گام‌های لرزان عربستان در پروژه آمریکایی

با این حال این اقدام با توافقات دیپلماتیکی که در سال2020 بین اسرائیل، بحرین، مراکش و امارات متحده عربی امضا شد و با میانجی‌گری دولت ترامپ انجام شد، فاصله زیادی داشت. این پیمان ها روابط دیپلماتیک کامل را بین رژیم اسرائیل و سه کشور عربی ایجاد کردند و از آن زمان راه را برای تجارت مستقیم و مشارکت نظامی هموار کردند. بایدن از قرارداد پرواز با عربستان سعودی به‌عنوان یک پیشرفت یاد کرد. وی در بیانیه ای مداخله جویانه ادعا کرد: «تصمیم عربستان سعودی می تواند به ایجاد حرکت برای ادغام بیشتر اسرائیل در منطقه، از جمله با عربستان سعودی کمک کند.» یائیر لاپید، نخست وزیر اسرائیل از دولت سعودی تشکر کرد؛ اما گفت که این اقدام «تنها اولین گام» به سوی روابط کامل است. لاپید در اظهاراتی گفت: «ما به‌خاطر اقتصاد و منافع اسرائیل با احتیاط لازم به کار خود ادامه خواهیم داد.» به گزارش نیویورک‌تایمز اگرچه عربستان سعودی و اسرائیل مدت‌هاست که روابط مخفیانه ای دارند، اما دولت سعودی قبلا گفته بود تا زمانی که مناقشه اسرائیل و فلسطین راه حلی به‌دست نیاید، از روابط رسمی با اسرائیل اجتناب خواهد کرد. اما به نظر می‌رسد رهبران عربستان سعودی از رهبری فلسطین فاصله پیدا کرده اند و برخی از مفسران سعودی اخیرا حمایت خود را از عادی سازی با اسرائیل ابراز کرده اند.

هدف بایدن از سفر به عربستان چیست؟

جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده پیش از سفر به سرزمین عربستان سعودی تا حدودی درباره چگونگی تعامل با محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی مورد چالش قرار گرفته است. به گزارش الجزیره، بحث درباره این بوده است که چگونه و چه زمانی بایدن باید مستقیما با محمد بن‌سلمان همکاری کند. به نظر می رسد کاخ سفید برای اقناع افکار عمومی در آمریکا، سفر رئیس جمهوری ایالات متحده را به‌عنوان سفری مهم به سود اسرائیل خوانده است تا به این طریق نظر قانون‌گذاران هر دو طرف را جلب و حساسیت ها را کمتر کند.

دولت بایدن می خواهد نقش خود را در توافق های عادی سازی موسوم به «توافق ابراهیم» بیشتر کند، روندی که در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ، رئیس جمهور پیشین آمریکا آغاز شد و واشنگتن شاهد عادی سازی روابط اسرائیل با امارات متحده عربی، بحرین، مراکش و سودان بود. برای بایدن و اسرائیل، توافق با عربستان سعودی دستاورد نهایی بزرگی خواهد بود. قبل از تایید رسمی سفر به عربستان سعودی از بایدن پرسیده شد که آیا منتظر «تعهدات» ریاض است یا خیر؟ بایدن در پاسخ گفت: «تعهدات سعودی ها به امور مرتبط با انرژی مربوط نمی شود. اتفاقا این یک جلسه بزرگ‌تر است که در عربستان سعودی برگزار می‌شود. من برای تامین منافع اسرائیل به عربستان می روم.»

بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که با توجه به روابط نزدیک منامه و ریاض، معامله بحرین با اسرائیل تنها با چراغ سبز عربستان سعودی میسر شده است. علی باکر، استادیار مرکز علوم انسانی و اجتماعی ابن‌خلدون قطر به الجزیره گفت: «تعامل بحرین با اسرائیل به‌عنوان سیگنال های مثبت عربستان با توجه به نفوذ ریاض بر سیاست خارجی بحرین باید درک شود. من فکر می کنم از این نظر می توان گام های بیشتری را پس از سفر بایدن به عربستان سعودی برداشت، چه در زمینه تجارت، گردشگری یا ارتباط غیرمستقیم بین دو طرف.» با نگاهی به آینده، اگر عربستان سعودی به دیگر متحدان و شرکای عرب برای عادی‌سازی با اسرائیل مجوز دهد، توافق سازشکارانه کشورهای عربی با اسرائیل پتانسیل بیشتری برای گسترش خواهد داشت. با این حال عادی سازی روابط با عربستان سعودی یا حتی افزایش روابط بدون روابط کامل دیپلماتیک، برای کشورهای عربی که قبلا روابط را عادی کرده اند، تاثیر بیشتری خواهد داشت. به‌عنوان مثال، اعلام روز پنج‌شنبه عربستان سعودی که در حال لغو محدودیت ها بر تمام خطوط هوایی است، نشان‌دهنده گام کوچک ریاض در جهت عادی سازی با اسرائیل است و این اجازه می دهد که تعاملات اسرائیل با امارات و بحرین، سریع تر رشد کند. بایدن بلافاصله از عربستان سعودی به‌خاطر این اقدام تمجید کرد و در بیانیه ای کاخ سفید گفت: «رئیس جمهوری ایالات متحده تصمیم تاریخی پادشاهی را ستایش می کند.» کاخ سفید این اقدام عربستان سعودی را «نتیجه دیپلماسی مداوم و اصولی رئیس جمهور با عربستان سعودی طی ماه‌ها» خواند که در سفر روز جمعه او به اوج خود رسید.

به زبان ساده، عربستان سعودی برای اینکه بخشی از روند جهان عرب به سمت عادی سازی باشد، مجبور نیست به‌طور کامل وارد توافق‌نامه ابراهیم شود. یکی دیگر از تحولات مهمی که نشان‌دهنده روابط نزدیک تر عربستان و اسرائیل است، موافقت تل آویو برای انتقال جزایر تیران و صنافیر دریای سرخ از مصر به عربستان سعودی است. این امر به دلایل متعددی پیامدهای عمده ای در روابط ریاض و تل آویو دارد؛ از جمله این واقعیت که این توافق مستلزم آن است که سعودی ها به واشنگتن تعهد بدهند که به مفاد توافق صلح1979 مصر و اسرائیل، از جمله حفظ آزادی دریانوردی برای آمریکا و کشتی های اسرائیلی در تنگه تیران پایبند هستند. اگرچه این تحول، عربستان سعودی را وارد توافق‌نامه ابراهیم نمی کند، اما بیشتر نشان می دهد که چگونه ریاض و تل آویو در مراحلی به سمت عادی سازی عملی حرکت می کنند. البته با وجود نزدیک تر شدن عربستان سعودی و اسرائیل، دولت بایدن می داند که بعید است در زمانی که بایدن در جده است، توافق عادی سازی بین دو طرف اعلام شود. این امر به ویژه با توجه به اینکه ملک سلمان هنوز بر تخت سلطنت است؛ ناممکن به نظر می‌رسد. موضع کنونی عربستان سعودی این است که این پادشاهی بطور رسمی با اسرائیل وارد روابط عادی نمی شود مگر اینکه فلسطینی ها دارای یک کشور مستقل بر اساس مرزهای 1949-1967 باشند. با این حال گفته می شود محمد بن‌سلمان که در ردیف بعدی تاج و تخت و از نسلی متفاوت است، ممکن است دوست داشته باشد ریاض روابط دیپلماتیک تمام عیار با تل آویو برقرار کند. اما حتی پس از به تخت نشستن محمد بن‌سلمان، ریاض احتمالا با توجه به نقش پادشاهی در جهان عرب و همچنین خطراتی که هنوز در داخل به‌دلیل حمایت های مردمی از فلسطین وجود دارد، در موضوع عادی سازی با احتیاط حرکت خواهد کرد.

همچنین واکنش قابل توجهی از سوی خود فلسطینی ها وجود خواهد داشت که به‌طور فزاینده ای از سوی جهان عرب احساس رها شدن می کنند و می گویند که اسرائیل اساسا درحالی‌که به اشغال سرزمین فلسطین و محدود کردن زندگی فلسطینی ها ادامه می دهد، در حال گرفتن پاداش از سوی کشورهای عربی است. احلام محتسب، استاد مطالعات رسانه ای در دانشگاه ایالتی کالیفرنیا گفت: «برای فلسطینی ها بسیار آزاردهنده است که ببینند کشورهای عربی یکی پس از دیگری به قطار عادی‌سازی می‌پیوندند؛ به‌ویژه شنیدن اینکه سعودی ها نیز دلبسته عادی سازی با اسرائیل است برای آنها بسیار رنج آور بوده است.» او تصریح کرد: «من واقعا امیدوارم که عربستان سعودی هرگز به این روند نپیوندد؛ زیرا برای مبارزه فلسطین و استواری مردم فلسطین در مواجهه با زشت ترین اشکال استعمار و سرکوب بسیار مضر و بد است.»