علی اکبر سیاسی؛ بنیان‌گذار روانشناسی جدید در ایران
تهران - ایرنا - علی اکبر سیاسی پدر روانشناسی جدید در تاریخ معاصر ایران است. او تاثیر بسزایی در ساخت و پیکره سپهر سیاسی و فرهنگی کشور داشت و همچنین او را به عنوان یکی از موثرترین افراد در تدوین و تصویب منشور سازمان ملل متحد می‌شناسند.
مسأله ارتباط ساختار، کارگزار و تقدم هستی شناختی یکی از موضوعات بسیار مهمی است که در حوزه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل اهمیت شایانی دارد. در همین ارتباط تئوری های مختلف، هر یک با زاویه دیدی که به مسایل کلان داشته‌اند، تلاش کرده‌اند در این زمینه مباحثی را مطرح سازند اما تاثیر این بحث نظری به حوزه عملی نیز کشیده شده است، به‌ویژه زمانی که از نقش رجال و شخصیت هایی صحبت می‌شود که در یک دوره زمانی، تاثیر بسزایی در عالم سیاست داشته‌اند. این مسأله در خصوص تاریخ معاصر ایران مصداق می‌یابد. شخصیت هایی در این برهه از زمان ظهور کرده که برخی از آنها نقش مهمی در ساخت و پیکره سپهر سیاسی و فرهنگی کشور داشته اند. یکی از این شخصیت ها علی‌اکبر سیاسی از رجال دوره پهلوی اول است که طولانی بودن عمرش سبب شد در فضای انقلاب اسلامی ایران و دوره جمهوری اسلامی نیز قرار گیرد و شاید بتوان گفت که نتایج خودسری های نظام پهلوی را دریابد.
زندگینامه و رشد علمی علی اکبر سیاسی
علی اکبر سیاسی در 1274 خورشیدی چشم به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی را در تهران به پایان برد و پس از آن در مدرسه علوم سیاسی به تحصیل پرداخت. در 1290 خورشیدی، وی و چند تن دیگر مشمول قانون اعزام محصل به اروپا شدند و برای آموختن فن معلمی عازم فرانسه شدند و در دانشسرای ورسای به تحصیل پرداختند. علی اکبر سیاسی پس از پایان یافتن دوره تحصیل و مراجعت به تهران، نخست در مدرسه دارالفنون و پس از چندی در دانشکده حقوق و علوم سیاسی به تدریس روانشناسی و جامعه‌شناسی مأمور شد. علی اکبر سیاسی 2 سفر دیگر هم به فرانسه داشت و در دانشگاه پاریس به تکمیل تحصیلات خود پرداخت. در 1300 خورشیدی جمعی از جوانان تحصیل‌کرده جمعیتی به نام ایران جوان تشکیل دادند. به طوری که علی اکبر سیاسی یکی از افراد مؤثر، بلکه مؤسس واقعی این جمعیت بود. ایران جوان، پس از اجرای چند نمایش، پولی فراهم آورد و به منظور نشر افکار عقاید خود روزنامه «ایران جوان» را به کار گرفت.
در 1310 خورشیدی، او از دانشکده ادبیات پاریس به گرفتن درجه دکتری نایل شد و در 1326 خورشیدی از دانشگاه شال اول پراگ دکتری افتخاری گرفت. وی پس از اینکه چند سالی در دانشسرای عالی و دانشکده ادبیات تدریس کرد در همان زمان به ریاست اداره تعلیمات عالیه وزارت فرهنگ منصوب شد. در این وقت لایحه قانون تربیت معلم و برنامه‌های دانشسراها را تنظیم کرد و بسیاری از برنامه‌ها از جمله برنامه دانشکده‌های پزشکی و حقوق را به صورتی جامع تر از آنچه بود، درآورد. مدتی نیز عضو شورای عالی انتشارات بود و با محمد علی فروغی (ذکاء الملک)، علامه محمد قزوینی، محمود افشار، علینقی وزیری، رضازاده شفق و دیگر اعضای شورا همکاری کرد.
فعالیت های اجرایی علی اکبر سیاسی
سیاسی در 1321 خورشیدی وزیر فرهنگ شد. او لایحه تعلیمات عمومی اجباری و مجانی را که در 16 ماده تنظیم شده بود به مجلس شورای ملی تقدیم کرد و پس از چند ماه تلاش آن را به تصویب مجلس رسانید و آیین نامه‌های اجرایی قانون را تنظیم کرد و از تصویب کمیسیون مجلس گذراند. سیاسی نام خود را با دانشگاه تهران گره زد. در زمان ریاست وی، دانشگاه تهران از وزارت فرهنگ جدا و مستقل شد و از لحاظ مالی نیز استقلال یافت. دانشکده معقول و منقول از نو گشوده و سازمان چاپ و انتشارات دانشگاه دایر شد. کوی دانشجویان نیز برای سکونت شاگردان افتتاح و کتابخانه مرکزی دانشگاه هم بر اثر همت او تأسیس شد. در زمان او نهال کتابخانه مرکزی دانشگاه نشانده و بارور شد. به طوری که پس از سال ها هنوز هم این کتابخانه از نظر ساختمان و کمیت کتاب و شرایط دیگر اعتبار تمام دارد.
سیاسی در 1321 خورشیدی لایحه جدید مطبوعات را با قید 2 فوریت تقدیم مجلس شورای ملی کرد. طبق این لایحه تمامی امتیازات روزنامه‌ها و مجلات در سراسر کشور لغو و شرایط سنگینی برای تجدید امتیاز منظور و چون نشر روزنامه‌ها متوقف شد، روزنامه «اخبار روز» از طرف دولت انتشار یافت.
پس از اینکه نشانه‌های شکست آلمان در جنگ جهانی دوم آشکار شد و متفقین به منظور تنظیم اساسنامه سازمان ملل متحد در صدد تشکیل کنفرانس برآمدند، دولت ایران هیأتی با عضویت سیاسی و چندتن دیگر برای شرکت در این کنفرانس به سانفرانسیسکو اعزام داشت. با پایان جنگ جهانی دوم و خروج نیروهای آمریکایی از تاسیساتی که در امیرآباد تهران داشتند، سیاسی آن تاسیسات را از دولت برای دانشگاه تهران گرفت و کوی دانشگاه تهران پایه‌گذاری شد. پس از تیراندازی به محمدرضا پهلوی در دانشگاه تهران در 15 بهمن 1327 خورشیدی، علی اکبر سیاسی در مقابل درخواست اخراج استادانی که به حزب توده وابسته بودند، ایستادگی کرد. در 16 آذر 1332 خورشیدی سه دانشجوی دانشگاه تهران در تظاهراتی که همزمان با ورود ریچارد نیکسون به تهران رخ داد با تیراندازی سربازان ارتش کشته شدند. سیاسی به دیدار محمدرضا پهلوی رفت و به این رفتار اعتراض کرد.
با تصویب لایحه قرارداد کنسرسیوم 12 تن از استادان دانشگاه تهران به همراه عده‌ای دیگر از فعالان سیاسی ایران اعلامیه‌ای را بر ضد این قرارداد و کودتای 28 مرداد امضا و منتشر کردند. محمدرضا پهلوی از علی اکبر سیاسی خواست که این استادان را از دانشگاه اخراج کند اما او در برابر این درخواست نیز مقاومت کرد.
علی اکبر سیاسی در بسیاری از سازمان ها و شوراهای علمی و سیاسی و ادبی عضویت داشت. نایب رئیس شورای بین‌المللی فلسفه و علوم انسانی، عضو کمیسیون بین‌المللی مأمور تألیف تاریخ علمی و فرهنگی بشر، عضو شورای عالی فرهنگ، عضو هیات مدیره انجمن بین‌المللی دانشگاه ها، عضو پیوسته فرهنگستان ایران و ریاست انجمن ایرانی فلسفه و علوم انسانی و انجمن روانشناسی ایران و عضو چندین انجمن بین‌المللی روانشناسی از جمله فعالیت های او به شمار می رود. همچنین نمایندگی ایران در چند کنگره بین‌المللی از جمله مسوولیت ها وی هستند.
در 1324 خورشیدی به دعوت شورای فرهنگی بریتانیا به انگلیس رفت و تشکیلات دانشگاه ها و سازمان های فرهنگی آن کشور را مطالعه کرد. همچنین به منظور ایراد سخنرانی و دیدن مؤسسات فرهنگی و سازمان های علمی فرانسه، بنا بر دعوت دولت فرانسه به آن کشور سفر کرد و چهار سال بعد، دگربار بدین کشور رفت تا در جلسات کمیسیون مأمور تألیف تاریخ علمی و فرهنگی بشر شرکت جوید.
آثار برجای مانده از علی اکبر سیاسی
او چندین کتاب نوشته که نزدیک به همه آنها درباره روانشناسی و آموزش و پرورش و فلسفه است و هریک چند بار چاپ شده است. علم النفس یا روانشناسی، روانشناسی پرورشی، از یونسکو تا پاریس، مبانی فلسفه، علم النفس ابن سینا و تطبیق آن با روانشناسی جدید، علم اخلاق، منطق و روش‌شناسی، منطق و فلسفه، روانشناسی جنایی، هوش و خرد، روانشناسی شخصیت و کتاب های ایران در تماس با مغرب‌زمین و طریقه تست از جمله آثار به جای مانده از علی اکبر سیاسی است.
افزون بر اینها، سیاسی در تألیف و تدوین کتاب های درسی زبان فرانسوی برای کلاس های چهارم، پنجم و ششم دبیرستان های ایران شرکت داشت. همچنین به این زبان درباره مطالب مختلف از جمله: تعلیم و تربیت در ایران، شعر فارسی، ایران و سازمان های فرهنگی آن، وظیفه دانشگاه ها در برابر تغییرات مادی و معنوی اجتماع، ایران در قرون نوزدهم میلادی، مقالاتی نوشته که در مجلات و روزنامه‌های پاریس، بروکسل و مسکو به طبع رسیده است.
سیاسی، مقالات بسیاری را نیز تدوین کرده است و در مجلات معتبر قدیم و جدید پایتخت از جمله: اصول تعلیمات، آینده، ایران جوان، مهر، تعلیم و تربیت مجله سازمان پرورش افکار، پیام نو و مجله دانشکده ادبیات، مجله روانشناسی انتشار یافته است. وی به گرفتن نشان علمی درجه نخست ایران و نشان علمی فرانسه و لژیون دونور فرانسه نائل آمده است.
سرانجام علی اکبر سیاسی
علی‌اکبر سیاسی پس از سال ها زندگی در اروپا، در 1368 خورشیدی به ایران بازگشت و سرانجام در خرداد 1369 خورشیدی در 96 سالگی در تهران چشم از جهان فروبست. وی اصول روانشناسی جدید را در ایران بنیاد نهاد؛ از این رو به نام بنیان‌گذار و به پدر روانشناسی جدید در ایران معروف است.
منابع:
1. سیاسی، علی‌اکبر، گزارش یک زندگی، نشر اختران، تهران 1386
2. بورقانی، احمد، نگاه پرآوازه‌ترین رئیس دانشگاه تهران به گذشته، بخارا شماره 64، بهمن و اسفند 1386
3. حسن صدیق. نامداران اراک. محمدرضا محتاط. نشر کارا،1372.102
*س_برچسب‌ها_س*