پای لنگ برخی مطبوعات در پوشش اخبار کرونا / سیاسی بازی با احساس امنیت و سلامت مردم

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از صاحب نیوز؛ پاییز سال 1398 بود که خبر پدیدار شدن ویروسی با سرایت پذیری و کشندگی بالا که در حقیقت نسل جدیدی از ویروس کرونا بود، در شهر ووهان چین منتشر شد. کمی بعد این ویروس در کشورهای دیگر دنیا نیز مشاهده شد و چیزی نگذشت که سازمان بهداشت جهانی پاندومی کرونا در جهان را اعلام کرده و تقریبا بخش بهداشت و درمان همه کشورهای دنیا برای مقابله با شیوع این ویروس کشنده در حالت آماده باش درآمدند.

از همان ابتدای خبرساز شدن ویروس کرونای جدید در جهان، رسانه‌ها مکتوب، خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های خبری کشور که در این مقاله آن‌ها را رسانه‌ها می‌نامیم نیز به آن پرداختند و تلاش کردند اخبار آن را پوشش دهند. در مقابل چنین تهدیدی برای سلامت همه جامعه که کمتر در پیش بینی‌های حوادث غیرمترقبه از آن یاد شده بود، نیاز به همگرایی و وحدت همه سلایق، گروه‌ها و افراد کاملا لمس می‌شد.

در بررسی رویدادها و اتفاقات کشور در مورد کرونا ما رسانه‌ها سوای این حجم از فداکاری و تلاش مجاهدانه‌ای که برای اطلاع رسانی به جامعه به جان خریدیم، دست کم به عنوان یک پروژه تجربه نگاری هم که شده بد نیست یک جوال دوز به خودمان بزنیم و عملکرد خودمان در مقابل اپیدمی کرونا را زیر ذره بین بگیریم.

مدیر خانه مطبوعات استان اصفهان در این رابطه به خبرنگار صاحب نیوز گفت: رسانه‌های ما پیش از پدیدار شدن کرونا غالبا تبدیل به پوشش دهنده اخبار شده بودند و هر چند اخبار پوششی بخشی از کار رسانه‌ها است اما بخش دیگر که تولید خبر هست در بین رسانه‌ها کمرنگ شده بود.

منصور گلناری اظهار کرد: با شیوع کرونا چون دسترسی به مسئولان کمتر شد، امکان کار کردن اخبار پوششی همچون گذشته از رسانه‌ها گرفته شد و این یک فرصت بود برای رسانه‌ها که بیشتر به سمت خبرهای تولیدی و یا حداقل بازتولیدی بیایند که تا حدی هم این چنین شد و رسانه‌های برخط عموما به این سمت آمدند اما رسانه‌های مکتوب به دلیل مشکلاتی نظیر مسائل مالی و کمبود امکانات نتوانستتند از این فرصت استفاده کنند و بیشتر روی آوردند به کپی کاری.

وی عنوان کرد: رسانه‌ها در دو بخش باید کار می‌کردند که یک بخش انعکاس اطلاعات و اخباری بود که از طرف مسئولان مربوطه اعم از ستاد کرونا، وزارت بهداشت و درمان و غیره منعکس می‌شد که در این بخش رسانه‌ها وظیفه خود را انجام داده و مطالب و اخبار مسئولان را منتشر می‌کردند و حتی نشر تناقض گویی‌های مسئولان تقصیر رسانه‌ها نبود، چون آن‌ها به وظیفه رسانه‌ای خود که انتشار اخبار بود عمل کرده بودند و این نقص کار برمی‌گردد به عدم هماهنگی بین خود مسئولان مربوطه. اما بخش دوم مربوط می‌شود به تولید محتوا و اطلاعات توسط رسانه‌ها، می‌توان گفت به طور کلی رسانه‌ها نمره خوبی در این رابطه نداشتند و علت آن هم این بود که کرونا یک موضوع بهداشتی درمانی است و همه رسانه‌ها تخصص آن را و نیروی متخصص آن را نداشتند که به آن بپردازند.

این روزنامه نگار کهنه کار افزود: این که فقط به عنوان یک رسانه بنشینیم و سخنان فلان مسئول در مورد کرونا را منتشر کنیم وظیفه ما است اما نقد و تحلیل و بررسی این اخبار نیازمند داشتن حداقل اطلاعات پزشکی و تخصصی است. لذا شیوع کرونا به ما گوشزد کرد که رسانه‌ها نه تنها در حوزه سلامت بلکه در حوزه‌های دیگر نظیر صنعت، هنر، علم و غیره نیازمند تربیت خبرنگار تخصصی هستند.

گلناری در پاسخ به این سؤال که آیا نباید رسانه قبل از درج خبر و ایجاد جریان و فضاسازی در جامعه در اثر انتشار یک خبر، به پیامدهای آن بیاندیشد و با در نظرگرفتن این ملاحظات خبر را منتشر کند، گفت: صددرصد همین طور است اما رسانه دو وظیفه دارد یکی انعاس اخبار مسئولان ذی‌ربط به صورت دقیق ولو این که اشتباه بگوید و یا جامعه را تحریک کند به عنوان وظیفه‌ای که مردم هم از رسانه‌ها انتظار دارند، اما وظیفه دوم رسانه‌ها که اگر تقویت بشود یعنی صاحب نظر شدن رسانه‌ها، بلافاصله در کنار خبر رسانه تحلیل می‌گذارد تا اگر آن صحبت تنش ایجاد کرده ما عالمانه آن تنش را مدیریت کنیم.

وی تصریح کرد: رسانه‌های ما در انجام وظیفه دوم خود ضعیف عمل کردند و بیشتر فضای جامعه توسط مسئولان مدیریت می‌شد که جاهایی خوب عمل کردند و جاهایی نه، که نتیجه آن کم اعتمادی مردم به برخی دستورالعمل‌های اعلام شده مسئولان نظیر محدودیت‌ها به دلیل مشاهده تناقض‌گویی‌ها و رفتار تناقض در بین مسئولان است.

این مدرس حوزه خبر و رسانه عنوان کرد: بسیاری از مسئولان صحبت‌هایی کردند که فضای بی‌اعتمادی را در بین مردم پراکنده کرد مانند این که در ابتدای شیوع کرونا بیان کردند این اپیدمی تا دو ماه دیگر برچیده خواهد شد، در حالی که اگر رسانه‌های از اطلاعات حداقلی مربوط به این رشته برخوردار بودند این صحبت را تحلیل و نقد می‌کردند و اجازه نمی‌دادند این فضای بی‌اعتمادی که هم دامنگیر مسئولان شد و هم مطبوعات شکل بگیرد.

*سیاسی بازی با احساس امنیت و سلامت مردم

در زلزله سال 1396 کرمانشاه، سردار وحید حقانیان، سخنی در مورد یکی از مسئولان دولت، بیان کرد که تاریخی شد. یکی از مسئولان دولت تلاش کرده بود در آن بحبوحه که مردم در سرمای هوا آواره شده و کشته و زخمی داده بودند، بهره برداری سیاسی کرده و آن هم به دروغ، یکی از ارگان‌های فعال در کمک به مردم را با اغراض سیاسی متهم به کم کاری و مشکل ساز کردن کرده بود. حقانیان در رابطه با این فرد گفت «خدا لعنت کند فلانی را که تخم لق سیاسی کاری را در [این زلزله] کاشت».

این سخن را باید در همه حوادث این چنینی بیان کرد. در ماجرای شیوع کرونا نیز، چنین مباحثی مطرح شد و عده‌ای سودجو تلاش کردند از حساسیت موضوع و اهمیت آن برای مردم سوءاستفاده کرده و مقاصد خود را دنبال کنند. به عنوان مثال عامل ورود ویروس به کشور را طلبه‌های چینی عنوان کردند تا دوگانه دین و سلامتی را ساخته و مردم را نسبت به روحانیت بدبین کنند در حالی که بعدها مشخص شد اولین نفراتی که در شهر قم که اولین شهر آلوده کشور بود، به این ویروس مبتلا شده‌اند تجار این شهر بوده‌اند که به چین سفر کرده بودند.

شاید گفته شود این ادعاهای کذب توسط رسانه‌ها مطرح نشده است و توسط برخی سیاسیون عنوان شده. اما اولا که برخی رسانه‌ها هم در انتشار این شایعات مؤثر و دخیل بودند و ثانیا بر فرض این شایعات توسط افرادی غیر از رسانه‌ها مطرح شد، چرا رسانه‌ها با بازنشر آن بدون تحقیق بر درستی یا غلط بودن خبر، به آن دامن زدند و ثالثا مطرح کردن این که در ابتدا کرونا توسط چه کسی وارد کشور شده است، چه سودی به حال مردم داشت.

همچنین برخی تلاش کردند با ادعاهایی مبنی این که پروازهای فلان شرکت هواپیمایی با وجود ممنوعیت پروازها به چین توسط دولت، همچنان ادامه دارد، با نسبت دادن مالکیت آن شرکت به یک ارگان سیاسی خاص، آن ارگان را زیرسؤال برده و دوباره از آن بهره برداری سیاسی کنند.

*مسابقه خبرپراکنی

با بر زبان‌ها افتادن زمزمه ورود کرونا به کشور و پاندمی این ویروس، مردم تشنه دریافت اخبار و اطلاعات در رابطه با این ویروس و وضعیت لحظه به لحظه آن بودند.

طبیعی است این مسأله فرصت مناسبی برای رسانه‌ها بود تا با انتشار اخبار در لحظه در مورد کرونا، بر تعداد مخاطبان خود بیافزایند.

در این شرایط برخورد منطقی با موضوع انتشار اخبار و اطلاعات موثق و رسمی از منابع قابل اعتماد و با درنظر گرفته پیامدهای مثبت و منفی خبر بود. نکاتی که به دلیل اهتمام رسانه‌ها برای سبقت از یکدیگر در انتشار اخبار کرونا تا حدی نادیده گرفته شدند.

رسانه‌ها شروع کردند بی‌مهابا به انتشار لحظه به لحظه مطالب راجع به کرونا و فضایی در کشور ساخته شده که تقریبا همه اخبار یا در مورد کرونا بود یا مقداری هم در مورد تأثیر کرونا بر سایر رویدادها.

چنین فضایی بالطبع از کرونا یک دیو هفت سری می‌ساخت که مردم را هراسان کرده و احساس امنیت را از جامعه می‌گرفت. هر چند هشدار دادن، آگاه سازی و حساس سازی مردم امری به جا است که در این مواقع باید انجام شود اما ایجاد ترس و دلهره در دل مردم به اذعان پزشکان خود موجب بروز بیماری و کاهش سیستم ایمنی بدن می‌شود. چه بسیار افرادی که با شنیدن خبر ابتلای خود به کرونا قالب تهی کردند و خود را باختند یا حتی جان دادند چرا که از کرونا، یک نابودگر وحشتناکی در اذهان شکل گرفته بود که بسیاری از مردم گمان می‌کردند در صورت ابتلا به آن راهی جز طرد شدن فرد از جامعه و مرگ پیش روی مبتلایان قرار ندارد.

آن قدر این فضا بد ترسیم شد که در ابتدای شیوع تا چند ماه کسانی که به این ویروس مبتلا می‌شدند جرأت بیان بیماری خود به دیگران همچون همسایگان و فامیل را نداشتند.

از سوی دیگر همین تلاش برای انتشار سریع و بی وقفه اطلاعات و اخبار کرونا و برجسته سازی مطبوعه خود با درج اخبار جدید کرونا، سبب شد اطلاعات ناقص و غلطی به مردم انتقال داده شود. به عنوان مثال اگر یک پزشکی در یک سر دنیا گفته بود کرونا ممکن است در برخی افراد عوارضی تا چندین ماه داشته باشد، این رسانه‌ها تیتر می‌زدند عوارض کرونا تا چند ماه مبتلایان را گرفتار می‌کند.

همه اصحاب رسانه هم مطلع هستند، تعداد زیادی از مردم از اخبار تنها به خواندن تیتر آن و گاه چکیده خبر بسنده می‌کنند و متن خبر را نمی‌خوانند تا ببینند به طور کامل موضوع از چه قرار است.

همین شیوه اطلاع رسانی و تکذیب برخی اخبار و اطلاعات منتشر شده توسط مسئولان بهداشت و درمان در کنار برخی عوامل دیگر سبب شد تا از اعتماد مردم نسبت به رسانه‌های کشور کاسته شده و بستر برای شایعه پراکنی در شبکه‌های اجتماعی، کانال‌ها و پیج‌های مختلف فراهم شود.

حتی در برهه‌ای از زمان پیج شخصی یک پزشک عمومی ساکن خارج کشور تبدیل شود به مهمترین منبع کسب اطلاعات اخبار کرونا توسط صدها هزار نفر از مردم.

روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در این رابطه با اشاره به همکاری و هم‌نوایی رسانه‌ها با مسئولان حوزه بهداشت و درمان کشور در دوران شیوع کرونا و تقدیر از این همکاری، اظهار کرد: گاهی اوقات به دلیل سرعت انتشار اخبار پیش می‌آمد که خبر کامل و صحیح منعکس نمی‌شد که ما مجبور می‌شدیم با این رسانه‌ها تماس گرفته و درخواست کنیم خبر خود را اصلاح کنند.

آرش نجیمی همچنین افزود: برخی خبرنگاران در حوزه سلامت تخصصی و حرفه‌ای کار نکرده بودند و از اطلاعات کافی بهره منند نبودند و همین موضوع سبب می‌شد در انعکاس مطالب این حوزه و تنظیم اخبار مربوط به کرونا، اشتباهاتی داشته و مطالبی را به غلط منتشر کنند.

*عدم پوشش کافی اخبار و اطلاعات جهانی در مورد کرونا

این مسابقه خبرزنی با اخبار و اطلاعات تکراری و بعضا غیرمطمئن در کنار اخبار و اطلاعات جدید و موثق در حالی صورت می‌گرفت که در کشورهای دیگر پیشرفت‌های خوبی در مورد کرونا حاصل می‌شد اما رسانه‌ها داخلی کشور خیلی به آن نپرداختند.

این که کرونا چطور در کشور اول یعنی چین مهار شد، طب سنتی چین چگونه به کمک مهار کرونا آمد، چه نوع اعمال محدودیت‌ها در کشورهای دیگر موفق بود، چه رفتار اجتماعی به دولت‌ها در مقابله با این ویروس کمک کرد و غیره مطالبی بود که کمتر به آن پرداخته شد و دست کمک می‌توان گفت به اندازه کافی به آن پرداخته نشد.

حتی گویا در ماه‌های اخیر رسانه‌های کشور از پرداختن به کرونا خسته شدند و خبر مهمی همچون این خبر که کرونا از سطوح منتقل نمی‌شود به اندازه کافی در حدی که همه مردم از آن مطلع شوند و دیگر با ترکیب آب و وایتکس و یا سایر مواد ضدعفونی کننده، خریدهای خود را قبل از بردن به خانه ضدعفونی نکنند، منتشر و منعکس نشد.

*عدم توجه به وزن اخبار

رسانه‌ها در اهم و مهم کردن اخبار و تیتر یک قرار دادن خبر در برهه‌هایی اشتباهات بزرگی کردند. به عنوان مثال چند روز مانده به عید نوروز 1400، هنوز ستاد کرونا به ریاست رئیس جمهور تکلیف سفرهای نوروزی و مجوز ترددها را مشخص نکرده بود اما مسئولان وزارت بهداشت و درمان مرتب هشدار می‌دادند عدم اعمال محدودیت‌ها منجر به عادی سازی و رقم خوردن پیک جدید و وحشتناک کرونا می‌شود. در این روزها آمار کشته شدگان روزانه در اثر کرونا به 60 نفر رسیده بود.

سرانجام انتظارها به سر رسید و ستاد کرونا اعلام کرد محدودیتی در سفر به شهرهای دیگر وجود ندارد. خبری که برخلاف نظر اعلام شده کارشناسان و مسئولان بهداشت و درمان از جمله شخص وزیر بهداشت شد و گویا ایشان را شوکه کرد.

این مسأله کاملا مشهود بود و حتی بعد از این تصمیم نیز مسئولان بهداشت و درمان مرتب مصاحبه کرده و بر مخالفت خود با آزاد کردن مسافرت‌ها پافشاری می‌کردند تا جایی که دکتر سعید نمکی، وزیر بهداشت، پشت ترببون با قسم حضرت عباس از مردم خواست مسافرت و دید و بازدید نروند.

قطعا ستاد کرونا و رئیس جمهور به فراخور شرایط جامعه همچون مشکلات اقتصادی که بعد از مدت مدیدی اعمال محدودیت در سفر برای بخش گردشگری به وجود آمده بود، چنین تصمیمی گرفته بود اما وظیفه رسانه‌ها برجسته سازی نظر کارشناسان به اندازه وزن خود بود. در یک اپیدمی نظر یک مسئول بهداشت و درمان، مهم تر از نظر مسئول هم پایه خود در وزارتخانه‌ای دیگر است.

اما بسیاری از رسانه‌ها به هر دلیلی که شاید حمایت از جناح سیاسی خاص بود یا این که رفتاری غیرحرفه‌ای داشتند یا نسبت به این موضوع توجهی نداشتند و یا هر دلیل دیگری این مسأله را رعایت نکردند و در مقابل چشم مردم اخبار مثلا وزیر کشور برجسته‌تر از نظر وزیر بهداشت آمد و شد آن چه نباید می‌شد؛ عادی انگاری رخ داد، مسافرت‌ها و دید و بازدیدها افزایش پیدا کرد و یکباره آمار مبتلایان به کرونا صعودی شده، پیک چهارم رقم خورد و روزانه تا 400 نفر به کام مرگ کشیده شدند.

*مصاحبه‌های غیرتخصصی

مصاحبه گرفتن در مورد کرونا و مباحث آن از افراد غیرمتخصص بسیار در این مدت در رسانه‌ها مشاهده شد. به عنوان مثال یک پزشک عمومی و یا یک متخصص بیهوشی و یا حتی یک داروساز نمی‌تواند راجع انواع روش‌های ساخت واکسن کرونا اظهار نظر کند و برای این منظور به عنوان مثال نظر متخصصان رشته بیوتکنولوژی که در زمینه واکسن سازی فعالیت کرده باشند، قابل اعتماد و موثق است.

*بحران گریزی رسانه‌های کشور در اوضاع کرونا

احمد کارخانه، کارشناس امور رسانه، در گفتگو با خبرنگار صاحب نیوز با اشاره به نقش مؤثر رسانه‌ها در زمان‌های پیش از بحران، حین بحران و پس از بحران تصریح کرد: راهبرد اولیه رسانه‌های اصلی از جمله خبرگزاری‌ها قبل از ایجاد بحران در زمینه آموزش و ایجاد شرایط مواجهه با بحران بدون برنامه و اهداف از پیش تعیین شده بود و به عبارتی رسانه‌های اصلی برنامه مشخصی برای آموزش مخاطبان برای مواجهه با بحران ندارند.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: بخشی از این موضوع ناشی از عدم سیاست گذاری مدیران رسانه‌ها، بی‌توجهی سیاست مداران به اخباری با نتایج آتی و عدم حرفه گرایی خبرنگاران در دوران قبل از بحران ناشی می‌شود.

وی اظهار داشت: با انتشار نخستین اخبار شیوع ویروس کرونا در کشور، رسانه‌های ایران راهبردی منفعل اتخاذ کردند و بیشتر به دنبال جنجال آفرینی در حین بحران پرداختند و به عبارتی به بحران گریزی» دامن زدند.

این کارشناسی رسمی دادگستری در حوزه رسانه با تأکید بر این که اطلاع‌رسانی و خبررسانی اصلی‌ترین نقش رسانه‌ها برای مقابله با بحران و مرکزی برای پخش و انتشار اطلاعات حیاتی و نجات دهنده زندگی محسوب می‌شود، بیان داشت: در روزهای نخست شیوع کرونا در ایران، با انفعال رسانه‌های داخلی، شاهد موجب تخریب کننده و سیل آسای اخبار رسانه‌های معاند و معارض مواجه شدیم که شروع به انتشار سم بی‌اعتمادی، سوء مدیریت، ناکارآمدی و سوء استفاده کردند که همچنان نیز به کار خود ادامه می‌دهند.

کارخانه افزود: پیش از ایجاد بحران، رسانه‌های کشور در ارتقای دانش عمومی، ارائه اطلاعات تاریخی فراگیری ویروس‌ها، انتقال تجریه‌های گذشته و تجربه کشورهای دیگری در بحران‌های حوزه سلامت مثل انتشار ویروس سارس، ابولا و موارد مشابه کرونا در گذشته و ایجاد فرهنگ ایمنی و افزایش توانمندی برای مقابله با بحران‌های این چنینی، کارنامه درخشانی ندارند و برنامه و راهبرد رسانه‌ای در این خصوص وجود نداشته و همچنان ندارند.

این مدرس دانشگاه در رشته روزنامه نگاری با بیان این که رسانه اصلی‌ترین منبع برای دریافت اطلاعات در خصوص بحران‌ها است، تصریح کرد: رسانه‌ها در تعیین سیاست دولت‌ها در برابر بحران تا حدود زیادی تأثیرگذار هستند.

وی ابراز داشت: در زمان بحران رسانه‌ها لازم است به بازتاب سریع و به هنگام اخبار، توجه به منابع موثق خبرگیری، تعامل با متولیان امر، ترغیب مردم و ارسال پیام‌های انسجام بخش و وحدت آفرین در جامعه و توجه جدی به بسیج عمومی بپردازند. در این بخش نیز شاهد تأخیر جدی رسانه‌ها در ارتباط گیری با منابع اصلی اطلاع رسانی در خصوص کرونا بوده‌ایم.

کارخانه تأکید کرد: نقشه راه ترسیم شده برای رسانه‌ها در زمان شیوع کرونا در ایران یک راهبرد جامع ارتباطی از پیش طراحی شده نبوده و نسخه‌های موقت، بر اساس خواهش و تمنا به پیش می‌رفت.

این کارشناس رسانه یادآور شد: در حال حاضر کشور همچنان در حین بحران و برای برخی از افراد که دچار بیماری و درگذشت عزیزانشان شده‌اند در مرحله بعد از بحران قرار دارد. در این مرحله نیز رسانه‌ها رسالت عظیمی دارند و باید به مدیرت عواطف و هیجان‌ها، بازسازی و ساماندهی و رفتارهای آرام‌بخش در جامعه کمک کنند.

این روزنامه نگار تأکید کرد: از هم اکنون باید با راهبرد ارتباطی برای سلامت روان شهروندان، رسانه‌ها تلاش کنند و لازم است امروز برای فردای کشورمان دست به تنظیم راهبرد ارتباطی مشخص و از پیش تعیین شده بزنیم.

وی مهمترین رویکرد مورد لزوم رسانه ها در حال حاضر را تعامل با پدیده کرونا دانست و گفت: بر اساس این رویکرد نیازمند پویایی، تغییر و تحرک رسانه‌ها هستیم و باید بپذیریم «کرونا» بخشی از گفتگوی دو جانبه در جامعه است و این بحران باعث ایجاد تغییرات در نابودی و تضعیف برخی موجودیت‌ها و موجب ایجاد و تقویت برخی مناسبات دیگر شده است و گاها فرصت آفرین نیز بوده و هست و باید رسانه‌ها با پذیرش بحران به دنبال «نوآوری» در هم‌زیستی با کرونا باشند.

کارخانه در پایان عملکرد تمامی رسانه‌ها در ایران در خصوص بحران کرونا را یکسان ندانست و عملکرد رسانه‌ها را متنوع و متفاوت ارزیابی کرد و اظهار امیدواری کرد با فراگیری بحران کرونا، رسانه‌ها فارغ از تضادهای سیاسی و اختلافات ناشی از آن صرفا به جلب اعتماد عمومی و انتشار محتوای معتبر و در جهت بازگرداندن روحیه در مردم تلاش کنند.

انتهای پیام /