برجام در آینده نزدیک احیا می‌شود؟

همچنان‌که حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه در این خصوص روز دوشنبه با تایید ارسال آخرین جمع بندی ایران به صورت مکتوب در مورد مسائل باقی مانده به هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا گفت: «اگر واکنش آمریکا همراه با واقع بینی و انعطاف باشد، توافق رخ می‌دهد و اگر انعطافی نشان ندهند، باید بیشتر گفت وگو کنیم.» هرچند گفت‌وگوی بیشتر نافی توافق نیست و حتی اگر یک یا دو دور دیگر هم گفت‌وگو برگزار شود، باز هم به گفته کارشناسان به‌زودی شاهد توافق خواهیم بود.

سناریوی دیگر این است که آمریکا تغییرات و جمع بندی نهایی ایران را نپذیرد که با توجه به مجموع شرایط بین‌المللی بعید به نظر می‌رسد که واشنگتن بخواهد فرصت توافق را از دست بدهد. درواقع این‌گونه تصور می‌شود که در مقطع فعلی، هم ایران و هم آمریکا به دنبال کاهش تنش هستند، از این رو گزینه احیای برجام می تواند طرفین را در رسیدن به این مهم کمک کند.

روزنامه «دنیای اقتصاد» در گفت‌وگو با کارشناسان نظر آنها را راجع به سناریوهای احتمالی و همچنین ارزیابی‌شان از پاسخ ایران به متن پیشنهادی اتحادیه اروپا را جویا شد.

فلاحت پیشه: ایران به‌دنبال تضمین معنادارتر است

حشمت الله فلاحت پیشه، رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس، نیز درباره پاسخ ایران به متن اروپایی گفت: «ایران متن جوزپ بورل را پذیرفته اما درعین حال تهران ملاحظاتی را نیز مطرح کرده است. از جمله ملاحظات ایران مساله تحریم هاست؛ ایران به دنبال سازوکاری است تا به‌تدریج که قابلیت های هسته ای خود را کنار می گذارد، به همان میزان تحریم ها نیز برداشته شود.» این کارشناس توضیح داد: «در خصوص این خواسته ایران، بورل یک تعهد کلی از آمریکایی ها گرفته مبنی بر اینکه دولت بایدن در دوره خودش به گونه ای عمل کند که تحریم های ثانویه مانع استفاده ایران از فضای بعد از تحریم ها نشود.» وی افزود: «درواقع ایران می خواهد تضمین کلی ای که آمریکا می‌دهد تاحدودی مصداقی تر و معنادارتر باشد؛ یعنی به طور مشخص در یک مرحله اموال بلوکه‌شده ایران آزاد شود؛ در مرحله دیگر ایران بتواند نفتش را بفروشد و پول آن را وارد بازار کند و در مرحله سوم نیز بتواند با کشورهای مختلف به‌ویژه کشورهای اروپایی موافقت نامه امضا کند.» استاد دانشگاه علامه تاکید کرد: «در این خصوص طرف های غربی باید مطمئن شوند که سازوکار پایداری را با ایران دنبال خواهند کرد و آمریکا این توافق را برهم نخواهد زد.» کارشناس مسائل سیاسی با تاکید دوباره بر این مساله که پذیرش صورت گرفته است، گفت: «این مسائل یکسری ملاحظات است که نیازمند حسن نیت است.» وی افزود: «البته حسن نیت بین ایران و آمریکا شکل نگرفته؛ اما جبر تاریخی آنها را به سمت توافق سوق داده است.» فلاحت پیشه در خصوص مسائل پادمانی هم گفت: «درواقع چون ایران به دنبال ساخت بمب نیست، هیچ اختلافی با آژانس غیرقابل حل نمی ماند.» وی افزود: «به‌ویژه که احیای برجام به معنای اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی هم هست. حتی مسائل پادمانی که مطرح می‌شود مسائل مربوط به پیش از سال 2003 است که یک‌بار پیش‌تر حل شده بود و امروز تحت عنوان ادعاهایی از سوی صهیونیست ها و با هدف آشوب سازی مطرح شده است.»

 علم صالح: تهران و واشنگتن به توافق برد - برد می رسند

علم صالح، استادیار مطالعات ایران و خاورمیانه در دانشگاه ملی استرالیا، نیز توضیح داد که از همان ابتدا برای دو طرف، چه واشنگتن و چه تهران، هیچ راه و گزینه ای جز امضای برجام و توافقی هرچند کوتاه‌مدت وجود نداشت.

صالح دو دلیل را برای این مساله مطرح کرد و افزود: «نه آمریکا در صورت عدم‌توافق می تواند گزینه نظامی علیه ایران اعمال کند و نه ایران امکان تحمل فشار اقتصادی را برای مدت طولانی دارد. به همین دلیل دو طرف هر توافقی را توافق برد - برد خواهند دانست. این امر به‌خصوص زمانی اهمیت پیدا می‌کند که متوجه می شویم طی چهار سال گذشته فشارهای حداکثری آمریکا به نتیجه نرسیده و سیاست های خاورمیانه ای این کشور حداقل در افغانستان، سوریه و یمن با شکست مواجه شده است.» این کارشناس مسائل خاورمیانه تاکید کرد: «با در نظر گرفتن سیاست های آمریکا می توان نتیجه گرفت این کشور حاضر نیست بهایی کلان برای رسیدن به اهداف استراتژیکش در خاورمیانه بپردازد؛ دلیل آن نیز تغییر در شرایط بین‌الملل، ظهور قدرت های جهانی مانند چین و روسیه و چالش های آنها برای آمریکا و پیچیدگی مسائل خاورمیانه است که نشان داد آمریکا از طریق نظامی نمی تواند به اهدافش برسد.»

همچنین این استاد دانشگاه به این موضوع اشاره کرد که برخلاف آنچه در دوران باراک اوباما گفته می شد مبنی بر اینکه آمریکا تمام گزینه ها را روی میز دارد، اینطور نیست؛ چرا که هم شرایط خاورمیانه تغییر کرده و هم موقعیت ایران متفاوت شده است. این مسائل بیانگر آن است که آمریکا راهی جز احیای برجام ندارد.

وی همچنین در خصوص شرایط طرف ایرانی گفت: «ایران کشوری در حال توسعه است که برای تقویت زیرساخت های اقتصادی کشور به‌شدت نیاز به سرمایه‌گذاری و ثبات اقتصادی دارد.» صالح توضیح داد: «توافق برجام گذشته از فواید اقتصادی اش برای پایین آوردن تورم و قیمت‌ها و رونق اقتصادی، از نظر روانی به‌شدت مردم را درگیر کرده است که اهمیت این مساله می تواند به اندازه اهمیت اقتصادی آن باشد.»

استادیار مطالعات ایران و خاورمیانه در دانشگاه ملی استرالیا در نهایت به این موضوع اشاره کرد که رئیس جمهور جمهوری‌خواه بعدی آمریکا شاید دیگر به‌راحتی نتواند از توافق برجام خارج شود و اگر بخواهد از برجام خارج شود، دو نکته را باید مدنظر قرار دهد. وی در توضیح این دو نکته گفت: «نخست اینکه فشار حداکثری، ایران را به تسلیم وانمی‌دارد و دیگر اینکه در سال 2018 ایران یک‌سال با بمب اتم فاصله داشت؛ اما در سال 2024 اگر آمریکا دوباره از برجام خارج شود فاصله ایران با ساخت بمب بسیار کمتر خواهد بود. یعنی با وجود اینکه ایران اعلام کرده به دنبال ساخت بمب نیست؛ اما به هر حال این مساله، دغدغه غرب است. بنابراین این دو موضوع باعث می‌شود برای رئیس جمهور بعدی یک بازدارندگی ایجاد شود و حتما به دنبال پروژه مجدد خروج از توافق نباشد.»

 حسینی: به توافق بسیار نزدیک هستیم

دیاکو حسینی، کارشناس مسائل سیاسی، در ارزیابی اش از چشم انداز احیای برجام گفت: «در حال حاضر احتمال توافق بیش از هر زمان دیگری در 16ماه گذشته است و الان در مرحله ای هستیم که فقط مساله پادمان به‌عنوان مساله اختلافی باقی مانده و به نظر نمی‌رسد این مساله نیز لاینحل و مانعی جدی برای توافق باشد.»

وی تاکید کرد: «بنابراین اگر آنچه در اخبار منتشر شده، گویای نیات واقعی کشورها و وضعیت واقعی مذاکرات باشد، احتمالا به توافق بسیار نزدیک هستیم؛ یعنی در حد چند روز یا یکی دو هفته با آن فاصله داریم.»

حسینی در پاسخ به این پرسش که ممکن است شاهد برگزاری یک دور دیگر مذاکره باشیم، توضیح داد: «موضع ایران از ابتدای این دور از مذاکرات کاملا روشن بود و ایران پاسخ آری یا خیر به پیش نویس اتحادیه اروپا نداد و قرار هم نبود این‌گونه پاسخ بدهد. درواقع نکات ظاهرا کوچکی وجود دارد که از نظر تهران باید بر سر آنها مذاکره صورت بگیرد. بنابراین ممکن است شاهد یک‌دور گفت‌وگوی طرف ایرانی با انریکه مورا یا مثلا چیزی شبیه مذاکرات دوحه باشیم که آخرین دور گفت‌وگوها خواهد بود.» وی ادامه داد: «با توجه به اینکه احتمال توافق هم بالاست، این انعطاف را از سوی همه طرفین خواهیم دید که یک‌دور مذاکرات دیگر در سطحی محدودتر از مذاکرات چندجانبه و در چند روز آینده اتفاق بیفتد.»

این کارشناس در توضیح اینکه آیا ممکن است آمریکا با پیشنهادهای ایران مخالفت کند، ضمن آنکه این احتمال را پایین دانست، تاکید کرد: «این اتفاق را فقط در صورتی شاهد هستیم که درخواست های ایران خیلی دور از دسترس باشد؛ اما اگر درخواست های ایران معقول باشد، واشنگتن فرصت احیای برجام را از دست نخواهد داد.»