ایران و غرب در دوراهی

در این خصوص کایا کالاس، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، روز یکشنبه و طی سخنرانی در مجمع اتحادیه اروپا - شورای همکاری خلیج فارس در کویت تاکید کرد که موضوع هسته‌ای ایران صرفا از راه گفت‌وگو و دیپلماسی قابل حل است. این در حالی است که روز گذشته سخنگوی دستگاه دیپلماسی تاکید کرد که ایران هیچ‌گاه برای مذاکره التماس نمی‌کند و در شرایطی پای میز گفت‌وگو حاضر می‌شود که منافع ملی کشور تامین شود.

دیپلمات ارشد اروپایی همچنین با اشاره به اینکه «اتحادیه اروپا اکنون تمام تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای را که قبلا لغو شده بودند بدون تاخیر بازمی‌گرداند»، گفت: «اما بازگشت تحریم‌ها و محدودیت‌های هسته‌ای نباید پایان دیپلماسی باشد.» کالاس افزود: «با این نیت، من به تماس با همه طرف‌های ذی‌نفع، از جمله ایران، ادامه خواهم داد، زیرا راه‌حل پایدار برای مساله هسته‌ای ایران تنها از طریق مذاکره و دیپلماسی قابل دستیابی است.» پیش از این نیز وزرای خارجه سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آ‌لمان بارها تاکید کرده بودند که مساله ایران باید از راهکار دیپلماتیک حل‌و‌فصل شود. اما ظاهرا خودشان اعتقادی به این صحبت ندارند و همزمان با مطرح کردن این موضوع در حال افزایش فشارها بر تهران با بازگرداندن 6 قطعنامه تحریمی هستند.

دلایل ناکامی دیپلماسی با سه کشور اروپایی

این اظهارات کالاس در شرایطی بیان شد که روز گذشته سخنگوی وزارت خارجه با انتقاد از عملکرد سه کشور اروپایی در فعال‌سازی مکانیسم ماشه تاکید کرد: «ایران هیچ‌گاه برای مذاکره التماس نمی‌کند.» به گفته اسماعیل بقایی، مذاکره امری دوسویه است که تصمیم‌گیری درباره آن باید با اطمینان از تامین منافع ملی صورت گیرد. بقایی در نشست روز دوشنبه خود گفت که وزارت امور خارجه در دو هفته گذشته و در جریان برگزاری نشست مجمع عمومی سازمان ملل روزهای پر‌کار و شلوغی را پشت سر گذاشت.

وی تاکید کرد که اقدام تروئیکای اروپا، هیچ تعهدی را برای کشورهای عضو سازمان ملل در جهت اجرای تحریم‌ها ایجاد نمی‌کند. بقایی در بخشی از گفت‌وگوی خود با خبرنگاران، در پاسخ به سوالی با انتقاد از عملکرد سه کشور اروپایی در فعال‌سازی مکانیسم ماشه گفت: «آنها می‌گویند که راه دیپلماسی کماکان باز است ولی این یک گزاره کلی است. ما نیز می‌گوییم مسیر دیپلماسی هیچ‌گاه بسته نمی‌شود و هرگاه تشخیص دهیم که دیپلماسی در راستای تحقق منافع ایران موثر است در استفاده از آن تردیدی نمی‌کنیم؛ ولی سه کشور اروپایی ثابت کردند که دیپلماسی به این شکل با آنها ثمربخش نیست.»

برنامه‌ای برای مذاکره با تروئیکا نداریم

سخنگوی وزارت امور خارجه همچنین در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا در‌حال‌حاضر برنامه‌ای برای مذاکره بین ایران و سه کشور اروپایی وجود دارد، اظهار کرد: «ما فعلا برنامه‌ای برای مذاکره نداریم.» وی افزود: «ما در‌حال‌حاضر متمرکز بر بررسی آثار و تبعات اقدام سه کشور اروپایی و آمریکا هستیم.» بقابی ادامه داد: «دیپلماسی به مفهوم ادامه تماس‌ها وجود دارد و ما هرگاه احساس کنیم که دیپلماسی می‌تواند اثربخش باشد براساس منافع ملی کشور تصمیم می‌گیریم و در ارتباط با آن اقدام می‌کنیم.»

 اقدام E3 غیرقانونی است

سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، همچنین در پاسخ به سوالی در تشریح دیدار اخیر عراقچی و هیات ایرانی با دبیرکل سازمان ملل متحد در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک گفت: «یکی از محورهای اصلی این گفت‌وگوها، اقدام سه کشور اروپایی در سوءاستفاده از شورای امنیت و سازوکار حل اختلاف برجام بود. ما به‌تفصیل دلایل خود را درباره غیرقانونی بودن اقدام سه کشور اروپایی مطرح کردیم.» بقایی افزود: «باید در نظر داشت که قطعنامه‌هایی که از سال 2006 تا 2010 به بهانه موضوع هسته‌ای ایران تصویب شد، عموما با اجماع یا بدون مخالفت اعضای شورای امنیت به تصویب رسید و هر پنج عضو دائم شورا به آنها رای داده بودند. اما امروز، حداقل دو عضو دائم شورای امنیت در دو نوبت با این روند مخالفت کرده‌اند؛ این امر نشان می‌دهد که حتی میان اعضای دائم شورا درباره بازگرداندن این قطعنامه‌ها اجماع وجود ندارد.» سخنگوی وزارت امور خارجه تاکید کرد: «ما اساسا قائل به این نیستیم که شورای امنیت تصمیمی اتخاذ کرده باشد. در واقع، آنچه رخ داده، اقدام سه کشور اروپایی یعنی فرانسه، انگلیس و آلمان برای بازگرداندن قطعنامه‌های تحریمی است، نه تصمیم شورای امنیت. این موضوع را به‌طور مفصل به دبیرکل یادآور شدیم.»

بقایی با اشاره به اینکه اعتقاد ما این است که مفاد قطعنامه 2231 باید در موعد مقرر، یعنی 18 اکتبر (26 مهرماه)، خاتمه یابد و موضوع هسته‌ای ایران اساسا از دستور کار شورای امنیت خارج شود، تاکید کرد که اقدام سه کشور اروپایی، علاوه بر ایرادات رویه‌ای و قانونی، از نظر حقوقی نیز باعث نوعی آشفتگی در شورای امنیت و سازمان ملل شده است؛ چراکه مشخص نیست دقیقا چه چیزی را بازگردانده‌اند. وی افزود: «به نظر می‌رسد این اقدام بیش از آنکه مبتنی بر محاسبه عقلانی و ملاحظات حقوقی باشد، حرکتی لجاجت‌آمیز در راستای خواست آمریکا و بدون در نظر گرفتن منافع، مصالح و اعتبار کشورهای اروپاییِ طرف برجام است.»

طرف غربی پای مذاکره نیامد

سخنگوی دستگاه دیپلماسی در بخش دیگری از صحبت‌هایش، با اشاره به اینکه پیش از عزیمت هیات ایرانی به نیویورک، پیشنهادهایی از سوی دبیرکل سازمان ملل و مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطرح شد مبنی بر اینکه نشست‌های مشترکی با حضور نماینده آمریکا برگزار شود تا از اقدام غیرقانونی طرف‌های مقابل در بازگرداندن قطعنامه‌های لغوشده جلوگیری شود، توضیح داد: «در مقابل، ما نیز پیشنهادهایی ارائه کردیم و نهایتا توافق شد که نشستی چندجانبه، مشابه نشست‌های کمیسیون مشترک برجام در دوران پیش از خروج آمریکا، برگزار شود. ما هیچ مخالفتی نکردیم و حسن نیت خود را نشان دادیم. اما در هر سه موردی که قرار بود نشست‌هایی با حضور نماینده آمریکا برگزار شود، خود طرف‌های غربی از انجام آن امتناع کردند.»

درک نادرست واشنگتن از واقعیت‌های میدانی

در بخش دیگری از این نشست خبری، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، در پاسخ به پرسشی درباره اظهارات اخیر محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، مبنی بر تلاش بغداد برای نزدیک کردن دیدگاه‌های ایران و آمریکا و ایفای نقش میانجی گفت: «در ماه‌های اخیر کشورهای متعددی، چه در منطقه و چه خارج از آن، تلاش کرده‌اند از ظرفیت‌ها و ارتباطات خود برای کمک به حل‌وفصل مسائل و جلوگیری از افزایش تنش استفاده کنند. از نگاه ما، این تلاش‌ها نشانه‌ای از دغدغه‌مندی و حسن‌نیت آن کشورهاست و ما همواره قدردان چنین ابتکارهایی بوده‌ایم.»

وی افزود: «با‌این‌حال، واقعیت این است که موضوعات موجود میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا عمدتا - و می‌توان گفت در همه موارد - ریشه در سوء‌محاسبه و اصرار بر زیاده‌خواهی از سوی طرف آمریکایی دارد. در واقع، مشکل نه در نبود میانجی یا پیشنهادهای سازنده، بلکه در رفتار و رویکرد نادرست واشنگتن است.» بقایی تاکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران از هر ابتکاری که بر پایه احترام متقابل و در چارچوب اصول و منافع ملی شکل بگیرد استقبال می‌کند، اما هرگونه ابتکار یا میانجی‌گری زمانی می‌تواند موثر باشد که طرف آمریکایی درک درستی از واقعیت‌های میدانی، تعهدات برجامی و جایگاه ایران در منطقه پیدا کند و از سیاست‌های غلط گذشته خود فاصله بگیرد.»

بازرسی از آژانس در ایران حضور ندارد

سخنگوی وزارت خارجه در پاسخ به سوالی در مورد حضور بازرسان در ایران و آینده تعامل ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی توضیح داد که در حال حاضر بازرسی از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران حضور ندارد. آخرین بازرسی‌ها مربوط به حداقل 10 روز قبل از نیروگاه بوشهر است که این بازرسی در چارچوب قراردادی که با روسیه در ارتباط با این موضوع انجام شده، صورت گرفته است. وی ادامه داد: «اینکه در آینده چه‌کار می‌کنیم، موضوعی است که باید توسط مراجع ذی‌صلاح که در این موضوع شورای عالی امنیت ملی است، در ارتباط با آن تصمیم‌گیری شود.» بقایی تاکید کرد: «با توجه به تحولات انجام‌شده در حال حاضر بدون تردید تفاهم قاهره کارآیی ندارد و قابل اجرا شدن نیست.»

در این خصوص وزیر خارجه نیز روز شنبه در دیدار با سفرا و کارداران کشورهای خارجی و در پاسخ به خبرنگاران گفت که توافق قاهره دیگر نمی‌تواند مبنای همکاری ما با آژانس باشد و تصمیم ایران در خصوص تداوم همکاری‌ها با آژانس اعلام خواهد شد. همان‌طور که پس از امضای توافق در قاهره هم گفتم، اجرای اسنپ‌بک همه شرایط را تغییر داده و ما با وضعیت جدیدی روبه‌رو هستیم. همان‌گونه که حمله نظامی شرایط را تغییر داد، اکنون نیز تصمیمات جدیدی باید اتخاذ شود.