کارشناس مسائل بین الملل: عدم احیای برجام باعث انزوای بیشتر ایران می‌شود

کارشناس مسائل بین الملل در گفتگو با خبرآنلاین در تحلیل سفر بایدن به منطقه با اشاره به فراهم شدن مقدمات شکل گیری حلقه امنیتی در منطقه و اهمیت حضور عراق در نشست شورای همکاری خلیج فارس گفت: اگر در این شرایط نتوانیم برجام را حل کنیم، در انزوای منطقه ای بیشتری قرار خواهیم گرفت.

بایدن به زودی در خاورمیانه از عربستان و سرزمین‌های اشغالی دیدار خواهد کرد. این سفر در حالی صورت می‌گیرد که رییس جمهور آمریکا از ابتدای حضورر در کاخ سفید سعی داشت تا فاصله خود را با تلاویو و ریاض حفظ کند. اما طلسم روابط ظاهرا شکسته شده. حمله روسیه به اوکراین معادلات ایالات متحده را بهم ریخته و حالا تامین انرژی برای غرب از دعواهای حقوق بشری بر سر جمال خاشقچی پیشی گرفته است. بایدن قرار است در نشست شورای همکاری خلیج فارس شرکت کند. حضور او در بین رهبران کشورهای عربی، می‌تواند منجر به برخی توافقات امنیتی شود. پیش از این زمزمه‌هایی در مورد ایجاد ناتویی عربی در منطقه خلیج فارس ایجاد شده بود، که برخی معتقدند این موضوع در سفر بایدن بررسی خواهد شد.

با علی بیگدلی کارشناس مسائل آمریکا به گفتگو پرداخته‌ایم:

از ابتدای روی کار آمدن بایدن، او ظاهرا علاقه‌ای به مراودات مرسوم با سعودی ها نبود. اما به نظر می رسد که این می‌تواند سوتفاهم ها را برطرف کرده و باعث نزدیکی اعراب و امریکا با یکدیگر شود. ایا ممکن است که در نتیجه این سفر و حضور بایدن در نشست شورای همکاری خلیج فارس، روابط ریاض و واشنگتن به وضعیت دوران ترامپ برگردد؟

برای اولین بار اوباما در یک مصاحبه در استرالیا اعلام کرد که ما از خاورمیانه چشم پوشیدیم و به مقامات خود منطقه واگذار کرده ایم و منطقه استراتژیک آمریکا از این پس شرق آسیا و چین است. بنابراین، اول کار هم بایدن از همین شیوه استفاده کرد. قبل از اینکه به ریاست جمهوری برسد اقدام بن سلمان در ارتباط با خاشقچی را اقدامی تروریستی دانسته و ولیعهد عربستان را قاتل خطاب کرد.

بعد هم که بایدن به ریاست جمهوری رسید، باز هم ریاض را از جهت عدم رعایت حقوق بشر مذمت کرد. جالب بود که حتی به نزدیکی با اسراییل هم میل چندانی نداشت. این اولین رییس جمهور امریکا بود که در این سال های اخیر، به سرزمین های اشغالی در ابتدای کار خود نرفت. اما با تغییر شرایط و با حمله روسیه به اوکراین، نه تنها شرایط امریکا و اروپا و بلکه خاورمیانه دچار بحران عجیبی شد و اوضاع به زیان واشنگتن پیش رفت.

از طرف دیگر ناکامی آمریکا در حل مساله برجام باعث شد تا بایدن بار دیگر توجه خاصی به خاورمیانه داشته باشد و بخواهد با استفاده از نیروهای منطقه ای امنیت خاورمیانه را به زعم خود تامین کند. به همین دلیل قبل از ورود بایدن به خاورمیانه و خلیج فارس، مقدمات شکل گیری یک حلقه امنیتی به وجود آمد که اعضای این حلقه امنیتی عبارتند از ترکیه، اردن، امارات، عربستان، مصر و اسراییل. این حلقه به زیان ما خواهد بود و می تواند فشارهای امنیتی و نظامی را بر ما اضافه کند. سفرهایی که بین این کشورها صورت گرفت، از جمله سفر بن سلمان به ترکیه که خیلی اهمیت داشت.

بایدن در سفر به خاورمیانه چه اهدافی را دنبال می کند؟

بایدن چند هدف را دنبال می کند: اول اینکه بتواند ارامشی در منطقه به وجود بیاورد تا از بحران های موجود آن را ازاد کند. به همین دلیل به دنبال به سرانجام رساندن برجام است.

هدف دوم ایجاد پل ارتباطی بین اسراییل و عربستان بوده و پرواز مستقیم بایدن بین اورشلیم و ریاض اولین بار است که صورت می گیرد که نشان می دهد که سعودی ها دیگر پروایی از انتقاد مسلمانان ندارند و می خواهند به رغم نارضایتی ها روابط با اسرائیل را عادی سازی کند که این اتفاق هم به ضرر ما خواهد بود.

هدف سوم این است که کشورهای عرب منطقه درخواست کند تا تولید نفت خود را برای صادرات نفت به اروپا افزایش دهند. نشست بایدن در شورای همکاری خلیج فارس اهمیت زیادی دارد. عراق، اردن و مصر در این نشست شرکت دارند که می تواند به معنای ائتلافی بین همه کشورهای عربی باشد. این اولین نشانه پذیرش عراق در بین کشورهای عربی است. ورود عراق به شورای همکاری خلیج فارس تقاضایی است که از زمان صدام وجود داشت. ورود بغداد به این شورا می تواند اهمیت زیادی داشته باشد و ممکن است حتی باعث مقداری دوری بین عراق و ایران شود.

بایدن می تواند با ایجاد ائتلاف امنیت منطقه را به اعراب واگذار کند و دیگر هزینه زیادی در منطقه پرداخت نکند. مساله بعدی جلوگیری کردن از نزدیکی بین عربستان با روسیه و چین است. عربستان عمده نفت چین را تامین می کند و روسیه هم جزو کشورهای اوپک پلاس است که روابط نزدیکی با ریاض دارد. عربستان به احترام پوتین نفت خود را افزایش نداد. بایدن بر سر این موضوع به ملک سلمان تلفن کرد، اما پادشاه عربستان جواب تلفنش را نداد و این کار جالبی از نظر سیاسی بود.

مجموعه این ها نشان می دهد این سفر از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده و سفری تاریخی است که می تواند در شکل گیری ژئوپلتیک مدرن خاورمیانه موثر باشد.

انتظار می رفت که در نشست دوحه بین ایران و طرف های غربی اتفاقاتی بیفتد که برنامه ریزی کشورهای عربی و در راس آنها عربستان در مورد سفر بایدن، به نتیجه نرسد. اما نشست دوحه به هیچ نتیجه ای دست پیدا نکرد. آیا می شود نتیجه گرفت که آن چیزی که ایران روی آن برای کم کردن اثر سفر بایدن حساب کرده بود، دیگر نمی تواند حساب کند؟

نشست دوجه خیلی نمی توانست روی این سفر تاثیر بگذارد. این سفر از قبل تعیین شده بود و بررسی های خیلی زیادی در مورد آن صورت گرفته بود. حتی در کاخ سفید بررسی های خیلی دقیقی در مورد این سفر مطرح شد. ا ین سفر نمی تواند با نشست دوحه تضعیف شود. حضور بایدن بسیار مهم است. یکی از دلایل این سفر این است که بایدن می تواند با این سفر و ایجاد ائتلاف عربی می تواند کشورهای منطقه را به ایجاد یک ناتوی عربی وادار کند و در این صورت در داخل امریکا در شرایطی که سطح محبوبیتش به زیر40 درصد رسیده، می تواند یک موفقیت به حساب بیاید. به ویژه اینکه بتواند از طریق عربستان و شیخ نشین های دیگر مساله انرژی اروپا را رفع کند. شکست دوحه خیلی در این سفر تعیین کننده نبوده است.

از آن طرف چطور؟ ایا این سفر می تواند باعث شود تا حصول یک توافق بین کشورهای غربی و ایران اتفاق نیفتد؟

نه این هم اتفاق نمی افتد و مساله آن متفاوت است. امریکا خیلی نیازمند به برطرف کردن مشکلات برجام است، چرا که امتیازی برای بایدن به حساب می آید. او احتیاج به حل مساله برجام دارد و ما هم چنین احتیاجی داریم. ما اگر نتوانیم برجام را حل کنیم، در انزوای منطقه ای بیشتری قرار خواهیم گرفت. ما باید تلاش کنیم مساله برجام به شکلی حل شود تا بیش از این در انزوا قرار نگیریم. اگر مساله برجام حل نشود، آن ائتلافی که راجع به آن صحبت کردن بیشتر تقویت خواهد شد. حلقه امنیتی هم بیشتر ما را تحت فشار قرار می دهد. این حلقه ما را به سمت چین و روسیه و اسیای مرکزی برده اند که این کشورها نمی توانند ما را در وضعیت فعلی برای احیای اقتصادی همراهی کنند.

در سفر اخیر الکاظمی به تهران، ظاهرا پیام هایی از سوی ریاض و تهران رد و بدل شده. ایا این سفر می تواند توافق بین ایران و عربستان را به تعویق بیندازد و از اهمیت آن بکاهد؟

قطعا همینطور است. مذاکرات شل و وارفته ای که بین ایران و عربستان در بغداد شکل گرفته؛ در سطح پایینی بوده و عربستان بدون اجاره آمریکا با ایران رابطه ای برقرار نمی کند. بن سلمان به خاطر اجرای برنامه های بلندپروازانه خود در عربستان در مساله یمن با مشکل رو به روست و تا این موضوع از سمت ایران حل نشود، ریاض با ایران کنار نخواهد آمد. ایران نه می تواند یمن را رها کند و نه روابط فعلی را با عربستان ادامه دهد. ایران اگر نتواند مشکلش را با ریاض حل کند، نمی تواند روابط خود را با هیچ کدام از شیح نشین های منطقه بهبود ببخشد. تهران باید نگاه جدیدی در رابطه با ژئوپلتیک منطقه داشته باشد. نگاه فعلی هیچ نتیجه ای نداشته بلکه هزینه زیادی پرداخت کرده ایم.