پول یک کیلومتر اتوبانسازی را بدهند کتابخانه‌های قدیمی احیا می‌شود
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با تاکید بر قدرت نرم کتابخانه‌های عمومی در حوزه اثرگذاری فرهنگی از کمبود بودجه جدی در این نهاد، غربت مطالعه و نگاه غیرفرهنگی به حوزه کتابخانه‌ها سخن می‌گوید.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کتابخانه‌ها دروازه‌های ورود انسان به دنیای دانش هستند، در این میان، از نظر کارشناسان کتابخانه‌های عمومی نقشی غیر قابل انکار در توسعه فرهنگی و ارتقای سطح دانش افراد دارند؛ به‌طوری که از آنها با عنوان یکی از اصلی‌ترین ابزارها در این مسیر یاد می‌شود.
امروزه کتابخانه‌های عمومی از کارکرد گذشته خود که صرفاً قرض دادن منابع به مراجعه‌کنندگان بود، فاصله گرفته‌اند و تلاش دارند تا با ایجاد بسترهای جدید بر تأثیرگذاری خود به عنوان یکی از مؤلفه‌ها و ابزارهای اصلی در توسعه فرهنگی بیفزایند. دسترسی آزاد به منابع، ایجاد بسترهای جدید برای ارائه منابع کتابخانه‌ای مانند استفاده از ظرفیت‌های نشر دیجیتال، برقراری ارتباط با مراجعه‌کنندگان و ارائه خدمات بهتر با برنامه‌ریزی و طراحی برنامه‌های جدید از جمله راهکارهایی است که طی دهه‌های گذشته موجب شده تا کتابخانه‌ها از شیوه سنتی خود فاصله گرفته و دنیایی جدید پیش روی مخاطبان خود بگشایند.
نهاد کتابخانه‌های عمومی تنها شبکه مویرگی فرهنگ و گسترده در تمام کشور است، نفوذ نهاد به دورترین روستاها و نقاط مرزی ایلات و عشایر موجب شده تا بر اهمیت آن و وظایفش در حوزه فرهنگ افزوده شود. در این راستا چند سالی است که نهاد کتابخانه‌های عمومی تلاش کرده تا کتابخانه‌ها را از یک مکان صرفاً دریافت کتاب و سالن مطالعه خارج کرده و به عناصر تاثیرگذار فرهنگی در هر منطقه تبدیل کند.
مهدی رمضانی که در دوره ریاست علیرضا مختارپور معاونت توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی نهاد را بر عهده داشت، اردیبهشت ماه امسال پس از دوره کوتاهی سرپرستی به دبیرکلی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور منصوب شد، وی دانش‌آموخته مقطع کارشناسی‌ارشد رشته «اندیشه سیاسی در اسلام» است. معاون انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، قائم‌مقام موسسه فرهنگی هنری و انتشارات بین‌المللی الهدی (وابسته به سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی) مدیریت موسسه علیون، عضو شورای کتاب سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران، مدیر طرح گردآوری و انتشار آثار نوقلمان و دبیر اجرایی جایزه کتاب بلخ از جمله سوابق اجرایی رمضانی است.
بیش از دو ماه است که ماجرای ادغام کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودک و نوجوان در زیرمجموعه نهاد کتابخانه‌های عمومی به موضوعی چالش‌برانگیز در حوزه فرهنگ تبدیل شده است، موضوعی که با طرح آن مخالفت‌های بسیاری در بدنه نویسندگان کودک و نوجوان و مسئولان کانون پرورش فکری ایجاد شد، طرح ادغام به دلیل پاره‌ای از مسائل و مشکلات فعلی کانون که موجب دور شدن آن از دوره اوج شده است، مطرح شد، این در حالی ست که نهادکتابخانه‌های عمومی نیز با مسائل ومشکلاتی درست و پنجه نرم می‌کند، مسائل و مشکلاتی که ریشه در کمبود بودجه دارند.
ساختمان، فضا و ابنیه در توسعه اثرگذار است و البته در شاخص‌ها و سرانه‌های فرهنگی نیز مؤثر است. هم‌اکنون براساس برنامه چشم انداز، حداقل هزار کتابخانه عمومی دیگر باید اضافه شود که به شاخص برنامه چشم انداز ششم دست پیدا کنیم.خبرگزاری تسنیم ، با مهدی رمضانی درباره مسائل مبتلا به نهاد کتابخانه‌های عمومی بحث ادغام وانتقادات موجود، عملکرد نهاد در این زمینه و... گفت‌وگو کرده است، رمضانی در این گفت‌وگو ضمن ارائه پاسخ‌های شفاف از فضایی که نسبت به فرهنگ و بودجه آن در فضای عمومی جامعه وجود دارد، گلایه کرد و در عین حال ریل‌گذاری جدید در حوزه نهاد کتابخانه‌های عمومی را نیز تشریح کرد. بخش نخست این گفت‌وگو که عمدتاً ناظر به فعالیت‌های نهاد است به شرح ذیل است:
*تسنیم: وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مرداد ماه از ریل‌گذاری جدید در نهاد کتابخانه‌ها و فاصله گرفتن از کار اداری صرف و قدم در وادی اعتلای فرهنگی انقلاب سخن گفت، درباره این ریل‌گذاری و چشم‌اندازی که ترسیم شده است بفرمایید.
بر مبنای گفتمان دولت مردمی و مسائلی که رئیس جمهور و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی (رئیس هیئت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور) مطرح کردند و اهتمامی که دولت به موضوع کتابخانه‌ها داشت این اهتمام را در سفرهای استانی دولت می‌توانید ببینید توجه به کتابخانه‌های عمومی اهمیت پیدا کرد، شاید این توجه در ابتدای سفرهای استانی کمرنگ‌تر بود، اما رفته رفته این توجه به لحاظ ایجاد کتابخانه عمومی، تکمیل پروژه‌های نیمه تمام و نرم‌افزار بهره‌برداری از کتابخانه عمومی پررنگ‌تر شد،
البته ساختمان، فضا و ابنیه نیز برای ما اهمیت دارد در توسعه اثرگذار است و در شاخص‌ها و سرانه‌های فرهنگی موثر. هم‌اکنون براساس برنامه چشم انداز، حداقل هزار کتابخانه عمومی دیگر باید اضافه شود که به شاخص برنامه چشم انداز ششم دست پیدا کنیم.
ایران دومین کشور جهان اسلامی در حوزه کتابخانه‌هاست
این اهتمام با موضوع ریل‌گذاری جدید و بازنگری در ماموریت‌های کتابخانه‌های عمومی مطرح شد. بحث اساسی و جدی توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی است. امروزه در دنیا خدماتی که در کتابخانه‌های عمومی ارائه می‌شود، از خدمات سنتی که ما در ذهنمان درباره کتابخانه‌های عمومی وجود دارد، متفاوت است، ما در ایران جزو کشورهای پیشرو در این حوزه هستیم و اکنون کتابخانه‌های مرکزی که نسل جدید کتابخانه‌های عمومی است و در یزد، مشهد مقدس، سنندج، خرم‌آباد، لرستان، رشت و... خدمات ارائه می‌کنند و به زودی هم کتابخانه مرکزی قم را افتتاح خواهیم کرد، خدمات گسترده‌تری نسبت به سایر کتابخانه عمومی ارائه می‌کنند. یکی از اقداماتی که در راستای همین ریل‌گذاری است، اقدامات پژوهشی و علمی برای این کار هست.
فاز جدید رقابت نهاد کتابخانه‌ها با کانون پرورش فکری بر سر کتابخانه‌داری کودک و نوجوانخرداد امسال همایش خدمات نوین کتابخانه‌های عمومی در شیراز برگزار شد که اساتید این حوزه و رؤسای انجمن‌های کتابداری مهم دنیا از اقصی نقاط جهان به صورت برخط و آنلاین و اساتید شاخص داخلی در جلسه حاضر شدند و همایشی را برگزار کردند که در آن توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی اتفاق بیافتد. این همایش را سال آینده نیز با محور کسب و کار خانگی در کتابخانه عمومی خواهیم داشت، موضوعی که تاکنون به آن کمتر توجه شده است.
این منطق توسعه نوین کتابخانه‌های عمومی است، کتابخانه عمومی یک مرکز فرهنگی اجتماعی با هسته کتاب است و اطلاع رسانی در همه حوزه‌ها حول محور کتابخانه عمومی اتفاق می‌افتد.
ما اکنون خدماتی که به گروه‌های خاص نابینایان، ناشنوایان، سالمندان، کودکان و نوجوانان ارائه می‌دهیم، بخش‌های جدیدی که در کتابخانه عمومی قرار دارد مثل بخش دیداری و شنیداری، کتاب مرجع، گالری، اتاق علم، اتاق کار و بازی یعنی فضاهای دانش بنیانی که شاید کمتر یا پیش از این خیلی تصور نمی‌شد که در کتابخانه باشد و سایر اتفاقات در راستای چشم‌اندازی آینده و برنامه‌ریزی برای توسعه است.
جست‌وجوی لذت خواندن در کودکی؛ نگاهی به بخش کودک کتابخانه‌های عمومی در ایرانممکن است برخی مطرح کنند که رسالت کتابخانه این نیست یا تصویری که از کتابخانه است یک مخزن کتابخانه و نهایتاً سالن مطالعه است، اما پاسخ علمی رو روشنی برای این پاسخ وجود دارد.
* تسنیم: اشاره کردید که ایران وضعیت خوبی در حوزه کتابخوانی دارد، اگر ممکن است آماری در این خصوص ارائه کنید و مقایسه‌ای با سایر کشورهای منطقه داشته باشید؟
همانطور که عرض کردم فضا، ابنیه و امکانات شروع یک اتفاق برای حوزه کتابخوانی و کتاب است، ولی از آنجایی که باید قدر کارهایی که در کشور انجام شده را دانست و ما بعضاً عادت کردیم که در حوزه فرهنگی یک سرخوردگی هایی ایجاد می‌کنیم مثل اینکه ما عقب هستیم نمی‌خوانیم، کار انجام ندادیم و... بهتر است وضعیت را روشن‌تر کنیم.
قبل از انقلاب براساس جمعیت ما 300 کتابخانه عمومی در سراسر کشور با 30 میلیون جمعیت داشتیم؛ شما به نسبت افزایش جمعیت و تعداد کتابخانه‌های عمومی اگر بررسی کنید خواهید دید که تنها 2700 کتابخانه زیرمجموعه نهاد اداره می‌شود،که نسبت به افزایش جمعیت درصد قابل توجهی است، اگر جمعیت کشور را 90 میلیون نفر در نظر بگیریم، باید 900 کتابخانه داشته باشیم، اما اکنون 2700 کتابخانه در سراسر کشور وجود دارد.
علاوه بر این هزار کتابخانه مشارکتی و سالن مطالعه خصوصی داریم. لذا از این حیث توسعه داشتیم. در منطقه کشور ترکیه با 1200 کتابخانه عمومی خدمت‌رسانی می‌کند، بنابراین ایران در جهان اسلام دومین کشور است و دردنیا رتبه 15 یا 16 را دارد.
گردش کتاب بالاست اما مطالعه هنوز غریب است
البته در حوزه کتاب جای کار بسیار است و نسبت مطالعه مردم با کتاب باید فراگیر‌تر شود، اما وضعیت آنگونه نیست که بگوییم مردم کتاب نمی‌خوانند، با کتاب قهرند و.... این 110 هزار عنوان کتابی که سال گذشته منتشر شده است، نشان می‌دهد که گردش در حوزه کتاب بالاست. بسیاری از مشکلاتی که ما داریم به دلیل غریبه بودن موضوع مطالعه و علم است، اگر مطالعه در کشور زیاد شود، گفت‌وگو کردن را بهتر یاد می‌گیریم و بسیاری از مسائل و مشکلاتمان برطرف می‌شود.
* تسنیم: تغییر مدیریت در هر نهادی با تغییر نگاه در کلان آن مجموعه همراه است، تغییر مدیریت در نهاد و حضور شما به عنوان دبیرکل در شرایطی رقم خورد که شما خود بخشی از مدیریت گذشته بودید، به نظر شما نهاد کتابخانه‌های عمومی در وضعیت فعلی از چه نقاط قوت و ضعفی برخوردار است؟
اولاً من یاد می‌کنم از استاد عزیزم آقای مختارپور که قبل از بنده مسئولیت نهاد را برعهده داشتند و سال‌های متمادی در پی خدمت به حوزه کتاب و کتابخوانی بودند. ایشان السابقون حوزه کتاب هستند و الان هم فعالیتشان در حوزه کتاب ادامه دارد. حتی اگر آقای مختارپور مسئولیتی هم در جمهوری اسلامی نداشته باشند، حتما یک عنصر فرهنگی و کتابی محسوب می‌شوند و نسبتشان نسبت پایداری با این مسئله است.
در ادوار نهاد کتابخانه‌ها با همه اشکالاتی که ممکن است در بعضی از دوره‌ها وجود داشته باشد، افراد زحمت کشیده‌اند و حاصل این زحماتشان امروز به ما ارث رسیده است، همانطور که ما با آن زحمات برخورد کنیم، قطعا در آینده با ما برخورد خواهند کرد، لذا من از همه مدیران قبلی یاد می‌کنم و از زحماتشان تشکر می‌کنم و انشاءالله ذخیره آخرتشان باشد. نکته دیگر اینکه به هرحال وقتی در موضع مدیریت کلان یک دستگاه قرار می‌گیرید، حتی اگر جزو هیئت رئیسه یا شورای معاونین آن دستگاه هم بوده باشید؛ نسبت تان با کارها متفاوت خواهد شد. بنده معاون توسعه کتابخانه و ترویج کتابخوانی نهاد بودم، معاونت تخصصی نهاد که بخش عمده‌ای از ایده‌ها و استمرار برخی از کارهایی که در نهاد امروز وجود دارد، نتیجه تجربه آن دوران است. قبل از آن هم در حوزه کتاب فعالیت می‌کردم، لذا نفی ایام گذشته نخواهم کرد، حتما من به خودم نقد می‌کنم، من به دوستان عرض کردم همین الان اگر بنده به شش ماه گذشته برگردم که شروع مسئولیتم به عنوان دبیرکل نهاد بود، حتما می‌گویم من یک کارهایی را اشتباه انجام دادم و حتما یک کارهایی خوب بود که ما انجام دهیم یا جدی‌تر پیگیری کنیم.
مربیان کانون پرورشی و فکری تا 1402 تمام وقت می‌شوند قبل از انقلاب براساس جمعیت ما 300 کتابخانه عمومی در سراسر کشور با 30 میلیون جمعیت داشتیم؛ شما به نسبت افزایش جمعیت و تعداد کتابخانه‌های عمومی اگر بررسی کنید خواهید دید که تنها 2700 کتابخانه زیرمجموعه نهاد اداره می‌شود،که نسبت به افزایش جمعیت درصد قابل توجهی است، اگر جمعیت کشور را 90 میلیون نفر در نظر بگیریم، باید 900 کتابخانه داشته باشیم، اما اکنون 2700 کتابخانه در سراسر کشور وجود دارد.حقوق حداقلی کتابداران
ساختار برنامه‌ریزی که صورت گرفته بود و مبانی که وجود داشت، را آنهایی که براساس شرایط، اقتضائات و امکانات و بضاعت نهاد خوب بود، ادامه پیدا کند، ادامه پیدا کرد، قاعدتاً با تفاوت فضای دولت‌ها، قدرت عمل، امکانات و اختیارات نیز متفاوت می‌شود، حتما فضایی که در دولت قبل نسبت به کتابخانه‌ها وجود داشت، با این دولت متفاوت است، وزارت ارشاد، وزیر و مجموعه دولت اهتمام خوبی دارند. من در این ایام در حدود 11 سفر استانی هم باهمکارانم دیدار داشتم و هم با مقامات استانی. تلاش کردم که مسائل کتابخانه‌ها را پیگیری کنم، برخی از نیازها نیازهای منطقه‌ای است و نمی‌توان به صورت ملی برای آن تصمیم گرفت، تلاش شده با این حضور میدانی که تاکید دولت نیز بر آن است و شخص رئیس جمهور و وزیر ارشاد نیز به آن عمل می‌کنند، این مشکلات مرتفع شود. در هیئت امنا تلاش داریم از سیاست‌های گذشته استفاده شود و برای توسعه خدمات به مردم از هر تلاشی فروگذار نخواهیم کرد.
* تسنیم: اخیراً در بازدیدهایی از کتابخانه‌های شهرستان‌ها به کمبودها اشاره کردید، مواردی که برطرف کردن آنها نیازمند بودجه است، از سوی دیگر نهاد در سال‌های اخیر همواره با مشکل کمبود بودجه روبرو بوده است، اکنون در چه وضعیتی به لحاظ بودجه به سر می‌برید و چه برنامه‌ای برای رفع مشکلات در این زمینه دارید؟
مدیران اجرایی همیشه درباره بودجه درد دارند و دردودل می‌کنند، ولی واقعاًً جنس درد ما متفاوت از جنس درد متداول دستگاه‌ها در نبود بودجه است. ما چند مسئله داریم، یکی اینکه نیروی انسانی در نهاد به معنای نیروی کارمند حقوق بگیر نیست، نیروی انسانی بخشی از کار فرهنگی نهاد محسوب می‌شود. یعنی کتابدار ما خودش بخشی از یک اتفاق، جریان و خدمت فرهنگی است.
کتابدار ما کارمند اداره و وزارتخانه نیست، نوع خدمتش ساعت کارش، و... متفاوت است، ما در پرداخت حقوق این کارمندان مشکل داریم و این حقوق در حداقل است.
من نمی خواهم در آستانه هفته کتاب کام مردم را تلخ کنم ولی این یک واقعیت است، ما در خرید کتاب برای کتابخانه‌های عمومی مشکل داریم. یک واقعیت است که وقتی قیمت کتاب بالا می‌رود، امکان خرید کتاب برای مردم کم می‌شود، قاعدتاً ما باید در پی کاهش امکان خرید مردم، با قراردادن کتاب در قفسه کتابخانه عمومی این نیاز را جبران کنیم تا به عدات فرهنگی نزدیک شود. با یک عددی این قابل انجام است و مردم می توانند به آن دسترسی پیدا کنند. خوب ما منابع‌مان کفاف این موضوع را نمی‌دهد. ناوگان گسترده کتابخانه‌های عمومی قدمتی به حدود سال 1344 دارد، کتابخانه‌های قدیمی نیاز به بازسازی، روزآمدسازی، تجهیزات جدید و... دارد، که برای آن بودجه‌ای وجود ندارد. پول یک کیلومتر اتوبانسازی را بدهند، کتابخانه‌های قدیمی احیا می شود.
آینده مبهم کانون پرورش فکری بدون کتابخانه‌هایش / چرا نویسندگان با «ادغام» مخالفند؟من از هزار میلیارد، دو هزار میلیارد و... صحبت نمی‌کنم من درباره 400 میلیارد تومان صحبت می‌کنم، عددی که در حد اعداد ریز حوزه صنعت است، اعداد ریز حوزه راه و شهرسازی است، شاید یک کیلومتر اتوبان با زیرسازی باشد، همین هم در برخی دستگاه‌ها به گونه‌ای برخورد می‌کنند که آدم از نگاهی که به حوزه فرهنگ وجود دارد، ناراحت می‌شود، گاهی گفته می‌شود، مردم گرسنه اند، شما به فکر کتابخانه هستید؟ بله قبول داریم حتما مشکلات معیشتی مردم زیاد است، اما همین اکنون برخی از مشکلات کف جامعه ریشه در فرهنگ دارد، نمی‌خواهم بگویم اگر به کتابخانه‌های عمومی کمک کنید، همه مشکلات فرهنگی جامعه برطرف می‌شود، نه ولی بالاخره اینجا یک نقطه قرار و شروع است. مقام معظم رهبری چه اندازه درباره حوزه کتاب و کتابخوانی تاکید دارند؟ چه اندازه صحبت‌های راهبردی و مبنایی در این حوزه داشته‌اند؟ در چه حوزه‌ای از فرهنگ ایشان به معرفی آثار پرداختند جر کتاب؟.
اما مسئولان ما در عمل از این فضاها فاصله می‌گیریم، الان هم اگر دولت در بحران بودجه گرفتار شود، اولین ردیفی که کنترل می‌کند، ردیف فرهنگ است چرا؟ چون صدایش به جایی نمی‌رسد. یعنی واقعا صدای فرهنگ به جایی نمی‌رسد و این خوب نیست.
اگر کتابدار ما تحت فشار فکری و ذهنی باشد، می‌تواند خدمت رسانی کند؟ کتابداری که ماهیانه حقوق 5 تا 6 میلیون تومان می‌گیرد، این را باید مرتفع کرد. در حوزه سخت‌افزار و کتاب باید بازنگری و تجدیدنظر جدی صورت بگیرد تا کتابخانه‌های عمومی بتوانند بهتر خدمت‌رسانی کنند.
مسائل و مشکلات مالی نافی قدرت نرم کتابخانه‌های عمومی نیست
* تسنیم: به بحث همراهی و تامین بودجه اشاره کردید، آیا نمی‌توان مانند دیگر کشورها از صنایع مشارکت گرفت، تا جایی که اطلاع دارم، طبق قانون، صنایع می‌توانند برای معافیت مالیاتی به انجام کارفرهنگی بپردازند.
این قانون مالیات مربوط به حوزه کتابخانه‌ها نیست، اگر شما هزینه‌ای برای ساخت کتابخانه ارائه کنید، این هزینه شامل مالیات نمی‌شود. اما اینکه هزینه‌کرد برای کتابخانه‌ها را به جای بدهی مالیاتی محسوب کنند، خیر چنین قانونی وجود ندارد.
در کشورهای دیگر چند مدل وجود دارد، چین به عنوان یک کشور شرقی که ساختار کمونیستی دارد، اداره کتابخانه‌ها را زیرنظر دولت، حزب و ساختار آن انجام می‌دهد، امریکا یک ساختار تلفیقی دارد، بین مردم و دولت. انجمن‌ها اداره می‌کنند و دولت حمایت می‌کند. برای همین هم کشور پیشرویی در این حوزه است، در اروپا هم کاملا ساختار مردم نهاد و انجمنی دارد که مبنایش براساس سایر خدماتی که در شهرها اداره می شود، شهرداری هاست، انجمنی هم این موضوع را راهبری می‌کند. ما به لحاظ قانونی یک چیزی بین همه این‌ها هستیم، یعنی انجمن در استان تشکیل می‌شود، رئیس انجمن استاندار است، ولی نهاد عمومی غیردولتی است که کمک بگیر دولت محسوب می‌شود و اساس بودجه‌اش را نیم درصد درآمد شهرداری‌ها گذاشته‌اند که خود شهرداری‌ها هم در این زمینه با بحران مواجه هستند.
وزارت ارشاد: تعطیلی کتابخانه‌های کانون پرورش فکری "جوسازی و دروغ" استبه فرض اینکه براساس قانون این نیم درصد را نیز دریافت کنیم، آنقدر رقم اندکی است که کفاف اداره کتابخانه‌های عمومی را نمی‌دهد حتی با کمکی که دولت درنظر می‌گیرد. ما در یک تنگنایی هستیم، نهاد در طول این سالها با یک بدن نحیف و رنجور خودش را از این سال به آن سال کشانده و به اینجا رسیده است.
ولی این نکته را داشته باشید این نافی قدرت نرم کتابخانه عمومی نیست، مسائل مالی، نهاد را ضعیف نکرده است، کتابخانه‌ها اثر خود را در مناطق می‌گذارند، اگر مسائل مالی تقویت شود، این اثرگذاری اگر تقویت شود، می‌تواند بیشتر شده و گسترش پیدا کند.
ادامه دارد...