تحلیل بر بیانات 14 خرداد؛ زنده نگه داشتن کلامی و عملی امام خمینی

به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری تسنیم، سید مصطفی موسوی پژوهشگر هسته مکتب امام (ره) در مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) در یادداشتی در تحلیل بیانات اخیر رهبر معظم انقلاب در حرم مطهر امام خمینی نوشت: نیمه خرداد، در نیم‌قرن گذشته تاریخ معاصر ایران، سرمنشأ حرکتی عظیم و غیرقابل‌پیش‌بینی در عصر حاکمیت تمدن غرب بر جهان بود. سرچشمه نهضت اسلامی مردم ایران در سال 42، تا همیشه عزای عمومی اعلام گردید تا از رهگذر این عنایت و توجه، سلسله‌جنبان قیام اسلامی مردم ایران از یاد و خاطره ایشان نرود. اما دیری نپایید که حادثه‌ای عظیم و مصیبت‌بار، واقعه پانزده خرداد را تحت‌تأثیر خویش قرارداد؛ حادثه‌ای که امت اسلامی عظمت و بزرگی آن را حتی تا قرن جدید نیز بر شانه خویش احساس می‌کند. به فاصله بیست و چهار سال پس از واقعه پانزده خرداد سال 42، رحلت رهبر کبیر نهضت، همان که امت هرچه از عزت و استقلال و سرفرازی و ایستادگی در برابر دیدگان ابرقدرت‌ها به دست آورده بود، ثمره هدایت و راهبری و ایثار و خداجویی او بود، به‌سوی جوار حضرت حق شتافت و امتی را برای همیشه عزادار داغ هجران و فراق خویش کرد.

خمینی کبیر (ره)، با عروج ملکوتی خویش، نه‌تنها امامِ روزهای پیش از رحلت خویش بود، بلکه امام روزها و سال‌های آینده نیز شد. امری که با رهبری و زعامت مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در مقام نظر و عمل ادامه یافت و ایشان در جایگاه رهبری امت اسلامی، در فرصت‌های مختلف به تبیین اندیشه و راه امام راحل (ره) پرداخته و هم‌چنان نیز می‌پردازند. از مهم‌ترین مجال‌هایی که رهبر معظم انقلاب به ذکر نام و یاد امام (ره) و تبیین اندیشه و سیره ایشان پرداخته‌اند، مراسم بزرگداشت ایام ارتحال ایشان در 14 خرداد است. این دیدارها که در طی 33 سال زعامت ایشان، بلا استثناء برگزار شده است، همواره از یک منطق کلان برخوردار است که شناخت و پیگیری آن، نوع مواجهه مخاطب را با بیانات ایشان در 14 خرداد تغییر داده و ذهن وی را معطوف به زوایای پنهان این بیانات می‌کند.

توجه به زوایای پنهان این بیانات، سبب می‌شود تا در تحلیل و تبیین این بیانات نیز ارزش‌افزوده‌ای در فرایند اندیشیدن مخاطب ایجاد شده و زمینه را برای همراهی فکری و عقیدتی با ولی‌فقیه فراهم کند.

یاد امام (ره)، نبض تپنده ملت

اولین و ابتدایی‌ترین مؤلفه‌ای که در منطق بیانات رهبر معظم انقلاب در بیانات 14 خرداد مشهود است، زنده نگه‌داشتن یاد ایشان است. البته رهبر معظم انقلاب، در بیانات دیگر خویش نیز یاد و خاطره امام امت (ره) را زنده نگه می‌دارند؛ این زنده نگه‌داشتن نه صرفاً در کلام، بلکه در سیره و رفتار و حتی ایجاد نماد نیز خود را نشان می‌دهد. نصب تمثال مبارک امام خمینی (ره)، در تمامی دیدارهای عمومی و رسمی و حتی خصوصی، حاکی از نمادسازی رهبر معظم انقلاب در جهت زنده نگه‌داشتن یاد ایشان است. حال نسبت این سیره با ایراد سخنرانی در سالگرد ایشان چیست؟!

در پاسخ می‌توان به این نکته اشاره کرد که اختصاص یک دیدار مستقل، هم‌زمان با سالگرد رحلت امام خمینی (ره) و حضور در مرقد مطهر که با استقبال گرم عاشقان و دلدادگان ایشان همراه است، نشان از اهمیت دوچندان زنده نگه‌داشتن یاد امام خمینی (ره) به طور خاص و امتداد پیوند قلبی و عاطفی امت با ایشان است. این حضور نشان‌دهنده پیوند و اتصال رهبر معظم انقلاب با امام خمینی (ره) و حرکت در مسیر ایشان به‌عنوان یک رهروی راستین است. با این نگاه، معطوف نمودن توجهات به شخصیت امام خمینی (ره) با ایراد بیانات و حضور مردم در مرقد ایشان، به‌نوعی تجدید عهد با امام راحل (ره)، زنده نگه‌داشتن یاد و خاطره و پیروی از خط و منش ایشان در ایام فقدان ایشان است.

از این منظر، علاوه بر خط و راه امام (ره)، شخصیت الهی او نیز همواره در میان مردم زنده است و به‌نوعی نبض تپنده امت در کوران حوادث و مشکلات به شمار می‌رود. اگر جوشش و برانگیختگی امت در اقتدا به امام (ره) بود، استقامت در مسیر حق تا رسیدن به آرمان‌ها نیز با یاد امام (ره) و پیوند عقلی، قلبی و عملی با ایشان محقق می‌شود.

این اقدام رهبر معظم انقلاب، به‌نوعی مقابله با اولین حربه دشمن مبنی بر به فراموشی سپردن امام (ره) است. ایشان دراین‌خصوص می‌فرمایند: «یک‌وقت هست که یک شخصیت را به‌کلی پامال می‌کنند. یعنی ذکر و یاد او را و اسم او را انساءمی‌کنند؛ بعدها درباره یک انسانی، توطئه سکوت به وجود می‌آورند؛ درباره او حرف نمی‌زنند، از او سخنی نقل نمی‌کنند، از زیبایی‌ها و شگفتی‌های زندگی او مطلبی را یادآوری نمی‌کنند»(2) بنابراین، بایستی با برگزاری یک مراسم بزرگداشت در مرقد امام خمینی (ره)، ایراد یک سخنرانی کامل در خصوص شخصیت ایشان، حضور مردم در مراسم مذکور، این توطئه شوم را خنثی نمود.

پای درس مکتب امام (ره)

دومین مؤلفه مهم در بیانات رهبر معظم انقلاب که در 14 خرداد باید به آن توجه نمود، تبیین اصول، شاخصه‌ها و ویژگی‌های مکتب امام خمینی (ره) است. سالگرد رحلت امام خمینی (ره)، مجال مناسبی برای تبیین مکتب ایشان از زوایا و ابعاد گوناگون است. می‌توان به این مسئله اشاره نمود که رهبر معظم انقلاب در بیانات 14 خرداد، از رهگذر تبیین مکتب امام خمینی (ره)، نقشه کلان منظومه فکری و عملی انقلاب اسلامی را ترسیم می‌کنند. با این نگاه، بیانات ایشان در ایام 14 خرداد را که در مقام بیان اصول مکتب امام خمینی (ره) بوده‌اند، می‌توان دیداری فراتر از اقتضائات زمان و مکان و به‌نوعی درس‌گفتار انقلاب اسلامی از جانب ایشان به‌حساب آورد. رهبر معظم انقلاب با بیان ابعاد مختلف مکتب امام خمینی (ره)، مخاطب را پای درس ایشان آورده و در جایگاه یک شاگرد ممتاز، به تبیین این مکتب برای مخاطبین می‌پردازند.

شایان‌ذکر است که رهبر معظم انقلاب، این اقدام را در جهت مقابله با دومین حربه دشمن که عبارت است از تحریف و ایجاد انحراف در مکتب امام خمینی (ره)، انجام می‌دهند؛ ایشان در خصوص تحریف الگوها و اسوه‌های یک ملت می‌فرمایند: «پس ببینید که واقعاً این شیوه دشمن گرفته و ما امروز در مقابل یک تحریف چندین قرنی قرار داریم، ما در مقابل یک چنین انبوه متراکمی از دروغ قرار داریم. بایستی از لابه‌لای این‌همه دروغ‌ها، این‌همه ظلمت‌های متراکم، حقیقت منور را، حقیقت درخشان را کشف کنیم و بیرون بیاوریم. کار مشکلی هم هست، اما شدنی است.»(3)

در مسیر مقابله با انحراف از شناخت مکتب امام خمینی (ره)، رهبر معظم انقلاب با استفاده از مجال مراسم سالگرد ایشان در 14 خرداد، از زوایای متعددی به تبیین این مکتب پرداخته‌اند. تبیین اصول مکتب سیاسی امام (ره)، شاخصه‌های مکتب امام (رهt اشاره به ابعاد سه‌گانه «عقلانیت»، «معنویت» و «عدالت» در مکتب امام خمینی (ره)، اشاره به اصول امام خمینی (ره) در ابعاد سیاست داخلی، سیاست خارجی، فرهنگ و اقتصاد، بیان اصول هفت‌گانه مکتب امام خمینی (ره)، ذکر مواردی نظیر «شخصیت قوی»، «صراحت در بیان»، «صداقت»، «ایمان»، «توکل» در بیان جذابیت‌های شخصیتی و «اسلام ناب»، «استقلال»، «آزادی»، «عدالت»، «سلطه‌ناپذیری»، «مردم‌سالاری»، «خودباوری» به‌عنوان جذابیت‌های شعار امام (ره) و... نشان‌دهنده اهمیت پرداختن به مکتب امام خمینی (ره) و توجه دائم به آن است.

ضرورت پرداختن به مکتب امام خمینی (ره) و تبیین آن برای مخاطب به این دلیل است که رهبر معظم انقلاب، مکتب امام خمینی (ره) را سرمایه ملت می‌دانند و تلاش می‌کنند تا با تبیین دائمی این مکتب از زوایای مختلف، این سرمایه را حفظ نمایند. ایشان دراین‌خصوص می‌فرمایند: «مکتب ماندگار امام عزیز ما که ذخیره ملت ایران است؛ سرمایه‌ای است که ملت ایران با تکیه بر آن، با دردست‌داشتن این سرمایه، توانسته است گذرگاه‌های دشواری را که به طور معمول و متعارف در سر راه ملتی با چنین آرمان‌هایی قرار دارد، طی کند.»

مهم‌ترین ویژگی‌های مکتب امام خمینی (ره) را که ذخیره و سرمایه ملت ایران به شمار می‌رود و رهبر معظم انقلاب آن را برخوردار از «خصوصیات کامل یک مکتب فکری و اجتماعی و سیاسی» می‌دانند، می‌توان در چند محور بیان نمود که نشانگر نیاز همیشگی ملت به تمسک به این مکتب برای رشد و پیشرفت در عرصه‌های مختلف است. اولین ویژگی مکتب فکری امام خمینی (ره) این است که «متکی و مبتنی بر یک جهان‌بینی است که این جهان‌بینی عبارت است از توحید. همه فعالیت او، همه منطق او مبتنی بود بر توحید که زیربنای اصلی همه تفکرات اسلامی است.»

دومین ویژگی مکتب فکری امام خمینی (ره)، به‌روز بودن است؛ از منظر رهبر معظم انقلاب، این مکتب «مسائل مورد ابتلای جوامع بشری و جامعه ایرانی را مطرح می‌کرد و مخاطبان، آن را حس می‌کردند.» سومین و آخرین ویژگی مکتب امام خمینی (ره)، پویا، پرتحرک و عملیاتی بودن آن است؛ از منظر رهبر معظم انقلاب، این مکتب «مثل بعضی از اندیشه‌پردازی‌ها و تئوری‌سازی‌های روشنفکرانه نبود که در محفل بحث، حرف‌های زیبا و قشنگی است، اما در میدان عمل کارایی ندارد؛ منطق امام، فکر امام، راه امام، عملیاتی بود؛ قابلتحقق در میدان عمل بود؛ به همین دلیل هم به پیروزی رسید و پیش رفت؛ این حرکت، مسیر تاریخ کشور ما را عوض کرد.»

با مرور اجمالی ویژگی‌های مذکور، می‌توان به این نتیجه رسید که حفظ این سرمایه عظیم و پاسداری از آن که یک مکتب جامع و کامل است، نیاز همیشگی امت اسلامی بوده و رهبر معظم انقلاب با پیگیری دائمی این خط و مکتب فکری، تلاش می‌کنند تا این مکتب همواره نصب العین جامعه قرار گرفته و مردم با بهره‌گیری از این مکتب، در مسیر تحقق آرمان‌های امام راحل (ره) حرکت نمایند.

حرکت در خط امام (ره)

سومین مؤلفه‌ای که می‌توان در بیانات رهبر معظم انقلاب در ایام 14 خرداد ملاحظه نمود، تبیین عناصر برجسته‌ای از مکتب امام خمینی (ره) و تفصیل آن‌ها است. فلسفه پرداختن به موارد خاصی از اندیشه و سیره امام راحل (ره) از جانب رهبر معظم انقلاب را می‌توان این‌گونه مورد بحث قرارداد که ایشان با توجه به حرکت عمومی جامعه، اقدام به بحث‌وبررسی مسئله‌ای خاص در مکتب امام خمینی (ره) نموده‌اند. در این بیان، جامعه در حرکت کلان خویش، یا با یک چالش مواجه شده است و یا در حال حرکت به سمت مسیری است که ضرورت دارد تا با اشاره به مسئله‌ای موردنیاز، نحوه مواجهه با چالش، تبیین شده و لوازم مسیر شفاف شود.

این عمل رهبر معظم انقلاب به‌نوعی، ارائه خوانشی جدید و به‌روز از اصل موردنظر و تعیین راهبرد مقابله با مشکلات بر اساس اصل مذکور است. مؤلفه‌ای که در پرتوی آن تلاش می‌شود، جامعه در مواجهه با چالش‌ها و مسیرهای مشقت‌بار، همواره در خط امام حرکت نموده و از مسیر اصلی منحرف نشود. به‌عنوان نمونه اشاره به دو آسیب جدی در خط امام با عنوان «تحجر و انفعال» در خرداد سال 76، تبیین «شاخصه‌های حضور در مکتب امام (ره)» پس از وقایع سال 88، اشاره به مسئله «تحریف شخصیت امام خمینی (ره)» در خرداد سال 94 و هم‌زمان با ارائه روایت‌های متضاد و متناقض از مکتب و سیره امام (ره)، تبیین «منطق مقاومت» در اندیشه امام خمینی (ره) هم‌زمان با اوج مذاکرات هسته‌ای پس از بدعهدی آمریکا در برجام در سال 98، ترسیم «امامِ تحول» و رویکرد تحول‌خواهی امام (ره) در سال 99 و در طلیعه گام دوم انقلاب اسلامی، همه‌وهمه نشان‌دهنده ارائه روش حرکت و مقابله با چالش‌های موجود از جانب رهبر معظم انقلاب به امت اسلامی در جهت امتداد حرکت در خط امام (ره) است.

امام (ره)؛ فراتر از مرزها

چهارمین مؤلفه‌ای که می‌توان در بیانات رهبر معظم انقلاب در ایام 14 خرداد ملاحظه نمود، نگاه تمدنی به امام خمینی (ره) و تأثیر ایشان بر آینده بشریت است. در درجه اول، نسبت امام خمینی (ره) با جهان اسلام و در درجه دوم نسبت ایشان با جامعه جهانی مورد بحث‌وبررسی قرار می‌گیرد. ارائه تحلیل‌های گسترده در خصوص مسائل پیرامونی در مراسم رحلت امام خمینی (ره)، مؤیدی بر وجود نوعی پیوند میان مکتب امام خمینی (ره) به‌عنوان مکتبی زنده و بالنده با مسائلی آن‌سوی مرزهای جمهوری اسلامی است. بر همین اساس، تاریخچه این دیدار نشان می‌دهد که برخی از اصلی‌ترین مواضع رهبر انقلاب در قبال بیداری اسلامی، مسأله فلسطین، اشغال عراق توسط آمریکا و... در 14 خرداد بیان شده است.

امام میراث فرهنگی نیست...

تبیین مؤلفه‌های مذکور به‌منظور ارائه نقشه‌ای کلان از سیر مباحث رهبر معظم انقلاب در ایام 14 خرداد بود. هرچند نمی‌توان ادعا نمود که در تمام بیانات ایراد شده در این 33 سال، چهار مؤلفه مورد اشاره قرار گرفته است و ممکن است در یک سال صرفاً به یک مؤلفه پرداخته شده و در سالی دیگر، هر چهار مؤلفه موردبحث قرار گرفته باشد، اما سعی شد با ارائه منطق کلان ایشان در بیانات 14 خرداد، ذهن مخاطب پیش از سخنرانی ایشان در مراسم رحلت امام خمینی (ره) آماده‌تر شده و با دیدی جامع‌تر نسبت به این بیانات توجه کند. با این نگاه، بیانات رهبر معظم انقلاب، یک سخنرانی ساده و بزرگداشت صرف مقام رفیع امام راحل (ره) نیست، بلکه با عنایت به این مسئله است که «امام میراث فرهنگی نیست» و «سخن امام و راه امام و فکر امام و نفَس امام زنده است».

با این نگاه، امام خمینی (ره)، همان گونه که امام دیروز انقلاب و رهبر نهضت اسلامی بود، امام امروز انقلاب و امام فردای انقلاب نیز خواهد بود.