گذر از بحران کرونا با چاشنی تعامل، صداقت و سرعت

فرارو-در حالی که از اوایل بهمن تا 28 بهمن مسئولان این وزارتخانه تنها به تکذیب اخبار درباره شیوع بیماری در ایران پرداختند، 30 بهمن با انتشار خبر فوت دو نفر در قم در پی این بیماری، زنگ‌های خطر کرونا در کشور به صدا درآمد. این در حالی بود که تا این تاریخ این وزارتخانه ابتلا به این ویروس در شهر‌های مختلف را تکذیب می‌کرد و از همه می‌خواست به وزیر و وزارتخانه اعتماد کنند. به موازات تکذیب نیز مدام بر اقدامات پیشگیرانه این سازمان تأکید می‌شد. اقداماتی که بیشتر شامل نظارت بر مبادی ورودی کشور و بررسی مسافران چینی بود. هرچند به اقدامات پیشگیرانه دیگری شامل ارائه نظام مراقبت بهداشتی فعال در مرزها، نصب دوربین‌های حرارتی در فرودگاه‌های بین‌المللی، استفاده از تب‌سنج‌های لیزری در مبادی ورودی کشور و تهیه و ارسال دستورالعمل کنترل بیماری ویروس کرونا در مراکزی همچون دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور، بیمارستان‌های دولتی و خصوصی نیز اشاره می‌شد. چنانچه به گفته دکتر محمد مهدی گویا رییس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت در سوم بهمن ماه، وزارت بهداشت در اقدامی پیشگیرانه در فرودگاه بین المللی امام خمینی به بررسی مسافرانی می‌پرداخت که از چین وارد ایران می‌شدند. از نظر آنان «اگر کسی در چین آلوده به این بیماری شده باشد، فقط می‌تواند از طریق هواپیما به ایران برسد و تنها جایی که مسافر از چین وارد می‌شود، فرودگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) است.» اما علیرضا رئیسی معاون بهداشت وزارت بهداشت و درمان و امور پزشکی دو روز بعد از این گفته بود این اقداماتی است که «به مناسبت‌های مختلف مثل برنامه حج، اربعین و یا احیانا اگر نوعی بیماری در هر جای دنیا شیوع پیدا کرده باشد»، برای مسافران انجام می‌شود. همچنین او افزوده بود اگر چه سازمان بهداشت جهانی گفته است هر مسافری که از شهر "ووآن" چین می‌آید را کنترل کنید. ولی در کشور ما تمام مسافرانی که از چین می‌آیند چکاپ می‌شوند. حتی مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی این وزارتخانه در 5 بهمن ماه با انتشار اطلاعیه‌ای در خصوص انتشار کرونا در چین و برخی کشور‌ها ضمن اشاره به این‌که تاکنون هیچ مورد حتی مشکوکی از ابتلا به کروناویروس جدید در ایران گزارش نشده است، بر نظارت و کنترل مبادی ورودی کشور تأکید کرده بود. همچنین این اطلاعیه از تجربه وزارت بهداشت و درمان درباره پیشگیری و کنترل بیماری‌های واگیر و نظارت‌های خود در مراسم پیاده‌روی اربعین و نظام آزمایشگاهی کشور هم سخن گفته بود و تمام این موارد را «به معنی آمادگی ساختار سلامت کشور برای پیشگیری از طغیان هرگونه بیماری» نامیده بود. در هفتم بهمن ماه و در راستای اقدامات پیشگیرانه، درخواست وزیر بهداشت از وزارت امور خارجه برای لغو ویزای چینی‌ها و مقید شدن دریافت ویزای شهروندان چین به دریافت کارت تندرستی مطرح شد. یک روز بعد نیز مواردی همچون ارائه آموزش به مسافران عازم کشور‌های آسیای شرقی و جنوب شرقی، انتشار و ابلاغ پروتکل و راهنمای بالینی نحوه تشخیص و مقابله با این ویروس به زبان انگلیسی و فارسی از سوی وزارت بهداشت به این اقدامات پیشگیرانه اضافه شد. اقداماتی که فاقد دستورالعمل‌هایی برای عموم مردم و معرفی درست بیماری بود. علاوه بر این‌ها، مواردی مانند اعلام کد 550 تحت عنوان کد کرونا‌ویروس توسط سازمان اورژانس به تمام مراکز درمانی، کلینیک‌ها، درمانگاه‌ها، داروخانه‌ها و آزمایشگاه‌ها و آموزش لازم 6000 نفر از پرستاران در جلسه‌ای ویدیو کنفرانسی و اختصاص اعتبار ویژه برای مقابله با این بیماری از طریق خریداری تجهیزات مورد نیاز از سوی وزیر بهداشت صورت گرفت. اما همچنان تأکید مسئولان بر نظارت بر مبادی ورودی کشور بود؛ در حالی‌که همان روز‌ها از حضور توریست‌های چینی در تبریز خبر‌هایی می‌آمد. هر چند باز هم مسئولین وزارت بهداشت فقط اصرار داشتند هیچگونه جای نگرانی نیست و همه جا امن و امان است. پس از اعلام وضعیت هشدار از سوی سازمان بهداشت جهانی، در عصر جمعه 11 بهمن‌ماه جلسه‌ای با هدف برنامه‌ریزی و تمهیدات لازم برای پیشگیری از ورود ویروس کرونا در کشور به ریاست اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور و با حضور وزرای بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، اطلاعات، کشور، امور خارجه، راه و شهرسازی و نمایندگان سایر دستگاه‌های ذیربط برگزار شد. به گفته رضا جعفرزاده سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری، در همان جلسه مصوب شد پرواز‌های رفت و برگشت ایران - چین به حالت تعلیق درآید. با وجود این تا چند روز پیش چندین پرواز توسط هواپیمایی ماهان به چین انجام و توضیحاتی برای این پرواز‌ها منتشر شد که می‌توان به بازگشت هواپیما‌ها و مسافران ایرانی باقی‌مانده در چین اشاره کرد تا همین اقدامات صورت گرفته نیز دست و پا شکسته اجرا شود. این در حالی است که دبیرکل سازمان جهانی بهداشت وضعیت کرونا در ایران را «بسیار نگران‌کننده» خوانده است و به گفته مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران، ویروس کرونا تاکنون 64 مورد قطعی مبتلا در کشور داشته که 12 مورد آن جان خود را از دست دادند. با این حال، بار دیگر جعفرزاده اول اسفند ماه با اعلام توقف تمام پرواز‌های رفت و برگشت مسافری به چین برای جلوگیری از شیوع بیماری کرونا، افزود: پرواز‌های مسافری به چین متوقف شده است، اما پرواز‌های باری به حسب ضرورت قطعا تحت کنترل و نظارت وزارت بهداشت برای جلوگیری از شیوع بیماری کرونا انجام می‌شود. این تناقض‌گویی و تکذیب‌ها و تأیید‌ها همچنان ادامه داشت تا این که 30 بهمن اولین خبر‌ها از دو قربانی کرونا منتشر و تأیید شد. در حالی‌که وزیر بهداشت حتی دو روز قبل از این بار دیگر به تکذیب اخبار ابتلای به کرونا در ایران پرداخته بود؛ بدون آن‌که هیچ‌گونه برنامه عملیاتی برای معرفی این بیماری و راه‌های پیشگیری توسط وزارتخانه متبوعش از طریق رسانه‌ها و صدا و سیما ارائه شود. کیانوش جهانپور رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت بهداشت 11 بهمن ماه با تأکید بر اینکه مردم به هیچ وجه به شایعه‌ها در خصوص انتشار ویروس کرونا در ایران توجه نکنند، گفته بود: تنها مرجع رسمی برای اعلام ابتلا یا ورود این ویروس به کشور وزارت بهداشت است که از طریق رسانه‌های رسمی از جمله رسانه ملی به مردم اطلاع رسانی خواهد شد. این وضعیت نشان داد اطلاع‌رسانی که فراتر از مرحله پیشگیری، در شرایط مدیریت بحران نیز دچار نقص است. چنانچه در عین تکرار این‌که وزارت بهداشت تنها مرجع رسمی اخبار مرتبط با کرونا است، اما تاکنون تنها انتشار اخبار به صورت هر 24 ساعت یکبار آن هم از طریق سایت این وزارتخانه صورت گرفته است و مسئولان این وزارتخانه در صورت تماس، پاسخگوی خبرنگاران نیستند. مسئولان این وزارتخانه گفتگو درباره کرونا را به جهانپور ارجاع می‌دهند که همزمان مدیر روابط عمومی وزارت بهداشت، سخنگوی سازمان غذا و دارو و سخنگوی قرارگاه مقابله با کرونا است. حتی مجتبی خالدی سخنگوی اورژانس کشور در پی تماس خبرنگار فرارو برای پیگیری برنامه این سازمان در مقابله با کرونا و دستورالعمل صادر شده به این سازمان گفت: در بحث کرونا، آقای دکتر جهانپور به عنوان رئیس کمیته اطلاع‌رسانی پاسخگو هستند. به گفته خالدی تمام گفتگو و مصاحبه‌ها و برنامه‌ها بر عهده اوست و باید از جهانپور پیگیر مسئله بود. پیگیری‌های فرارو، اما برای گفتگو با جهانپور موفقیت‌آمیز نبود. اوایل هفته پس از تماس‌های مکرر و بی‌جواب ماندن تماس‌ها مشخص شد او ساعاتی درگیر جلسه اضطراری مدیران شهرداری تهران با مسئولان وزارت بهداشت و اورژانس کشور، برای اتخاذ تصمیمات لازم برای مدیریت شیوع کرونا بود که غلامحسین محمدی مدیرکل روابط عمومی شهرداری تهران نیز روز شنبه در توئیت خود خبر آن را داده بود. در پایان جلسه نیز تماس‌های ما راه به جایی نبرد که جواب شنیدیم که راهی برنامه زنده هستند و بنابراین قادر به پاسخگویی نیستند. تماس‌های بعدی نیز در روز‌های بعد همچنان بی‌پاسخ ماند. این در حالی است که از 30 بهمن با انتشار تأیید اولین موارد ابتلا به کرونا، جهانپور گویا عزمش را جزم کرده است تا پاسخگوی خبرنگاران نباشد. او تنها با صدا و سیما مصاحبه می‌کند و تماس‌ها با او به دایورت کردن به دفترش ختم می‌شود و پاسخ دفتر هم این است که آقای جهانپور در دفتر نیست، جلسه است یا مشغول است! در غیاب یک سخنگوی پاسخگو، اطلاع‌رسانی این وزارتخانه یک طرفه و تنها با اشاره به موارد کلی است. مواردی که شامل آمار مبتلایان و قربانیان کرونا می‌شود که هر روز ساعت 13 در سایت این سازمان قرار می‌گیرد. جز ضعف اطلاع‌رسانی، تعلل در تصمیماتی چون تعطیلی شهر‌ها به عنوان راهکاری برای جلوگیری از شیوع بیماری نیز به چشم می‌خورد. در حالی که به وزارت بهداشت این اختیار داده شده است تا برای تعطیلی شهر‌ها تصمیم بگیرد. حتی به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت و به نقل از جهانپور، پیشنهاد محدود کردن موقت رفت و آمد به حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س)، مسجد جمکران و سایر اماکن زیارتی و محل تجمع در شهر قم، در اول اسفند در قرارگاه مقابله با کروناویروس گرفته شد تا با پیگیری و ابلاغ استانداری قم، این موضوع عملیاتی شود، اما در اجرای آن و همراه کردن نهاد‌های مذهبی تاکنون تعلل صورت گرفته است و حتی قرنطینه به عنوان اقدامی اساسی به تأخیر می‌افتد. این تعلل و کند بودن آنجا خودش را نشان می‌دهد که تازه اول اسفند ماه در نخستین جلسه ستاد مقابله با کرونا به مسئولیت وزیر بهداشت به موضوعاتی همچون ساختار پیشگیری، شناسایی و مدیریت این بیماری و همچنین آمادگی مراکز فوریت‌های پزشکی و تیم‌های واکنش سریع، آمادگی تخت‌های بیمارستانی، آموزش همگانی، پرداخته می‌شود. گویا تازه این وزارتخانه در مرحله مدیریت بحران در فکر اقدامات اولیه است که انجامش حالا و در این شرایط شاید دیر باشد. همچنین باز هم پس از تأیید موارد ابتلا به کرونا بود که وزارت بهداشت بر نصب بنر‌های اطلاع‌رسانی در مورد کروناویروس جدید در سطح شهر تأکید کرد و شهرداری به اجرای آن پرداخت. اقدامی که باید مدت‌ها پیش صورت می‌گرفت. آنچه که حتی نامه دیرهنگام وزیر بهداشت به وزیر ارتباطات و فناوری درباره ارسال پیامک‌های آموزشی توسط شرکت‌های اپراتور تلفن همراه به کلیه شماره‌های همراه موجود در کشور در چهارم اسفندماه نشان از آن دارد، اقداماتی خوب، اما دیر. شاید اکنون لازم است اطلاع‌رسانی دو طرفه، تعامل، صداقت و کمی سرعت در تصمیم‌گیری‌ها چاشنی اقدامات وزارت بهداشت شود، چون فردا برای برخی تصمیمات کمی دیر است.