زلزله ای که دل شیرین را لرزاند

امروز 21 آبان 99 سومین سالروز وقوع زلزله 7.3 ریشتر شامگاه یکشنبه 21 آبان 96 استان کرمانشاه است، زلزله ای که در آن 620 نفر از هموطنان مان جان خود را از دست دادند و بیش از 12 هزار نفر مجروح شدند.

همزمان با سومین سالگرد زلزله ویرانگر سرپل ذهاب در شامگاه 21 آبان 96 و پس از گذشت هزار و 95 روز از آن حادثه ویرانگر دوباره خاطرات خود را مرور می کنم و به یاد آن روزهای سخت و طاقت فرسا که به عنوان نیروی واکنش سریع هلال احمر و خبرنگار بحران ایرنا وارد منطقه زلزله زده شهرستان سرپل ذهاب شدم با خودم نجوا می کنم که سر پل عزیز چه کسی بر جگرت خنجر کشید؟ بازی دراز، هزار و 95 روز است دل بیستون برادرت می لرزد، پراو خواهر بزرگت جای اشک خون گریه می کند، راستی از مادرت دالاهو چه خبر؟ شنیده ام بچه هایش را به آغوش کشیده، بیستون همچنان می لرزد، طاقبستان تن اردشیر را توی گور باستانی اش لرزاند، شنیده ام لیلی به خواب فرهاد رفته و او باز تیشه اش را برداشته، به این مجنون بگویید پا پی رویاهایش نباشد، بگویید خواب مثل سراب است، بگویید در ازگل و ثلاث باباجانی لیلاها دیگر در سایه بید مجنون نمی نشینند، به بیستون هم بگویید سربازان داریوش را وارهاند، آرزوهایش یکی کم داشت، چرا نگفته بود چهارمی را؟ مگر از زلزله خبری نداشت آخر؟ این چه شاهنشاهی است. قصر این روزها تختگاه ندارد، شیرین هم ندارد، فرهاد باید حالا حالاها حوصله کند. برود سراب نیلوفر و به تماشای نیلوفرها بنشیند، فرهاد تیشه ات را زمین بگذار، نیلوفرها را به حال خود بگذار.

با خود به یاد می آورم که زمین لرزه 7.3 ریشتری 21 آبان در 11 کیلومتری بخش ازگله و 32 کیلومتری شهرستان سرپل ذهاب در غرب کرمانشاه به 10 شهرستان و یک هزار و 930 روستای کرمانشاه خسارت وارد کرد و 107 هزار واحد مسکونی شهری و روستایی در این مناطق در این زلزله مهیب آسیب کلی و جزئی دیدند.

با خود دوباره مرور می کنم که در بررسی جغرافیایی جهان و مطالعات زمین شناسی کشور جمهوری اسلامی ایران یکی از خطر پذیرترین کشورها به لحاظ قرار گیری در معرض حوادث طبیعی به شمار می رود و تاکنون نیز حوادث بسیاری در جای جای میهن عزیزمان حادث شده که در بین حوادث نقش زمین لرزه با عنایت به ویژگی های خاص هم توجه بیشتری را می طلبد و هم نگرانی های را به دنبال دارد.

از این رو شرایط ویژه جغرافیایی و اقلیمی کشور به دلیل قرار داشتن بر روی کمربند زلزله خیز موسوم به آلپ - هیمالیا به ویژه در مناطق شرقی، جنوب شرقی، شمال غرب و منطقه البرز مرکزی به طور میانگین هر 30 ماه احتمال وقوع زلزله ای به بزرگای 6 تا 6.5 ریشتر و هر 5 سال یکبار زلزله ای به بزرگای 6.5 تا 7 ریشتر وجود دارد. ضمن آنکه در قرن گذشته وقوع بیش از 10 مورد زلزله های با بزرگای 7 درجه تا 7.4 ریشتر بوقوع پیوسته که از مهمترین آنها می توان به زلزله طبس سال 1357، زلزله رودبار گیلان در سال 1369 و زلزله بم استان کرمان در سال 82 اشاره کرد.

با تورق تاریخ و خاطرات خود به خوبی به یاد می آورم که پس از وقوع این زمین لرزه با بزرگای 7.3 در مقیاس امواج درونی زمین در عمق 8 کیلومتری در حوالی 10 کیلومتری جنوب ازگله شهرستان ثلاث باباجانی و در حدود 35 کیلومتری شمال شهر های سرپل ذهاب و قصر شیرین در ناحیه مرزی ایران و عراق و منطقه فعال لرزه ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله العظمی امام خامنه ای (مد ظله العالی) با صدور پیام مهمی مبنی بر همکاری حداکثری تمامی دستگاههای دولتی، نظامی، انتظامی و بسیج مردمی از نظامی و غیرنظامی، به منظور ایجاد هماهنگی و همکاری تیم های عملیاتی کارگروه های ملی مدیریت بحران کشور خواستار شدند که به محض صدور این پیام سریعا جلسه شورای عالی مدیریت بحران کشور در محل وزارت کشور با حضور نمایندگان تمامی دستگاههای اجرایی ذیربط تشکیل و تصمیمات لازم برای مدیریت به هنگام این حادثه اتخاذ شد.

با توجه به وقوع دو زمین لرزه بزرگ به بزرگای 6.8 در (سال 337 هجری شمسی) و 6.5 در سال (605 هجری شمسی) و بر اساس ثبت زمین لرزه هایی به بزرگای 5.1 و 5.4 ریشتر از سال (1279- 1396 هجری شمسی) که نشان از فعال بودن گسل در این منطقه است. زمین زلزله شامگاه 21 آبان 96 از نظر بزرگا در این ناحیه بی سابقه بوده است. فاصله کانونی این زلزله تا مرکز استان کرمانشاه 130 کیلومتر و تا استان تهران 521 کیلومتر بوده است که با توجه به بزرگای آن وقوع پس لرزه های فراوانی طی روزها و حتی ماهها دور از انتظار نبود؛ این زمین لرزه در کشورهای عراق، کویت و بحرین و همچنین استان های غربی، شمال و شمال غربی، مرکز و جنوب غربی کشور ایران نیز احساس شد.

در جلسه ستاد بحران که در جمعیت هلال احمر استان کرمانشاه برگزار شد مسئولان استانی عنوان می کردند که استان کرمانشاه هفدهمین استان ایران از نظر وسعت به‌شمار می‌رود. این استان از شمال به استان کردستان، از جنوب به استان لرستان و ایلام، از شرق به استان همدان و از غرب به کشور عراق محدود می‌شود. جمعیت استان در سال 1395 برابر یک میلیون و 962 هزار و 434 نفر و مساحت آن25 هزار و 9 کیلومتر مربع است. بیش از 330 کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق دارد. استان کرمانشاه شامل 14 شهرستان، 31 مرکز شهری، 86 دهستان و 2793 آبادی دارای سکنه است که در پی این حادثه شهرستان های دالاهو، جوانرود، گیلانغرب، قصر شیرین، اسلام آباد غرب، سرپل ذهاب، ثلاث باباجانی، وانسر، پاوه و کرمانشاه و تعداد 1930 روستا تحت تاثیر بوده اند.

به گستردگی این زلزله فکر می کردم آنجایی که مدیران بحران در آن جلسه عنوان می کردند که می توان گفت زلزله کرمانشاه از منظر شدت (7.3) و وسعت (هفت شهرستان آسیب دیده) و جمعیت (600 هزارنفر) با 1930 روستای تحت تاثیر در یکصد سال اخیر بی نظیر بوده است که در مرحله پاسخگویی (مقابله) از ساعت آغازین حادثه عملیات نجات به رغم اینکه شهرستانهای تحت تاثیر در تاریکی مطلق (قطع برق) قرار داشتند تا ساعت 16 روز بعد 22 آبان 96 از حادثه جانباختگان و مجروحین از زیر آوار خارج گشته و مجروحان به بیمارستانها ی استانهای همجوار و تهران با در اختیار داشتن بیش از 22 فروند بالگرد اعزام شدند.

 همبستگی مردمی را به خوبی به یاد می آورم آنجایی که کمک های مردمی و یکپارچگی ملت ایران که در نوع خود در مقایسه با زلزله های یادشده بی نظیر به شمار می آید را نیز می توان حماسه ای دیگر از منظر انسان دوستانه و یکپارچگی ملت ایران عنوان کرد که همکاری مردم فهیم ایران اسلامی به عنوان ام القری جهان اسلام در این حادثه از هر حیث چشم جهانیان را به اتحاد و اتفاق مردم خیره کرد و این حرکت توانست پیام همبستگی ملت ایران را هر چه بیشتر در داخل کشور نمایان سازد و یاد و خاطره رشادت ها و از خود گذشتگی های دوران 8 سال دفاع مقدس را یکبار دیگر در اذهان جهانیان زنده کند.

در این زلزله امدادگران و نجاتگران هلال احمر در کنار سایر دستگاه های خدمات رسان اعم از کشوری و لشکری مثل همیشه در خط مقدم امدادرسانی به مردم زلزله زده غرب کرمانشاه بودند آنجایی که مردم به شدت خدمات امداد و نجات، اسکان و تغذیه اضطراری نیاز مبرم داشتند در ادامه این یاداشت به گوشه ای از این اقدامات می پردازیم.

زلزله غرب کرمانشاه به عنوان یکی از بزرگترین زلزله‌های 50 سال اخیر ایران، زخم بزرگی بود که در سال 1396 همه ما را آزرد. گستره جغرافیایی بسیار وسیع، زمان نامناسب و ویژگی‌های فرهنگی محل حادثه، این زلزله را از سایر زلزله‌های ایران مجزا و سختی کار را بیشتر می‌کرد. جمعیت هلال احمر بر اساس وظایف ذاتی که در چنین حوادث بزرگی برعهده دارد، اقدامات متعددی را انجام داده که سعی می‌کنم در چند محور و به صورت خلاصه آن‌ها را توضیح بدهم.  امداد و نجات

براساس پروتکل‌های امدادی، نخستین و مهمترین اقدام پس از حوادث بزرگ در 72 ساعت اولیه، انجام عملیات امداد و نجات است. بر این اساس مرکز عملیات اضطراری (EOC) در سازمان امداد و نجات و همچنین جمعیت هلال احمر استان کرمانشاه و سپس استان‌های معین در یک ساعت اول حادثه فعال شد و کنترل عملیات را به دست گرفت.

38 تیم واکنش سریع، 53 تیم تخصصی آواربرداری، 31 تیم جست و جوی سگ های نجات (آنست) در استان کرمانشاه و استان های معین همراه با تمام تجهیزات انفرادی، گروهی و مکانیزه بلافاصله عازم مناطق زلزله زده شدند.

طرح اولیه عملیاتی امدادرسانی براساس اطلاعات دریافتی آماده و شهرهای مختلف آسیب‌دیده براساس جمعیت و شدت آسیب، میان استان های معین تقسیم شده و در مجموع 21 استان، وارد عملیات امدادرسانی به حادثه‌دیدگان شدند.  امداد هوایی

با توجه به وسعت جغرافیایی منطقه و احتمال بسته شدن جاده ها، امداد هوایی جمعیت هلال احمر در همان ساعات اولیه به حالت آماده باش درآمد. با این حال به دلیل تاریکی هوا و عدم پرواز در شب، عملیات امداد هوایی از نخستین دقایق روز بعد آغاز شد. 9 فروند بالگرد امدادی هلال احمر در نخستین ساعات صبح به سمت منطقه زلزله زده پرواز کرد و با احتساب بالگرد استان کرمانشاه تعداد بالگردهای درگیر در این عملیات به 10 فروند رسید.

بالگردهای جمعیت هلال احمر در طول این عملیات توانستند رکوردی کم‌نظیر از انتقال مصدومان به مراکز درمانی و انتقال اقلام امدادی به روستاهای دوردست را از خود برجای بگذارند. در طول 13 روز انجام عملیات 277 ساعت و 272 سورتی پرواز انجام شد، 194 مصدوم به مراکز درمانی انتقال داده شدند، 792 نفر از نیروهای امدادی به مناطق دوردست منتقل شدند و 129 هزار کیلوگرم بار شامل انواع اقلام امدادی حمل شد. درمان اضطراری

بزرگترین مشکل پس از حوادث بزرگ، انتقال و درمان مصدومان است که در زلزله کرمانشاه رکورد کم‌نظیری در تاریخ حوادث ایران در این زمینه رقم خورد که در کاهش آمار تلفات بسیار موثر بود. بیمارستان صحرایی (RDH) هلال احمر ساعت 7 صبح روز حادثه در سرپل‌ذهاب برپا شد و ارائه خدمات به مصدومان را آغاز کرد.

مصدومان از طریق آمبولانس ها و بالگردها به سرعت انتقال یافتند، پزشکان داوطلب فراخوان و به مناطق آسیب دیده اعزام شدند. در زمان انجام عملیات تا 2 ماه پس از حادثه، یک بیمارستان صحرایی (RDH) با 90 نفر - روز، 12 درمانگاه اضطراری (BHCU) با 2 هزار و 250 نفر - روز، 4 مرکز خدمات توانبخشی با 120 نفر - روز و در مجموع با 2460 نفر - روز نیرو به ارائه خدمات پرداختند.

در طول یک ماه پس از حادثه به هزار و 221 نفر فوریت های درمانی، 14 هزار و 401 تن ویزیت پزشکی، 7 هزار و 761 تن خدمات پرستاری، 2 هزار و 18 تن خدمات زنان و مامایی و 797 تن خدمات بهداشت روان ارائه شد. خدمات توانبخشی و فیزیوتراپی بلافاصله در منطقه مهیا شد و به صورت ثابت و سیار ادامه یافت.

در یک ماه نخست وقوع زمین لرزه کرمانشاه، به بیش از دو هزار و 694 تن خدمات فیزیوتراپی ارائه شد و 640 تن نیز از خدمات ارتوپدی فنی هلال احمر به‌صورت رایگان بهره بردند. علاوه بر این تعدادی از مصدومان با درجه مصدومیت بالا و ضایعه نخاعی به بیمارستان فوق تخصصی نورافشار در تهران منتقل شدند و روند درمان این افراد به صورت رایگان طی شد.  توزیع اقلام و اسکان اضطراری

اسکان اضطراری در چادر برعهده جمعیت هلال احمر است و از این رو اقدامات لازم در این خصوص به رغم مشکلات فراوان به سرعت انجام شد. در همین راستا در حالی که طبق استانداردها، برای 33 هزار خانوار حاضر در منطقه، حداکثر همین مقدار چادر می‌بایست توزیع شود اما، به دلیل شرایط بحرانی منطقه و امنیت روانی مردم در مجموع 92 هزار و 500 تخته چادر در منطقه توزیع شد.

پس از برطرف شدن اضطرار و پایان عملیات نجات، عملیات امدادی وارد فاز بعدی شد و توزیع اقلام ضروری دیگر برای اسکان اضطراری سرعت بیشتری گرفت. در همین خصوص طبق دفترچه های امدادی بیش از 288هزار کیلوگرم نایلون به منظور جلوگیری از آبگرفتگی، 49 هزار شعله والوور، 300 هزار تخته پتو، 63 هزار تخته موکت، 27 هزار ست ظروف، 49هزار ست بهداشتی، 21 هزار گالن آب و بیش از 41 هزار هیتر برقی میان آسیب دیدگان توزیع شد.  تغذیه اضطراری

تغذیه اضطراری آسیب دیدگان در دو مرحله انجام شد که در مرحله نخست جیره 72 ساعته میان آسیب دیدگان توزیع شد. این بسته های غذایی به تعداد 112 هزار بسته شامل نیازهای اولیه غذایی مثل نان، قند و شکر، برخی کنسروها و نظایر آن با توجه به حدود 50 هزار شناسنامه امدادی صادر شده، میان زلزله زدگان در شهرها و روستاهای مختلف توزیع شد.

در مرحله دوم بسته غذایی یک ماهه توزیع و با توجه به نیاز زلزله زدگان یک بار دیگر نیز تکرار شد. در مجموع بالغ بر 135 هزار بسته غذایی یک ماهه شامل برنج، روغن، کنسرو و نظایر آن میان زلزله زدگان توزیع شد و در طول 2 ماه نخست 500 هزار بطری آب معدنی نیز از منابع جمعیت هلال احمر میان زلزله زدگان توزیع شد.  خدمات روانی - اجتماعی پس از رفع شرایط اضطراری و با توجه به تالمات روحی و روانی در مناطق آسیب دیده، تیم‌های خدمات روانی اجتماعی جمعیت هلال احمر با عنوان تیم‌های سحر از استان‌های مختلف وارد منطقه شده و به ارائه خدمات مختلف به کودکان، زنان و اقشار آسیب‌پذیر پرداختند.

ایجاد فضاهای دوستدار کودک، سرکشی به خانواده متوفیان، برپایی خیمه های نماز، ارائه خدمات بهداشتی، آموزش‌ها و مشاوره‌های لازم، برپایی مراسم ختم، عیادت از مجروحان، توزیع اسباب بازی و نظایر آن از جمله برنامه‌های این تیم‌ها بود. 64 تیم از 31 استان شامل 878 نفر به تدریج وارد شهرهای و مناطق مختلف زلزله زده شدند. این خدمات تا عید نوروز ادامه داشت و در مجموع بیش از 167 هزار نفر از برنامه های مختلف بهره بردند.  کمک‌های مردمی

کمک های مردمی به هلال احمر در زلزله کرمانشاه بی‌سابقه بود و رکورد شکست. در حالی که در زلزله مشابه قبلی (ورزقان، پنج سال پیش) مردم 22 میلیارد تومان به هلال احمر کمک کرده بودند، میزان کمک‌های مردمی در زلزله کرمانشاه به 67 میلیارد تومان رسید و این جدا از 20 هزار تن اقلام فیزیکی (به ارزش تقریبی 70 میلیارد تومان) بود که به شعب هلال احمر در سراسر کشور تحویل شد که از همان ابتدای کار تصمیم گرفته شد تا ریالی از کمک‌های مردمی در مسیر خدمات امدادی هلال احمر مصرف نشود و مستقیم در اختیار آسیب دیدگان واقعی قرار گیرد.

جمعیت هلال احمر در زلزله کرمانشاه از منابع داخلی خود بالغ بر 250 میلیارد تومان هزینه کرد، اما بدون آنکه ریالی از کمک های مردمی را صرف فرآیندهای عملیاتی خود در منطقه زلزله زده کند، همه آن‌ها را به تدریج در اختیار زلزله‌زدگان قرار داد. از این کمک‌ها در ماه‌های نخست پس از حادثه 5 میلیون تومان در اختیار خانواده‌هایی قرار گرفت که عزیزی را از دست داده بودند. 5 میلیون تومان نیز نصیب خانواده‌هایی شد که تا 10 روز پس از زلزله فرزندشان متولد شده بود.

پس از تکمیل بانک اطلاعاتی خانه‌های تخریب شده توسط بنیاد مسکن و شناسایی سرپرستان خانوارها با کمک سازمان هدفمندی یارانه‌ها، فرصت برای کمک‌های دقیق‌تر به خانواده‌های زلزله زده فراهم شد. حدود 29 هزار خانه از نوع تخریبی یک و دو شناسایی شدند که بیشترین آسیب را از این زلزله مصیبت بار دیده بودند. در نخستین فرصت پیش از عید نوروز مبلغ 300 هزار تومان از محل کمک‌های مردمی در اختیار 29 هزار خانواده زلزله‌زده قرار گرفت و با شناسایی دقیق خانوارها، برای خرید 3 قلم لوازم خانگی شامل کولر، یخچال و فرش مبلغ دو میلیون تومان در اردیبهشت 97 به حساب سرپرستان 29 هزار خانواده زلزله زده واریز شد. جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران وظایف عمده‌ای را در سطح ملی و بین المللی برعهده دارد و می کوشد تا به اهدافی که در اساسنامه این جمعیت آمده است، جامه عمل بپوشاند.

این اهداف عبارت از تلاش برای تسکین آلام بشری، تأمین احترام انسان‌ها و کوشش در راستای برقراری دوستی و تفاهم و صلح پایدار میان ملت‌ها و حمایت از زندگی و سلامت انسان‌ها بدون درنظرگرفتن هرگونه تبعیض میان آنها است.

جمعیت هلال احمر اکنون در زیرمجموعه خود دارای چهار سازمان فعال و گسترده در زمینه‌های مختلف امداد و نجات، جوانان، داوطلبان، تدارکات پزشکی، یک معاونت در زمینه خدمات درمانی و توانبخشی، یک شرکت در زمینه تولید محصولات نساجی و ملزومات امدادی، یک مؤسسه علمی کاربردی و یک مرکز پزشکی ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به حجاج و زائران عتبات عالیات است.

همچنین دبیرخانه کمیته ملی حقوق بشردوستانه جمهوری اسلامی ایران نیز با محوریت جمعیت هلال احمر فعالیت می‌کند.

جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران با سابقه‌ای بیش از 90 سال در خدمت رسانی به مردم ایران و جهان، از بدو تأسیس خود تا به حال در مسیر اهداف انسان دوستانه و اصول هفت‌گانه نهضت بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر حرکت کرده است.

• سرپل ذهاب
• جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران
• زلزله