بانکها، بازنده رقابت بازارهای موازی
در سالی که گذشت اقتصاد ایران به‌ویژه در نیمه دوم سال تلاطم‌های زیادی را تجربه کرد. در نیمه اول سال سرمایه‌های شکست‌خورده در بورس روانه سایر بازارهای مالی شد و تقاضا را برای خرید ارز و طلا بالا برد.
پس از حذف ارز ترجیحی، شوک اقتصادی ناشی از آن بر بازارهای مالی سایه انداخت و عاملی شد که نقدینگی عمومی از ترس کاهش ارزش به پول داغ تبدیل شود. بر این اساس مردم دارایی‌های ریالی‌شان را از ترس کاهش بیشتر ارزش، در بازارهای موازی سرمایه‌گذاری کردند؛ عده‌ای به خرید دلار روی آوردند، بخشی از سرمایه به بازار مسکن سرازیر شد، عده‌ای به معامله‌گری طلا روی آورند و همچنین برخی خرید خودرو را برای جلوگیری از افت ارزش دارای‌های‌شان انتخاب کردند. در نظریه‌های اقتصادی وقتی تورم به اقتصاد هجوم می‌آورد، بانک‌های مرکزی نرخ سود را افزایش می‌دهند، اما در مدت اخیر بازار بانکی ایران به‌دلیل ناکارآمدی بانک مرکزی در افزایش نرخ سود نتوانست برای سرمایه‌گذاران جذاب باشد. سرمایه‌گذاری در جوامع مختلف به‌ویژه در کشوری مثل ایران که اوضاع اقتصادی در آن نابسامان است خیلی اهمیت دارد؛ بنابراین در پاییز امسال شاهد بروز موج تورمی در بیشتر بازارهای مالی بوده‌ایم. اتفاقاتی که فضای اجتماعی کشور در 6 ماه گذشته به خود دید، به‌علاوه بحران‌هایی که بیش‌ازپیش اقتصاد کشور را تحت تاثیر قرار داد باعث به‌وجود آمدن افزایش قیمتی در بازارهای مالی مختلف شد. صمت در این گزارش میزان سودآوری بازارهای مالی ایران در سالی که گذشت را از نگاه کارشناسان بررسی می‌کند.
حفظ ارزش سرمایه ضرورت است
شاهین شایان‌آرانی، تحلیلگر بازارهای مالی درباره پربازده‌ترین بازار مالی در سال 1401 به صمت گفت: در جوامعی که میزان تورم در آنها بالاست، نیاز به حفظ ارزش سرمایه بسیار مهم و جدی است. در کشوری مثل ایران اگر با میزان نرخ تورم 50 درصد، سرمایه خود را به‌شکل پول در خانه یا بانک نگه دارید، شاید در همان سال بتوانید یک گوشی موبایل بالارده مثل اپل خریداری کنید، اما در سال آینده چنین امکانی را نخواهید داشت، چون ارزش پول شما در سال آینده باتوجه به تورم 50 درصدی نصف می‌شود. پس در این حالت باید پول خود را 2 برابر کنید تا بتوانید گوشی موبایل موردنظرتان را بخرید؛ بنابراین بهترین راه جلوگیری از افت ارزش پول تبدیل آن به کالایی با ارزش‌افزوده است.
مردم در تبوتاب خرید
وی افزود: در شرایط تورمی که اکنون ایران درگیر آن است، بهتر است مردم دارایی‌های‌شان را در بازارهای با سوددهی بیشتر از نرخ تورم سرمایه‌گذاری کنند. در سال 1401 به‌دلیل شوک یکباره تورمی به اقتصاد ارزش پول ملی افت کرد؛ بنابراین بیشتر مردم به تبوتاب افتادند تا دارایی‌های‌شان را به کالایی باارزش‌تر تبدیل کنند.
شایان‌آرانی در تحلیل بازارهای مالی و موازی کشور در سال 1401 اظهار کرد: اقتصاد تورم زده ما در سالی که روبه پایان است و در شرایطی که دل از برجام و گشایش‌های اقتصادی بریده و همچنین بیم تحریم‌های جدید را متصور بود، در شکننده‌ترین حالت ممکن خود قرار گرفت. این شرایط منجر به وقوع موج‌های تورمی و البته افزایش بازدهی بازارهای مالی مختلف شده است؛ بنابراین برای اینکه بتوانیم پربازده‌ترین بازار در سه‌ماهه پایانی سال را تشخیص دهیم، کافی است این ماه‌های پرالتهاب را با سه‌ماهه اول سال مقایسه کنیم؛ در نتیجه این مقایسه پربازده‌ترین بازار سرمایه‌گذاری مشخص می‌شود.
طلا، پیشرو در ارزش افزوده
این تحلیلگر بازارهای مالی درباره میزان سرمایه‌گذاری در بخش طلا و سکه در سال 1401 بیان کرد: بازار سکه و طلا را باید پیشتازترین بازار در پاییز امسال قلمداد کرد، زیرا از تاریخ اول مهر تا 30 آذر 1401 بازدهی ربع‌سکه 81درصد بوده که بیشترین بازدهی را در تمامی بازارهای مالی به خود اختصاص داده است. در میان بازارهای خودرو، مسکن، بورس و صندوق‌های سرمایه‌گذاری پس از ربع‌سکه، نیم‌سکه با بازدهی 51درصدی و تمام‌سکه با بازدهی 31 درصدی در فصل پاییز بیشترین بازدهی را برای سرمایه‌گذاران داشته‌اند. همچنین طلای 18عیار بازدهی 34درصدی را نصیب سرمایه‌گذاران خود کرده است. علاوه بر آن در بورس نیز طلا پیشتاز شد و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر طلا از بازدهی جا نماندند و دقیقا هم‌پای رشد سکه طلا بازدهی را نصیب سرمایه‌گذاران خود کردند.
خودرو پیشتاز در سوددهی
شایان‌آرانی بازار خودرو را دومین بازار پیشتاز در نیمه دوم سال 1401 دانست و گفت: در حقیقت سرمایه‌گذاری در حوزه خودرو در یک سال‌ونیم اخیر بیشترین بازدهی را نصیب سرمایه‌گذاران کرده است؛ تا جایی که طبق آمار موجود سرمایه‌گذاری در 206 تیپ2، 144 درصد بازدهی را از تاریخ اول فروردین 1400 تا 30 بهمن 1401 نصیب سرمایه‌گذاران خود کرده است. پس از آن پژو پارس از اول فروردین 1400 تا 30 بهمن 123 درصد رشد ارزش داشته است. دناپلاس با رشد 122 درصدی از اول 1400 تاکنون سومین خودرو پرسود بازار بوده است. این خودرو توانسته از اول 1401 تا 30 بهمن 46 درصد بازدهی را نصیب خریداران کند و در نیمه دوم 1401 نیز یک رشد 35 درصدی را نشان داده است.
1401 سال سقوط ارزش پول ملی
مرتضی عقیلی، تحلیلگر بازارهای پولی و مالی درباره پربازده‌ترین بازار در سال 1401 به صمت گفت: امسال سالی پرتنش برای سرمایه‌گذاران در کشور بود، زیرا علاوه بر معامله‌گران، مردم عادی نیز به بازارهای پولی و مالی ورود کردند. هرچند این ورود بی‌تجربه برای برخی افراد زیانده بود، اما در مجموع اکنون‌که به پایان سال نزدیک شده‌ایم تقریبا هیچ خریداری در تبدیل دارایی خود به کالای سرمایه‌ای بادوام متضرر نشده است.
رشد یکباره نرخ مسکن
وی درباره سوده‌ترین کالای سرمایه‌ای بادوام تشریح کرد: از آغاز سال 1401 بازار مسکن شروع به رشد کرد؛ تا جایی که در ماه‌های منتهی به آخر سال فروشنده مسکن کم شده بود. مسکن در نیمه دوم سال توانسته بازدهی 13 درصدی را به ثبت برساند. در حقیقت متوسط نرخ هر مترمربع مسکن در تهران به رقم 55میلیون تومان افزایش یافت. از ابتدای امسال تا پایان دی بازدهی بازار مسکن به 40 درصد نیز رسیده است.
و اما دلار پرحاشیه
این تحلیلگر بازارهای پولی و مالی با اشاره به اینکه چند عامل باعث افزایش نرخ دلار در سال 1401 شده، توضیح داد: یکی از دلایلی که منجر به بالا رفتن نرخ دلار شده، چاپ پول است؛ در نتیجه چاپ پول منجر به افزایش حجم نقدینگی شده و تورم 50 درصدی را به‌وجود آورده است.
وی ادامه داد: افزایش حجم نقدینگی و کم بودن نرخ سود بانکی منجر به به‌وجود آمدن تورم شده است. کسری بودجه و کسری تراز بانکها از مهم‌ترین عوامل تاثیر‌گذار بر نرخ تورم هستند، زیرا زمانی که نرخ سود بانکی پایین باشد مردم نقدینگی که در دست دارند را در بانکها سپرده نمی‌کنند.
عقیلی با اشاره به اینکه در صورتی که این دو عامل مدیریت شود می‌توان به بهبود وضعیت امید داشت، اظهار کرد: اکنون‌که نرخ سود بانکی به اندازه کافی رشد نکرد، ماندگاری سپرده‌ها در بانکها کاهش یافت؛ به همین دلیل مدیریت حجم نقدینگی و افزایش نرخ سود بانکی از عوامل کنترل‌کننده بازار ارز است. این تحلیلگر بازارهای پولی و مالی درباره میزان سوددهی بازار دلار تصریح کرد: هیچ جای دنیا واسطه‌گری دلار عامل افزایش سرمایه نیست، اما در ایران به‌دلیل بی‌اعتمادی به اقتصاد و ارزان‌تر بودن هر برگ ارز شاخص نسبت به سایر کالاهای سرمایه‌ای این بازار نقدینگی زیادی را در ماه‌های منتهی به آخر سال به خود جذب کرد.
وی متذکر شد: در اسفند نرخ دلار به مرز 60 هزار تومان هم رسید، اما روزنه‌های امید به شکل‌گیری برجام و همچنین اصلاح روابط با عربستان به بازگشت دلار به کانال 40 هزار تومان انجامید؛ بنابراین کسانی که در اسفند اقدام به خرید دلار کردند متضرر شدند، اما معامله‌گران دلار یعنی کسانی که از آغاز سال 1401 اقدام به خرید دلار کردند اکنون از این بازار پرمخاطره نزدیک 40 درصد سود کسب کرده‌اند.
این تحلیلگر بازارهای پولی و مالی در ادامه خاطرنشان کرد: از آنجایی که نرخ دلار بدون توجه به حرف‌درمانی راه خود را رفته و از زور و دستور پیروی نمی‌کند، این احتمال وجود دارد که اگر شرایط روابط بین‌المللی ایران بهبود نیابد دلار دوباره به کانال 60 هزار تومان بازگردد.
بانکها بازنده رقابت بازارهای موازی
وی میزان سوددهی سپرده‌های بانکی را بسیار ناچیز ارزیابی کرد و افزود: بانکها در مقابل بازارهای پولی و مالی موازی شکست خوردند، زیرا افزایش نرخ سود سپرده‌های بانکی بسیار ناچیزتر از افزایش تورم بود؛ در نتیجه کسانی که در بانکها سپرده‌گذاری کردند عملا متضرر شدند. از سوی دیگر عده‌ای از کارشناسان بازار افزایش نرخ دلار در هفته‌های اخیر را سیاست نهاد پولی کشور می‌دانند. آنها می‌گویند بانک مرکزی به‌دنبال این بود که از طریق اوراق گواهی 23 درصدی بانکها بخشی از نقدینگی را فریز کند و به‌عبارتی پول را در بانکها حبس کند تا از این طریق تقاضای ارز را کنترل کند، اما این مسئله نمی‌تواند بر کنترل نرخ ارز موثر باشد، چراکه رشد تورم بسیار بالاتر از سود سپرده‌هاست.
سخن پایانی
در سالی که گذشت نرخ تورم افزایش محسوسی یافته و بسیاری از مردم نگران کاهش قدرت خرید و حفظ سرمایه‌های خود بودند؛ بنابراین بهترین راه سرمایه‌گذاری در بازارهایی بوده که دست‌کم سپر تورمی داشته باشند؛ به‌عبارت‌دیگر ارزش سرمایه افراد را در برابر تورم حفظ کنند.
گرچه درباره تعداد و نوع بازارهای سرمایه‌گذاری یعنی بورس، مسکن، ارز، طلا و سپرده‌گذاری در بانکها اختلافی وجود ندارد و همه همین بازارها را به‌عنوان هدف سرمایه‌گذاری به‌رسمیت می‌شناسند، اما درباره اینکه کدام بازار ضریب بازدهی بیشتری دارد و در شرایط کنونی سرمایه‌گذاری در کدام بازار بهتر است اختلاف‌ها بسیار است؛ آن‌هم در شرایط فعلی که بسیاری از بازارها رشد بسیار تند و سریعی را تجربه کرده‌اند و به‌اصطلاح اشباع شده‌اند و احتمال رشد چندباره آنها در مدت‌زمان کوتاه پایین است. بنابراین باید منتظر ماند و دید باتوجه به احتمال حصول برجام و گشایش‌های سیاسی بازارهای هدف سرمایه‌گذاری چه چشم‌اندازی خواهند داشت.