاز شود. چنین اصلاحاتی اهرمی را که تحریم ها به قدرت های خارجی می‌دهد - با توجه به محدودیت‌هایی که در حال حاضر در سوریه وجود دارد - به خطر نمی اندازد. تصویب چنین تخفیف هایی زمان‌بر خواهد بود؛ زیرا مستلزم ترکیبی از اقدامات قانونی، نظارتی و سایر اقداماتی است که توسط بازوهای مختلف دولت ایالات متحده، اتحادیه اروپا، بریتانیا و سایر بازیگران انجام نشده است. بنابراین، دولت های غربی باید روند رفع این محدودیت‌ها را هم اکنون آغاز کنند.
در هفته های آتی، دولت های خارجی باید برای ارائه خواسته های روشن، واقع بینانه و زمان‌بندی شده برای رهبران جدید سوریه در ازای رهایی بیشتر از تحریم های مربوط به تروریسم که مستقیما بر آنها تاثیر می گذارد و همچنین سایر محدودیت‌های اقتصادی اعمال شده بر رژیم اسد، هماهنگ شوند. این مذاکرات می تواند از طریق گفت‌وگوهای دوجانبه و همچنین تعامل در مجامع چندجانبه انجام شود. اگر دولت های خارجی معیارهای واقع بینانه ای را تعریف کنند که رهبران جدید سوریه می توانند برای کاهش تحریم ها رعایت کنند، می توانند امتیازات مشخصی از «هیئت تحریرالشام» دریافت کنند؛ مانند تعهدات در مورد حکمرانی خوب و تضمین هایی مبنی بر اینکه دولت سوریه و گروه های دیگر در داخل کشور، تهدیدی در خارج از کشور ایجاد نخواهند کرد. دستیابی به توافقات اغلب مستلزم سازش های دشوار است، اما انجام این کار هم شورشیان سابق و هم مقامات بین‌المللی را در قبال بخش هایی از معامله (و چانه زنی) مسوول می داند. دولت هایی که نگران معاوضه اهرم های خود هستند، باید به خاطر داشته باشند که از لیست خارج کردن «هیئت تحریرالشام» و رهایی سوریه از تحریم ها، آنها را از انجام سایر اقدامات تنبیهی بعدی - در صورت اقتضای شرایط - بازنمی‌دارد.
شوربختانه، به نظر می‌رسد بازیگران بین‌المللی فرصت خود را برای ایجاد سوریه جدید به منظور موفقیت از دست داده اند. در 23دسامبر، جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده، قانونی را امضا کرد که «قانون سزار 2019» را که برخی از سخت ترین تحریم ها را علیه سوریه اعمال کرد، به مدت پنج‌سال تمدید می‌کند؛ اگرچه اکثر معیارها برای تعلیق این تحریم ها از زمان برکناری اسد برآورده شده باشد. قانون‌گذاران گفتند هنوز برای لغو تحریم ها خیلی زود است. در اواسط ماه دسامبر، «جیم ریش»، سناتور آیداهو و جمهوری‌خواه در کمیته روابط خارجی سنا، گفت که کنگره «نظارت خواهد کرد و خواهد دید» که چگونه «هیئت تحریرالشام» حکومت می‌کند. انتظار و تماشا یک راهبرد «خودبرانداز» است و کاری برای سوری های ناامید نمی کند. همچنین کاری برای جلوگیری از فروپاشی کشور انجام نمی دهد.
سوریه اکنون بر سر دوراهی قرار دارد؛ یک مسیر فرصتی برای بازسازی و تعامل مجدد با جهان است و مسیر دیگر به سوی انزوای عمیق تر و رنج مردم سوریه منتهی می‌شود. بازیگران بین‌المللی باید از شکست های خود در افغانستان درس بگیرند و قاطعانه حرکت کنند. آنها باید فرصت را غنیمت شمرده و «هیئت تحریرالشام» را به سمت دادن امتیازاتی سوق دهند که سوریه را در مسیر بهبود اقتصادی و حکمرانی پایدار قرار دهد و درعین حال گام های معتبری برای رسیدگی به نگرانی‌های امنیتی بین‌المللی بردارند. یک واکنش قوی جهانی می تواند احتمال یک تراژدی دیگر به سبک افغانستان را کاهش دهد.
همچنین بخوانید ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید