بازخوانی اتفاقات سیل استهبان؛ از شرکت مدیر مربوطه در مسابقه پرتاب دارت تا حذف تصاویر راداری

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، پیش‌بینی اشتباه، ناقص و عدم پیش‌بینی به‌موقع یکی از شاخصه‌های سازمان هواشناسی طی سال‌های اخیر بوده است. 365 روز قبل در چنین روزی سیل استهبان علاوه بر خسارت‌های مالی، جان حدود 30 نفر از هموطنان را گرفت. اتفاقی که یکبار دیگر سازمان هواشناسی کشور را در سیبل انتقادات قرار داد؛ این‌که چرا ستاد مرکزی سازمان هواشناسی 29 تیرماه سال 1401 یعنی 2 روز قبل از فاجعه سیل استهبان برای برخی استان‌ها هشدار سطح زرد صادر کرد و هیچ اشاره به مناطق مرکزی استان فارس نکرد.

طبق هشدار سطح زرد شماره 75 مورخ 29 تیرماه سال گذشته که در ادامه تصویر آنرا خواهید دید، سازمان هواشناسی از نفوذ سامانه بارشی و رشد ابرهای هَمرفتی همراه با رگبار و رعدوبرق تا روز یکشنبه 2 مردادماه 1401 خبر داده بود. نکته جالب توجه در این هشدار مناطقی است که سازمان هواشناسی از احتمال وقوع آب‌گرفتگی معابر و بالا آمدن آب رودخانه‌ها خبر داده بود. نیمه جنوبی سیستان و بلوچستان، جنوب کرمان، هرمزگان، جنوب شرق فارس و ارتفاعات و دامنه استان‌های گیلان و مازندران.

همانگونه که اشاره شد در هشدار سازمان هواشناسی هیچ نام و نشانی از استهبان و مناطق مرکزی استان فارس دیده نمی‌شود. اما چرا این اتفاق افتاد؟ برخی کارشناسان می‌گویند مدیرکل هواشناسی استان فارس در ایام سیل با سفر به تهران در مسابقات پرتاب "دارت" شرکت کرده بود. اگر او در محل کار خودش حاضر بود شاید هشدار سطح زرد هواشناسی را با جزئیات بیشتر (برای سایر مناطق این استان از جمله استهبان) به هشدار سطح نارنجی و قرمز تغییر می‌داد.

واقعیت آن است که سازمان هواشناسی از سال 97 به این سو از مسیر اصلی خود فاصله گرفته که جدیدترین آنها مکاتبه برای تغییر درجه حرارت تَر شهرستان جهرم بوده است. اقدامی که پرسش‌های متعددی را به‌وجود آورد و روابط عمومی سازمان هواشناسی هیچ پاسخ روشن و شفافی برای آن ارائه نداد. (لینک خبر )

فارغ از این ماجرا که به‌موقع به آن پرداخته خواهد شد، به مناسبت وقوع سیل استهبان میزگردی با حضور بهرام صناعی رئیس اسبق سازمان هواشناسی کشور، محمدتقی زمانیان استاد هواشناسی و محمدرضایی, مدیر اسبق روابط عمومی سازمان هواشناسی برگزار شد. در این میزگرد چگونگی وقوع سیل فاجعه‌بار استبهان مورد نقد و بررسی قرار گرفت. این‌که سازمان هواشناسی کشور چندان با ادارات استانی هماهنگ نیست و بالعکس.

تسنیم: آقای صناعی در گفت‌وگوی 13 تیرماه امسال با شما، اشاره‌ای داشتید که پس از سیل استهبان برخی نقشه‌های راداری حذف شده بود. چرا سازمان هواشناسی پیش‌بینی درستی از بارش‌ها و به تبع آن هشدار وقوع سیل نداشت؟

صناعی: سال گذشته دوره یک هفته‌ای اتفاق خیلی سختی در کشور داشتیم؛ 31 تیرماه سیل استهبان و یک هفته بعد سیل امامزاده داوود.

تسنیم: 27 میلیمتر بارش در امامزاده داوود داشتیم.

صناعی: بله درست است. ما یک قانون هوای پاک داریم که سال 96 مصوب مجلس بود و ابلاغ شد. ماده 26 این قانون تکلیفی برای سازمان هواشناسی مشخص کرده بود که مطابق آن باید وزارت راه و شهرسازی (سازمان هواشناسی کشور) با همکاری سازمان برنامه و بودجه مکلف است حداکثر ظرف مدت 2 سال بعد از ابلاغ قانون شبکه ملی هشدار و پیش‌آگاهی برای رخدادهای سیل، طوفان و گردوخاک را تکمیل کند.

تسنیم: الان 6 سال است که از این قانون گذشته است.

صناعی: سال گذشته که همزمان با وقوع سیل بود 5 سال گذشته بود. آقای مهرداد بذرپاش که قبلاً دیوان محاسبات بودند یک ایراد به سازمان هواشناسی گرفته بود. سازمان هواشناسی به وظیفه قانونی خودش در این رابطه عمل نکرده است. جمله‌ای که در این رابطه استفاده شده بود ترک فعل سازمان هواشناسی عنوان شده بود. برای همین مسئله نیز بر برخورد با سازمان هواشناسی به واسطه عمل نکردن به وظیفه قانونی تاکید شده بود. حالا وی وزیر راه و شهرسازی است.

بنابراین سازمان هواشناسی باید طی 2 سال و تا سال 98 شبکه ملی هواشناسی را تکمیل می‌کرد تا بتوانند به موقع اطلاع‌رسانی کنند. در شرح وظایف سازمان هواشناسی موارد متعددی دیده شده است؛ یکی دیده‌بانی پارامترهای مختلف جوی و گزارشات به موقع این دیده‌بانی در شبکه داخلی و بین‌المللی از جمله وظایف سازمان هواشناسی است. صدور پیش‌بینی با اطلاعات استخراج شده دیده‌بانی و در مرحله بعدی هم اطلاع‌رسانی به موقع برای آمادگی مردم، دستگاه‌ها و ارگان‌ها برای مدیریت رخدادهای احتمالی از جمله وظایف سازمان هواشناسی کشور است.

تسنیم: به نظر می‌رسد با توجه به رخدادهای پیش آمده سازمان هواشناسی طی 5 سال اخیر به‌درستی نتوانسته به وظایف خود عمل کند؟

صناعی: بله، اگر بخواهیم مدیریتی بحث کنیم، تقسیم‌بندی اطلاع‌رسانی هواشناسی را به‌صورت ملی در سازمان هواشناسی داریم که ستاد به‌صورت ملی آنرا گزارش می‌کند. از سوی دیگر استان‌ها به‌صورت نقطه‌ای محلی و منطقه‌ای گزارش‌های هواشناسی را با جزئیات بیشتر دقیق‌تر کرده و آنرا گزارش می‌کنند. در رابطه با سیل سال گذشته استهبان، ستاد مرکزی هواشناسی کشور یک هشدار زردی را (هشدار شماره 72) برای کل کشور صادر کرده بود. هشدار زرد را بر اساس طبقه بندی سازمان هواشناسی آگاهی و اقدام در صورت نیاز است، یعنی خیلی حاد نیست. نه نارنجی است و نه قرمز.

تسنیم: این هشدار در چه تاریخی صادر شده بود؟

صناعی: 29 تیرماه سال 1401. یعنی 2 روز قبل از سیل استبهان. این در حالی بود که اداره کل هواشناسی استان فارس که باید این هشدار را دقیق‌تر و منطقه‌ای کند، برای جنوب شرق استان فارس هشدار صادر کرده بود. یعنی جایی که هیچ ارتباطی به استهبان نداشت. استهبان تقریباً در مرکز استان فارس قرار گرفته است. اینها باید چه کار می‌کردند؟ اداره کل هواشناسی استان فارس باید هشدار ستاد مرکزی هواشناسی را دقیق‌تر می‌کرد و اگر به این قطعیت می‌رسد که امکان بروز اتفاق حاد وجود دارد،‌یا با این شدت که وجود داشت که حدود 30 نفر از هموطنان جان خود را در سیل استبهان از دست دادند باید هشدار قرمز صادر می‌کرد.

تسنیم: هشدار ستاد مرکزی برای چه مناطقی بوده است؟

صناعی: سیستان و بلوچستان، جنوب کرمان، هرمزگان، جنوب شرق فارس، گیلان و مازندران. حدود 8 منطقه بوده. معمولاً هر وقتی اتفاق می‌افتد، سازمان هواشناسی می‌گوید ما پول و تجهیزات نداریم. در صدر تجهیزات هواشناسی رادارها است که استان فارس این رادار را داشته است. تصاویر مربوطه هم بوده است.

تسنیم: تصاویر مربوط به هسته بارشی و توده ابر؟

صناعی: بله، از همان هم می‌توانستند توده ابر و حجم بارش‌ها را محاسبه و پیش‌بینی کنند.

تسنیم: چرا این کار انجام نشد تا از جان باختن هموطنان در سیل استهبان جلوگیری به عمل آید؟

صناعی: بعد از 2 روز از اطلاعیه زرد سازمان هواشناسی کشور سیل استهبان روی داد. در این رابطه اداره کل هواشناسی استان فارس باید در مرحله اول هشدار نارنجی و برای مرحله دوم و روز وقوع سیل هشدار قرمز صادر می‌کرد. متاسفانه بر اساس گزارش‌های موجود مدیرکل هواشناسی استان فارس روز وقوع سیل در تهران بوده و در منطقه نبوده است. این یعنی اعتقادی به هشدارها وجود نداشته است. اگر اینچنین است چرا مدیرکل استان فارس در محل نبوده است؟ یا اگر رئیس سازمان هواشناسی به هشدارها معتقد بود چرا مدیرکل فارس را به محل برنگردانده است؟ متاسفانه این اتفاق نیفتد. حدود ساعت 16:30 شروع بارش‌ها در استان فارس بوده است. تصاویر راداری در سیستم هواشناسی تا ساعت 13 بوده و بعد از آن دیگر تصویری وجود ندارد.

تسنیم: چرا؟

صناعی: البته گفته می‌شود که در سیستم همین هم وجود ندارد.

تسنیم: یعنی دسترسی به حذف تصاویر وجود دارد؟

صناعی: بله، مدیریت سیستم سازمان مرکزی هواشناسی هرکاری بخواهد انجام می‌دهد. داده‌ها در استان‌ها به صورت شبکه‌ای در ستاد مرکزی هم وجود دارد.

تسنیم: مدیریت این سیستم با چه کسی است؟ با رئیس سازمان هواشناسی؟

صناعی: خیر. مدیریت با یک آقایی است.

تسنیم: یعنی عمداً حذف شده است؟

صناعی: بله، برای این‌که صورت مسئله را پاک کنند.

تسنیم: یعنی در سازمان هواشناسی مکانیسمی تعریف نشده تا اطلاعات هواشناسی به این ذی‌قیمتی مستند قضایی باشد یا این‌که قابل شناسایی باشد؟

صناعی: مدیریت سیستم هرکاری می‌تواند انجام دهد. البته برخی کارشناسان می‌توانند تصاویر را ضبط کنند و این اتفاق افتاده است. الان از سازمان هواشناسی بخواهید که داده‌های راداری استهبان قبل از وقوع سیل را در اختیار شما بگذارد. می‌گویند نداریم.

تسنیم: چه دلیلی برای نداشتن تصاویر دارند؟

صناعی: یک بهانه‌ای می‌آورند. می‌گویند پارازیت بوده و داده‌ها نیامده است.

تسنیم: به همین راحتی؟

صناعی: بله. می‌توانند توجیهی برای نبودن تصاویر بیاورند. البته یکی از همکاران تصاویر راداری را برای بنده ارسال کرده که نشان می‌دهد بارش‌های سنگینی در استهبان در راه است.

تسنیم: عدم اقدام به‌موقع اداره کل هواشناسی استان فارس به چه دلیل بوده است؟ آیا ترک فعلی انجام شده؟

صناعی: دو بحث مطرح است؛ یکی این‌که اگر رئیس سازمان به هشدار معتقد بود باید مدیر استانی را رصد می‌کرد. این‌که برای منطقه‌ای هشدار سطح زرد صادر می‌شود باید مدیر پای کار باشد یا خیر. مدیر استانی اگر به هشدارها اعتقاد دارد آیا نباید خودش برای رصد وضعیت در محل داشته باشد؟ مشکل ما مدیریتی است.

تسنیم: پس از فاجعه سیل استهبان مدیر استانی توبیخ نشد؟

صناعی: شنیدیم پرونده‌ای در سازمان بازرسی برای این منظور تشکیل شده که البته خبری از آن نیست.

تسنیم: مرجع رسیدگی به این قبیل مسائل چه دستگاهی است؟

صناعی: دادستانی باید به چنین مسائلی ورود کند.

تسنیم: در سنوات مختلف اتفاقات زیادی در بخش هواشناسی روی داده که بر اساس اسناد پای سازمان هواشناسی وسط بوده است. یا پیش‌بینی اشتباه بوده یا این‌که ترک فعلی انجام شده است. اما همواره پس از وقوع بلای طبیعی ندیده‌ایم نهادهای بالادستی به‌عنوان یک پرونده قضایی به آن ورود کنند. یعنی اسم متهمین منتشر و برای آنها کیفرخواست صادر کند .

صناعی: یک هفته بعد از سیل استهبان سیل امامزاده داوود روی داد. در این ماجرا عکس اطلاع‌رسانی سازمان هواشناسی و اداره کل هواشناسی استان فارس روی داد. اداره کل هواشناسی تهران برای وقوع سیل هشدار داد، اما سازمان مرکزی تعطیل بود! مگر نباید این دو با هم هماهنگ شوند. سازمان مرکزی بایستی قبل از استان تهران اخطاریه وقوع سیل را اعلام می‌کرد و بعد از آن استان تهران این اخطاریه را با جزئیات بیشتر منتشر می‌کرد. بنابراین در سازمان هواشناسی مشکل مدیریتی داریم.

زمانیان: علت اصلی این است که کسی نمی‌داند وظیفه هواشناسی چیست. در رابطه با سقوط هواپیمای ATR هواپیمایی آسمان دلیل، موج کوهستان بود. چند هفته بعد هم یک هواپیما که از دبی به استانبول می‌رفت در زردکوه شهرکرد سقوط کرد. واقعیت این است که کسی هواشناسی را نمی‌شناسد. به همین دلیل نمی‌دانند چه وظایفی دارد. به نظرم مشکل، وزارت راه و شهرسازی است. این وزارتخانه باید بتواند به درستی بر عملکرد سازمان هواشناسی نظارت کند.

صناعی: در این دوره مدیریتی اتفاقات این‌چنینی روی داد. در دوره‌ای که خدمت دوستان بودیم افتخار یا توفیق بود که دوستان خوبی داشتیم. در آن دوره رصد بسیار دقیق بود و رصد می‌کردیم تا چنین اتفاقاتی نیفتد. در دولت دهم، آقای احمدی‌نژاد با کسی شوخی نداشت. خودش شخصاً مسائل را پیگیری می‌کرد. یکی از اقدامات برگزاری نشست‌های روزهای شنبه با حضور دستگاه‌های مرتبط نیازمند به اطلاعات هواشناسی بود. در این نشست همه دستگاه‌ها از جمله هواپیمایی، مدیریت بحران و... می‌آمدند. در این نشست کارها را به طور مستمر رصد می شد که کیفیت پیش‌بینی‌ها پایین نیاید. الان چنین چیزی در سازمان هواشناسی وجود ندارد.

محمدرضایی: در آن زمان درباره چند مورد مخاطره جوی هشدار صادر کرده بودیم. اما با این وجود سازمان مدیریت بحران به این مسئله توجه نکردند. این موضوع را اطلاع‌رسانی کردیم، بعدا از این کار ما ناراحت شدند. گفتیم چرا به توصیه‌های سازمان هواشناسی توجه نکردید.

تسنیم: به‌نظر می‌رسد در سازمان هواشناسی کشور یک خلاء بسیار بزرگی مدیریتی داریم که به خسارت‌های سنگین مالی و جانی منتج شده است. آیا در سازمان حاشیه امنی وجود دارد که با وجود این همه اشکال، هیچ اقدامی در این زمینه صورت نمی‌گیرد. در ماجرای سقوط هواپیمای ATR هواپیمایی آسمان، تسنیم طی گزارشی مستندات قصور سازمان هواشناسی را منتشر کرد. سازمان هواشناسی اما هیچ واکنشی به این گزارش نشان نداد، حتی هیئت تحقق و تفحص به قصور سازمان هواشناسی ورود نکرد. متاسفانه همه در این داستان سکوت کردند. وقتی سندی متقن منتشر می‌شود، هیچ کسی سراغ سازمان هواشناسی نمی‌رود. دلیل این وضعیت چیست؟ آیا سازمان هواشناسی از پیگیری‌ها مصون است؟ چگونه است که می‌توانند تصاویر رادار در رابطه با سیل استهبان را حذف کنند؟

محمدرضایی: یک کارشناس خبره از قوه قضاییه باید بیاید و نقشه‌های جی. اف. اس را بررسی کند؛ این نقشه‌ها را نمی‌توانند از سیستم‌های بین‌المللی حذف کنند. کارشناس باید اینها را تطبیق دهد. این نقشه‌ها ساعت و تاریخ دارد و هر نوع دستکاری و جعل در تصاویر راداری مشخص می‌شود. متاسفانه چنین کارشناسی نیست.

تسنیم: یعنی به لحاظ فنی چنین کارشناسانی نداریم؟

محمدرضایی: خیر. در سیستم قوه قضاییه برای حکم درباره هر مسئله‌ای نظر کارشناسان مربوطه را دریافت می‌کنند. در طیف مدیریت بحران و هواشناسی، کارشناس هم دارند. آنها به راحتی می‌توانند عملکرد هواشناسی را به راحتی بررسی کنند. اما به‌نظر می‌رسد در سیستم قوه قضاییه چنین سازوکاری نداریم که نیاز است اقدام فوری در رابطه با آن انجام شود. در زمان سیل استهبان، مدیر استان در حال پرتاب دارت بوده. مستندات این را داریم.

تسنیم: یعنی همان روز سیل استهبان؟

محمدرضایی: بله، در فضای سبز محل سازمان هواشناسی کشوری در تهران مسابقات پرتاب دارت برگزار شد و مدیر استان فارس در این مسابقه شرکت کرده بود. متاسفانه فهمی از مدیریت بحران وجود ندارد. در زمان دوره قبلی سازمان هواشناسی (خرداد93) طوفانی در تهران آمد و چند نفر کشته شدند. پیگیری شد که چرا سازمان هواشناسی هشدار صادر نکرد، رئیس وقت گفته بود ما اطلاعیه دادیم که در دل آن هشدار داده بودیم. این یعنی مدیریت بحران را نمی‌فهمند. همه باید در بحث پیش‌بینی‌ها همه مسئولان در خط مدیریت بحران حرکت کنند، مخصوصاً در فصل‌هایی که این اتفاقات می‌افتد. این کاری ندارد؛ نقشه‌های راداری را داریم. وقتی می‌بینند یک موجی در حال ورود به کشور است همه باید در سازمان هواشناسی آماده‌باش باشند. این مانند یک مسئله جنگی است.

صناعی: وقتی ادارات استانی هواشناسی هشداری را صادر می‌کنند، آیا نباید مرکز در جریان باشد و بالعکس.

زمانیان: وزارت راه و شهرسازی باید بخشی داشته باشد که بر کار سازمان هواشناسی نظارت کند. اما اگر مسئول متعهد نباشد، نظارت هم فایده‌ای ندارد.

پایان بخش نخست