در زندان‌های ایران چه خبر است؟/ مروری بر حوادث اوین، لاکان، کرج و قائمشهر
از زمان اوج‌گیری اعتراضات طی سه ماه اخیر، تاکنون در چند زندان کشور درگیری‌هایی رخ داده که خبرسازترینِ آنها حوادث تلخ زندان اوین بود. روایت رسمی دستگاه قضایی با برخی دیگر از روایت‌ها فاصله معناداری دارد، اما نقطه مشترک همه آنها، کشته و زخمی شدن چند نفر و نتیجه آنها البته نگرانی خانواده‌های زندانیان است که گاه در بی‌خبری و کم‌خبری، شب و روز می‌گذرانند.
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از اکویران، تازه‌ترین نمونه از این سلسله رخدادها، مربوط به زندان قائمشهر است. یکشنبه شب (28 آذر) رئیس کل دادگستری مازندران از منازعه میان زندانیان یکی از بندهای زندان قائمشهر خبر داد و گفت که این درگیری با حضور نیروهای حفاظتی، پایان یافته است.
اکبری - رئیس کل دادگستری مازندران - این درگیری را «محدود» توصیف کرده و گفته بود: یکی از زندانیان اقدام به آغاز درگیری کرد و در پی آن میان تعدادی از زندانیان یکی از بندها درگیری رخ داد و جو این بند برای ساعتی متشنج شد. با ورود فوری نیروهای حفاظت زندان، منازعه خاتمه یافت و امنیت و آرامش در زندان برقرار است.
این مقام قضایی به دلایل آغاز این درگیری اشاره‌ای نکرد، اما باشگاه خبرنگاران جوان به نقل از یک منبع آگاه نوشت که دلیل بروز درگیری، ابلاغ حکم قصاص برای یکی از زندانیان بوده است. این رسانه متعلق به صداوسیما اشاره‌ای به پرونده‌های بازداشتی‌های اعتراضات اخیر نکرده و «حکم قصاص بخاطر قتل» را مرتبط با پرونده‌ای از سالیان گذشته عنوان کرده است.
این رسانه به نقل از منبع آگاه نوشت: یکی از زندانیان چند سال قبل شخصی را به قتل رسانده بود. تلاش‌های او و خانواده‌اش برای گرفتن رضایت از خانواده مقتول به نتیجه نرسید و بر اساس حکم دادگاه قرار شد حکم قصاص این فرد بامداد دوشنبه (28 آذر) اجرا شود.
باشگاه خبرنگاران افزود: هم‌بندی‌های این قاتل در «بند یک»، پس از آگاهی از ابلاغ حکم قصاص، به هواخواهی او درآمدند و برای مدتی بند محکومان به قتل ناآرام شد؛ اما این ناآرامی با حضور به‌موقع نیروهای امنیتی مهار شد.
زندان مرکزی کرج - البرز
یک روز پیش از حادثه زندان قائمشهر، خبرهایی از درگیری شدید در زندان مرکزی کرج منتشر شد. مطابق معمول، نخستین خبرها را کاربرانی در شبکه‌های اجتماعی دادند و برخی رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از ایران نوشتند که این درگیری در پی اقدام مسئولان زندان برای اجرای حکم اعدام شماری از محکومان مواد مخدر رخ داده و مدعی شدند که زندانیانِ معترض معتقد بودند که در میان این محکومان، برخی بازداشت‌شدگان هفته‌های اخیر نیز حضور داشته‌اند. رئیس کل دادگستری استان البرز اما گفته «ادعاهای مطرح‌شده از اساس کذب است و تمام زندانیان حاضر در زندان مرکزی کرج در سلامت کامل به سر می‌برند.»
حسین فاضلی هریکندی به انگیزه‌ها و دلایل آغاز این درگیری اشاره‌ای نکرده و در تشریح وضعیت این رخداد گفته «بعدازظهر امروز (26 آذر) بین زندانیان بند مواد مخدر زندان درگیری محدودی رخ داد که در جریان این درگیری تعدادی از زندانیان چند پتو را در بخش هواخوری زندان آتش زدند. با ورود فوری نیروهای یگان حفاظت زندان درگیری بین زندانیان خاتمه پیدا کرد.»
فصل مشترک روایت‌های رسمی و غیررسمی از حادثه اخیر زندان مرکزی البرز، جان باختن یکی از زندانیان است؛ اما تفاوت‌ها روایت‌ها در این است که برخی رسانه‌های خارجی مدعی شدند این فرد بر اثر اصابت گلوله جان باخته، اما رئیس کل دادگستری استان البرز گفته «در زمان درگیری بین زندانیان بند مواد مخدر، نیروهای یگان حفاظت زندان برای پایان دادن به درگیری، زندانیان را به سمت هواخوری زندان هدایت کرد که در همین حین یکی از زندانیان به علت پرتاب سنگ از سوی زندانیان دیگر، جان خود را از دست داده است».
این مقام قضایی همچنین از مصدومیت چند زندانی دیگر خبر داده و گفته «چند نفر از زندانیان زخمی شده‌اند که به دلیل سطح پایین جراحت از سوی بهداری زندان اقدامات درمانی لازم برای آنها انجام شده است. دو نفر از زندانیان هم که وضعیت درمانی آنها احتیاج به شرایط بیمارستانی داشت، برای درمان به بیمارستان اعزام شده‌اند؛ اما هیچ درگیری و تخریبی در داخل بندهای زندان رخ نداده و درگیری بین زندانیان، محدود به محوطه هواخوری بوده است.»
زندان لاکان رشت - گیلان
مورد مشابه دیگر، مربوط به زندان لاکان رشت - در استان گیلان - است که روز 17 مهر خبرهای رسمی مربوط به آن منتشر شد. منابع غیررسمی از وقوع چند ساعت درگیری و آتش‌سوزی و شلیک گاز اشک‌آور در این زندان در پی اعتراض زندانیان همزمان با اعتراضات شهرهای مختلف سخن گفتند. روزنامه همشهری در گزارش خود، با استناد به گفته‌های مقامات قضایی، این واقعه را «درگیری گروهی از زندانیان محکوم به قصاص با یکدیگر» خواند و آن را «جدالی تمام‌عیار» توصیف کرد.
دادستان مرکز گیلان درباره این رخداد گفت: «تعدادی از زندانیان بند هشت زندان لاکان رشت که محکوم به قصاص قتل عمد هستند، بر اثر اختلافات شخصی با هم درگیر شدند که با بالا گرفتن درگیری این افراد، منازعه و دعوا به راهروی زندان کشیده شد و با پیوستن تعداد دیگری از زندانیان، فضای این بخش از زندان رشت متشنج شد. در این ناآرامی، تعدادی از زندانیان تأسیسات موجود در راهرو و سالن زندان را تخریب کردند و در پی این واقعه، پلیس در محل حاضر شد و برای آرام و پراکنده‌کردن زندانیان از گاز اشک‌آور استفاده کرد.»
سید مهدی فلاح میری خبرهای مربوط به جان باختن چند زندانی را تأیید کرد، اما به تعداد زندانیان جان‌باخته اشاره‌ای نکرد: «متأسفانه با توجه به قطعی برق به جهت تخریب تأسیسات توسط آشوبگران و ممانعت از خدمات‌رسانی به مجروحان توسط زندانیان، برخی از مجروحان فوت کردند و مابقی جهت مداوا به بیمارستان منتقل شدند.»
همچنین روزنامه همشهری در گزارش خود نوشت: بررسی‌ها نشان می‌داد در زد و خوردهای بین دو گروهِ درگیر، افراد زیادی مصدوم شده‌اند و شرایط برخی از آنها وخیم است. هرچند مأموران قصد داشتند برای امدادرسانی به مجروحان آنها را از مهلکه خارج کنند اما چند زندانی شرور مانع بودند، تا اینکه سرانجام آنها نیز خود را تسلیم کردند و درگیری به پایان رسید. به‌دنبال این حادثه دود سیاهی که از زندان خارج می‌شد، توجه ساکنان رشت را جلب کرد. به‌تدریج زمزمه‌ها درخصوص حادثه در این زندان آغاز شد و بعضی‌ها ادعا می‌کردند که زندانیان زندان را به آتش کشیده‌اند که فرار کنند؛ اما دادستان مرکز گیلان گفته هیچ‌یک از زندانیان فرار نکرده‌اند.
این مقام قضایی همچنین از پنهان شدن برخی از طرفین دعوا به خاطر شناسایی نشدن خبر داده و گفته بود که «به محض مشخص شدن همه مسائل، گزارش تکمیلی اعلام می‌شود». با این حال، بعد از گذشت بیش از 70 روز از آن درگیری، خبرهای تکمیلی و جزئیات بیشتری درباره آن اعلام نشده است.
زندان اوین - تهران
مهمترین اتفاق مشابه و البته شدیدترینِ آنها، مربوط به آتش‌سوزی زندان اوین در تهران بود. شامگاه 23 مهر خبرهایی از وقوع درگیری و آتش‌سوزی در زندان اوین منتشر شد. حجم اتفاق به قدری بود که شعله‌های آتش و دود ناشی از آن از دور هم قابل رؤیت بود و به سرعت عکس‌ها و ویدئوهایی از آن منتشر شد.
دقایقی بعد، مرکز رسانه قوه قضائیه نوشت: «پیگیری‌ها از سازمان زندان‌ها نشان می‌دهد در پی درگیری بین تعدادی از زندانی‌های محکومیت مالی و سرقت، یک کارگاه کارآفرینی زندان دچار حریق شده است. بلافاصله پس از بروز درگیری و آتش گرفتن کارگاه خیاطی بند زندانیان محکومیت مالی و سرقت، انتظامات زندان برای کنترل درگیری وارد عمل شد و ایستگاه آتش‌نشانی مستقر در زندان نیز بلافاصله عملیات اطفاء حریق را آغاز کرد و آتش‌سوزی مهار و خاموش شده است.»
این گزارش، حضور ماموران نیروی انتظامی در زندان اوین را تأیید کرد و افزود: نیروی انتظامی جهت کمک به برقراری هرچه زودتر آرامش در اوین به انتظامات زندان کمک کرده است. در حال حاضر شورش مهار شده و شرایط زندان در کنترل ماموران زندان قرار دارد.»
در حالی که این رخداد، در هفته چهارم اعتراضات بعد از ماجرای تلخ مهسا امینی رخ داده بود و اخبار و گزارش‌های غیررسمی از ارتباط آن به اعتراضات حکایت داشت، دادستان تهران اعلام کرد که «درگیری زندانیان هیچ ارتباطی با اغتشاشات اخیر ندارد و اساساً بند مرتبط با زندانیان امنیتی از بندهای سارقان و محکومان مالی که آتش و درگیری آنجا رخ داده، جداست و با آن فاصله دارد.»
ساعاتی بعد، محسن منصوری - استاندار وقت تهران - در گفت‌وگو با صداوسیما، به بندهای 7 و 8 زندان اشاره کرد و گفت: «اتفاقاتی در داخل زندان اوین افتاد و داخل بخشی از بندهایی مثل بندهای 7 و 8 یک‌مقدار شلوغ شده بود؛ اما مساله اصلی در بندی بود که اراذل و اوباش آنجا حضور داشتند که با حضور سریع مجموعه نیروی انتظامی، یگان امداد و یگان ویژه، مشکل خاصی نیست و وضعیت زندان کاملا تحت کنترل است. مساله اصلی در حقیقت ایجاد آتش‌سوزی بود که توسط بعضی از این اغتشاشگران و زندانیان در مجموعه زندان اتفاق افتاد که با حضور عوامل آتش‌نشانی و انتظامی کنترل و مهار شد. همچنین به دلیل شرایط امنیتی، خیابان‌های اطراف زندان در حال رصد و تحت کنترل است.»
در حالی که استاندار وقت تهران - که از داخل زندان با صداوسیما گفت‌وگو می‌کرد - به «بند اراذل و اوباش» اشاره کرده بود، ایسنا در گزارش خود نوشت: «اساسا در زندان اوین، بندی مخصوص اراذل و اوباش وجود ندارد و امکان دارد که در بیان این مطلب، اشتباه شده باشد. بازداشتگاه اوین یکی از مشهورترین و مهمترین زندان‌های کشور است که محکومان مالی و امنیتی در این زندان نگهداری می‌شوند.»
مدیرکل زندان‌های استان تهران نیز درباره جزئیات این حادثه به دو موضوع تازه اشاره کرده بود؛ نخست، حضور نیروهای بسیج در زندان و دوم، اقدام ناموفق برخی زندانیان برای فرار. حشمت‌الله حیات‌الغیب در این‌باره گفت: «حدود ساعت 20:45 شنبه تعدادی از زندانیان سارق در زندان درگیری ایجاد کردند. آنها با جدا کردن میله‌های تخت، آنها را به سنگ و در و دیوار زندان می‌کشند و آن را صاف و تیز می‌کنند. سپس با جمع کردن ظرف‌های پلاستیکی و آب کردن آن برای تیزی که ساخته‌اند دسته می‌سازند و تبدیل به چاقو می‌کنند. در این حادثه آنها از همین تیزی‌های دست‌ساز برای درگیری استفاده کردند. زندانیان آشوبگر بعد از درگیری، به قصد تخریب اماکن زندان، قسمت کارگاه اشتغال زندانیان را به آتش کشیدند اما با حضور به‌موقع گروه‌های امدادی و آتش‌نشان، آتش‌سوزی مهار شد و با حضور نیروهای امنیتی، قضایی، بسیج، یگان ویژه و... بلافاصله زندانیان به محل دیگری انتقال پیدا کردند و هیچ زندانی‌ای در جریان این درگیری موفق به فرار نشد.»
همچنین، هم به روایت شاهدان عینی و هم در ویدئوهای منتشرشده، صدای انفجار از داخل محوطه زندان اوین شنیده می‌شد. خبرگزاری فارس گزارش داده بود که این صداها به دلیل انفجار مین‌هایی است که در تپه‌های ضلع شمالی زندان کار گذاشته شده‌اند. این خبر اما دقایقی بعد تکذیب شد و معاون امنیتی انتظامی وزارت کشور هم بعداً گفت که حادثه زندان اوین ربطی به ناآرامی‌های کشور نداشته و اینکه گفته شد مین منفجر شده نیز صحت ندارد.
در حالی که خبرهای ضد و نقیضی درباره کشته‌ها و مجروحین این حادثه منتشر می‌شد و ایسنا به نقل از یکی از نیروهای امدادی حاضر در زندان نوشته بود موردی از تلفات جانی مشاهده نکرده، قوه قضائیه ابتدا از جان باختن 4 نفر خبر داد و روز بعد هم در خبری دیگر اعلام کرد که 4 نفر دیگر از مصدومان نیز به دلیل «شدت وخامت حالشان در بیمارستان» فوت کرده‌اند و بدین ترتیب شمار جان باختگان حوادث اوین به هشت نفر رسید و ده‌ها نفر نیز زخمی و مصدوم شدند. قوه قضائیه اعلام کرد که «تمامی 8 فرد فوت‌شده از زندانیان بند جرایم مربوط به سرقت بوده‌اند.»
تقریبا تمام مسئولان امنیتی و قضایی که درمورد حادثه زندان اوین صحبت کرده بودند، بر بی‌ارتباط بودنِ آن به اعتراضات کشور تاکید کردند. با این حال، دو روز بعد، غلامحسین محسنی اژه‌ای - رئیس قوه قضاییه - گفت: «آنچه در زندان اوین رخ داد جنایتی بود که به دست عده معدودی از "عوامل دشمن" صورت گرفت.» البته او در ادامه گفته بود که عوامل این «جنایت»، «زمینه را برای مراکز و دفاتر جنگ‌افروزی و اغتشاش‌آفرینی صهیونیستی و آمریکایی و انگلیسی فراهم آوردند.»
با گذشت بیش از دو ماه از وقوع این اتفاق تلخ در مهمترین زندان ایران که حتی واکنش‌هایی در سطح بین‌المللی در پی داشت، و با وجود اینکه رئیس دستگاه قضا دستور به مسئولان سازمان زندان‌ها و مرکز حفاظت و اطلاعات قوه قضاییه دستور داد تا با همکاری نیروهای امنیتی «عوامل اصلی جنایت رخ داده در زندان اوین را شناسایی کنند و آنها را به دادسرا معرفی و مسئولان دادسرا نیز به سرعت به پرونده آنها رسیدگی کنند»، اما هنوز گزارشی از تشکیل پرونده و پیگیری‌های حقوقی و قضایی مربوط به آن منتشر نشده است.
رئیس کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی، 16 آبان گفت که «بررسی‌های کمیسیون حقوقی نشان می‌دهد گزارش سازمان زندان‌ها درباره اتفاقات آتش‌سوزی اخیر در زندان اوین درست بوده و این کمیسیون، گزارش مذکور را تأیید می‌کند.»
یک هفته پیش از آن نیز عضو هیات رئیسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس درباره جمع‌بندی اعضای این کمیسیون، به «ضعف حفاظت فیزیکی در زندان اوین» اذعان کرد، اما گفت که قصوری رخ نداده و عامل اصلی، زندانیان بوده‌اند. یعقوب رضازاده در این‌باره گفت: «جمع‌بندی ما این است که مقداری ضعف حفاظت فیزیکی در سلول زندان‌ها بوده که باعث اتفاق اخیر در زندان اوین شده است؛ اما می‌توان گفت که عامل اصلی، اغتشاش زندانیان بوده و هیچ کوتاهی و قصوری نشده است.»
اظهارنظر این دو نماینده مجلس درمورد موضع دو کمیسیون حقوقی و امنیت ملی در قبال این حادثه، نشان می‌دهد که اولا همان روایت‌های نخستینِ قوه قضائیه کاملا مورد قبول واقع شده، ثانیا با وجود اذعان به وجود ضعف‌هایی در حفاظت، زندانیان به عنوان عوامل اصلی معرفی شده‌اند. بدین ترتیب، پرونده حادثه زندان اوین را عملا باید «مختومه» تلقی کنیم.
همچنین بخوانید- منازعه میان زندانیان یکی از بندهای زندان قائمشهر
- نماینده مجلس: پیام وزیر خارجه آمریکا به ایران قبل از آتش سوزی در اوین ارسال شد
- تماس وزیر خارجه آمریکا با امیرعبداللهیان قبل از آتش سوزی اوین به روایت یک نماینده
- ادعای یک نماینده درباره آتش سوزی در زندان اوین / وزیر خارجه آمریکا 40 دقیقه قبل از حادثه به...