یک‌شنبه 4 آذر 1403
گوناگون

بازگشت اقتصاد ایران به زمان برجام؟

وب‌گاه عرشه آنلاین مشاهده در مرجع
بازگشت اقتصاد ایران به زمان برجام؟

عربستان سعودی و شاید اسرائیل هیچ امیدی بالاتر از این ندارند که ایالات متحده ایران را شکست دهد. در صورت عدم موفقیت، ریاض به احتمال زیاد متقاعد شده است که دولت جمهوری خواه بعدی مانند ترامپ عمل کرده و حتی در صورت رسیدن بایدن به توافق با ایران، دوباره توافق هسته‌ای را پاره خواهد کرد.

فارن پالیسی در مطلبی به قلم «آرون دیوید میلر» مذاکره کننده ارشد در دولت‌های جمهوری خواه و دموکرات پیشین امریکا نوشت: جز در موارد نادر، خاورمیانه به مکانی تبدیل شده است که ایده‌های روسای جمهور آمریکا، به ویژه ایده‌های بزرگ، در آنجا می‌میرند. دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، با درک عاقلانه این واقعیت بی‌رحمانه، تلاش کرد در طول یک سال و نیم گذشته از منطقه دور بماند.

در ادامه این مطلب آمده است: اما صدای آژیر هیدروکربن‌های عربی در بحبوحه حمله روسیه به اوکراین و افزایش قیمت گاز، بایدن را مجبور به بازگشت به منطقه کرده است. شکست روند صلح اسرائیل و فلسطین؛ تنش های احتمالی بین ایران و اسرائیل؛ و یک ملاقات ناراحت کننده با ولیعهد سعودی، که بایدن زمانی کشورش را "مطرود" می دانست - چشم انداز دستاوردهای این سفر را بیشتر کرده.

دولت بایدن ممکن است در تسهیل پیشرفت در روابط نوظهور اسرائیل با عربستان سعودی و سایر کشورهای خلیج فارس موفق شود. اما در حقیقت، اولویت های بایدن جای دیگری است. او به درستی از انجام تعهدات عمیقی که ممکن است ایالات متحده را عمیق‌تر به این منطقه ناکارآمد و بی‌نظم بکشاند، دوری خواهد کرد. اسرائیل و اعراب هر آنچه که رئیس جمهور ایالات متحده بدهد، می‌گیرند، اما به شدت از کاهش توان سیاسی او آگاه هستند و نگاه‌شان به بازگشت احتمالی دونالد ترامپ است.

سفرهای روسای جمهور به خاورمیانه در اشکال و اندازه‌های مختلفی انجام شده است. سفر آتی بایدن به منطقه - که در ابتدا با دعوت نفتالی بنت، نخست وزیر سابق اسرائیل آغاز شد - عمدتاً ناشی از بحران سیاسی داخلی ایالات متحده است که به قیمت نفت مرتبط است.

بر اساس توافقی که در سال 2020 مذاکره شد، گروه کشورهای تولیدکننده نفت موسوم به اوپک پلاس که شامل روسیه و عربستان سعودی می‌شود، با کاهش تولید، کاهش قیمت‌های ناشی از همه‌گیری کووید -19 را معکوس کردند. با افزایش قیمت ها، تولیدکنندگان اوپک پلاس این روند کاهشی تولید را کندتر کردند. اما با وجود کند شدن میزان کاهش، افزایش تقاضا و جنگ اوکراین، عرضه را مختل کرد. قیمت‌های انرژی به شدت افزایش یافت و تورم را در ایالات متحده افزایش داده و موقعیت سیاسی داخلی بایدن را پیش از انتخابات میان‌دوره‌ای ایالات متحده تضعیف کرد و در نتیجه ملاقات با آن فرد مطرود فوریت پیدا کرد.

با این حال، واقعیت ناخوشایند اینکه تاجران نفت از قبل، تاثیر افزایش احتمالی تولید در نتیجه سفر بایدن را در قیمت‌ها لحاظ کرده‌اند و تعهد عربستان برای تولید بیشتر در واکنش به سفر بایدن، تاثیر بسیار ناچیزی خواهد داشت. علاوه بر این، تحلیلگران انرژی انتظار دارند که در طولانی مدت، تقاضای جهانی از عرضه پیشی بگیرد. اگر این روند ادامه داشته باشد، قیمت‌های بالا در آینده اقتصاد جهان پایدار خواهند شد و تعدیل‌های نسبتاً جزئی که سعودی‌ها در ازای لطف ایالات متحده انجام می‌دهند، آرامش چندانی را برای آمریکایی‌های عادی فراهم نخواهد کرد.

در همین حال، واشنگتن و متحدانش در حال بررسی طرح جانت یلن، وزیر خزانه داری آمریکا برای محدود کردن قیمت نفت روسیه هستند. در رابطه با بحرانی که بایدن را به سمت خلیج فارس سوق می دهد، یک نکته واضح است: مصرف سوخت فسیلی در حال افزایش بوده و انتقال به سمت انرژی‌های جایگزین را به آینده نامعلومی سوق می‌دهد. سفر بایدن در حال حاضر مزایای سیاسی چندانی به همراه ندارد، اما هزینه‌های بسیار جدی‌تری برای محیط زیست خواهد داشت.

توقف بایدن در اسرائیل شاید ساده‌ترین مقصد سفر باشد، اگرچه آن هم خالی پیچیدگی نیست. او قرار نبود اشتباه رئیس سابق خود، باراک اوباما، را در عدم دیدار از اسرائیل در اوایل دوره ریاست‌جمهوری خود تکرار کرده یا بدتر از آن، بدون توقف در اسرائیل، سفر به منطقه را به پایان برساند.

«دولت تغییر» به رهبری بنت که به نظر می رسید بایدن روی آن شرط بندی کرده و با هدف حمایت ازآن، فشار بر مسئله شهرک ها یا هر چیز دیگری را به دلیل نگرانی از احتمال بازگشت بنیامین نتانیاهو، متوقف کرده بود، اکنون سقوط کرده است. یایر لاپید میانه رو اکنون نخست وزیر موقت است. انتخابات جدید در 1 نوامبر برگزار خواهد شد و نتانیاهو به دنبال بازگشت به قدرت است.

طبق تعریف، سفر ریاست جمهوری، لاپید را نخست وزیر جلوه می دهد، این همان چیزی است که او برای تقویت جایگاه خود علیه نتانیاهو، طولانی ترین نخست وزیر تاریخ اسرائیل، به آن نیاز دارد. بایدن به طور قطع در مورد پیوند ناگسستنی ایالات متحده با اسرائیل و تعهد عمیق آن به امنیت اسرائیل صحبت خواهد کرد. سخنرانی افتتاحیه لاپید افراط گرایی را محکوم کرد، به فلسطینی ها رسید و به ایران هشدار داد. اینها موضوعاتی هستند که بایدن می تواند با آنها کار کند.

بعید است لاپید از این فرصت برای فشار بر درخواست های اسرائیل برای تامین بودجه دفاع هوایی لیزری و همچنین هواپیماها و مهماتی استفاده کند که اسرائیل را قادر می سازد به تنهایی به ایران حمله کند. در صورت درخواست لاپید، بایدن احتمالا جوابی نخواهد داشت. هر دو سلف اخیر او درخواست بمب‌افکن‌ها را رد کردند، زیرا می‌ترسیدند اسرائیل نبردی را آغاز کند که نتواند آن را تمام کند و در نتیجه ایالات متحده را به جنگی بکشاند که نمی‌خواهد.

بایدن طبق سنت با نتانیاهو به عنوان رئیس اپوزیسیون اسرائیل دیدار خواهد کرد. آن‌ها دهه‌هاست یکدیگر را می‌شناسند، اما صحبت‌های شاد این واقعیت را پنهان نخواهد کرد که بایدن از بازگشت نتانیاهو خرسند نخواهد شد زیرا او را هنگام بازدید از اسرائیل در دوره اول ریاست جمهوری اوباما تحقیر کرده بود. نتانیاهو، به نوبه خود، به وضوح امیدوار است که بایدن با ترامپ جایگزین شود. با این حال، این دیدار فقط اعلام حسن نیت است، و با توجه به انتخابات برنامه ریزی شده، این واقعیت را تقویت می‌کند که بایدن او را فرد علاقه‌اش نمی‌داند. انتظار لبخندهای شاد و اجباری داشته باشید، اما نه چیز دیگری.

دیدار بایدن و محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین الزامی است. بایدن وانمود خواهد کرد که دولت او واقعاً علاقه مند به انجام کاری در مورد مسئله فلسطین است و در مورد اهمیت اقدامات اعتمادسازی و همچنین حمایت از راه حل دو کشوری صحبت خواهد کرد. عباس مودبانه وانمود خواهد کرد که امیدوار است واشنگتن از سرگیری روند سیاسی را پیگیری که به خواسته های ملی فلسطین برای داشتن کشوری مستقل با مرزهای توافق شده و پایتختی در بیت المقدس شرقی بپردازد. او رئیس جمهور ایالات متحده را در مورد شهرک سازی ها تحت فشار قرار می دهد و از او می پرسد که چرا در بازگشایی کنسولگری ایالات متحده در اورشلیم کند عمل می‌کند.

ایران تنها موضوع واقعاً استراتژیک است که مذاکرات بایدن در اسرائیل و عربستان سعودی را تحت تأثیر قرار خواهد داد. عربستان سعودی - و شاید اسرائیل - هیچ امیدی بالاتر از این ندارند که ایالات متحده ایران را شکست دهد. در صورت عدم موفقیت، ریاض به احتمال زیاد متقاعد شده است که دولت جمهوری خواه بعدی مانند ترامپ عمل کرده و حتی در صورت رسیدن بایدن به توافق با ایران، دوباره توافق هسته ای را پاره خواهد کرد.

در این میان، سعودی ها هم به دنبال تثبیت شرایط خود هستند. آنها نیز مانند امارات برای تثبیت روابط و توقف پرتاب موشک های حوثی ها از یمن، به سراغ ایران رفته‌اند. با این وجود، سعودی‌ها سؤالات مهمی در مورد اینکه اگر ایران به عربستان سعودی حمله کند، واشنگتن چه خواهد کرد، خواهند پرسید. اما بایدن احتمالا در مورد انجام هرگونه تعهد امنیتی الزام آور که ممکن است ایالات متحده را به جنگ با ایران بر اساس شرایط عربستان سعودی بکشاند، بسیار محتاط باشد.

در همین حال، اسرائیل عملیات‌های نه چندان پنهانی را برای تضعیف منافع ایران در احیای برجام انجام می‌دهد. اکنون تخمین زده می شود که ایران هفته ها تا انباشت اورانیوم بسیار غنی شده کافی برای سوخت بمب فاصله دارد. بایدن خواهان خویشتنداری اسرائیل خواهد شد در حالی که ایالات متحده تلاش می کند مذاکراتی را به نتیجه برساند که پیشرفت هسته ای ایران را متوقف کند، اما اسرائیل تحت تاثیر نتایج مذاکرات ایران و آمریکا با میانجیگری اتحادیه اروپا در قطر قرار نخواهد گرفت. مذاکراتی که به نظر می رسید بدون پیشرفت به پایان رسیده باشد.

بایدن به دلیل تمایل به تعامل با ولیعهد سعودی محمد بن سلمان به شدت مورد انتقاد کنگره آمریکا و گروه های حقوق بشر قرار گرفته است. یکی از راه‌های مورد بحث برای کاهش انتقاد این است که واشنگتن برای تسهیل بهبود روابط اسرائیل و عربستان و ایجاد نقشه راهی برای عادی‌سازی آن اقدام کند که ممکن است شامل گام‌های اولیه در مورد حقوق پرواز تجاری برای اسرائیل و شاید پروازهای مستقیم برای مسلمانان اسرائیلی برای زیارت مکه و مدینه باشد.

اینکه آیا بایدن در موقعیتی باشد که چنین اقداماتی را اعلام کند، مشخص نیست. این هفته، توماس نایدز، سفیر ایالات متحده در اسرائیل، گفت که هیچ اطلاعیه ای در مورد عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان در این سفر وجود نخواهد داشت.

در واقع، یکی از نقاط درخشان این سفر، همسویی و همکاری رو به رشد بین اسرائیل و کشورهای کلیدی خلیج فارس، به ویژه امارات متحده عربی، در موضوعاتی از گردشگری گرفته تا سلامت عمومی و به ویژه در زمینه امنیت خواهد بود. بنی گانتز، وزیر دفاع اسرائیل ماه‌ها پیش اشاره کرد که توافقنامه صلح ابراهیم که اسرائیل با امارات متحده عربی امضا کرد، شامل یک ترتیب امنیتی ویژه است که ظاهراً شامل ادغام دفاع هوایی اسرائیل و شورای همکاری خلیج فارس است. واشنگتن 40 سال است که برای سیستم دفاع هوایی یکپارچه شورای همکاری خلیج فارس فشار می آورد، اما کشورهای عضو هرگز آن را اجرایی نکردند.

اجلاس سران ایالات متحده و شورای همکاری خلیج فارس در سال 2015 در کمپ دیوید تصمیم گرفت که دقیقاً همین سپر هوایی را بدون اسرائیل ایجاد کند، اما کشورهای شورای همکاری خلیج فارس علیرغم تشویق ایالات متحده هرگز پیگیر آن نشدند. شورای همکاری خلیج فارس باید یک سیستم دفاع هوایی یکپارچه داشته باشد و تامین آن به نفع اسرائیل و ایالات متحده است. اگر در ارائه هشدارهای اولیه در مورد پرتاب ها و توانایی انهدام حملات موشکی و پهپادی وارده از سوی ایران و نیروهای نیابتی یمنی آن موفق شود، می تواند نیاز به حضور نظامی ایالات متحده در منطقه را کاهش دهد. با این حال، عربستان سعودی امیدوار است با تقویت پیمانکاران دفاعی ایالات متحده که سیستم ها را تامین و نگهداری می کنند و لابی آنها برای ادامه نقش نظامی در دفاع از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، این روند را معکوس کند.

در این مرحله، محمد بن سلمان معتقد است که با وادار کردن بایدن به پایان دادن به توقف روابط دو کشور پس از قتل جمال خاشقجی، مخالف سعودی مقیم آمریکا، در آزمون اراده پیروز شده است. از نظر سعودی‌ها، بایدن ضعیف و صرفا سرعت گیری در راه رسیدن به یک دولت جمهوری خواه است که با آنها به شیوه ای که به آن عادت کرده اند رفتار خواهد کرد. و بدون شک نتانیاهو نیز همین احساس را دارد.

هم اسرائیل و هم عربستان سعودی آسیب‌پذیری‌های دموکرات‌ها را در نوامبر درک می‌کنند و همین روند کنونی درباره بحث درون حزبی درباره نامزدی بایدن در سال 2024 را می‌پسندند. انگیزه آنها برای کمک‌کردن به شدت ناچیز است. در واقع، جای تعجب خواهد بود که اگر جرد کوشنر، مشاور ارشد سابق ترامپ که صندوق سرمایه‌گذاریش 2 میلیارد دلار از محمد بن سلمان هدیه گرفته، به او تلفن نکرده و نگوید با دولت فعلی همکاری نکنند.

روابط دفاعی نزدیک‌تر آمریکا و عربستان چگونه خواهد بود؟ جدای از ائتلاف دفاع هوایی خاورمیانه (نام جدید سیستم دفاع هوایی یکپارچه شورای همکاری خلیج فارس - اسرائیل - آمریکا) که سال گذشته در نشست افسران ارشد آمریکایی، اسرائیلی و عرب حاشیه خلیج فارس شروع به کار کرد، طیف وسیعی از گزینه ها وجود دارد.

بیشتر بخوانید: عباسی: به عنوان نماینده مجلس ایران دسترسی به متن مذاکرات برجام نداریم

در نهایت، بایدن می تواند تضمینی الزام آور به سعودی ها ارائه دهد که در صورت حمله ایران، ایالات متحده از آنها دفاع خواهد کرد. در تئوری، چنین توافقی نیاز به تأیید سنای ایالات متحده دارد اما در عمل، لزوما اینطور نیست. اما چنین پیمان‌هایی به دلیل محدود کردن انعطاف پذیری امضاکنندگان در شرایط بحرانی یا استراتژیک، بسیار نادر هستند. علاوه بر این، در ایالات متحده، حمایت عمومی از روابط ایالات متحده و عربستان ضعیف است و یک تعهد رسمی دفاعی توجه ناخواسته منتقدان را جلب می کند.

در نهایت، بایدن می تواند یک توافقنامه همکاری دفاعی را پیشنهاد دهد که در صورت حمله به سعودی ها، ایالات متحده متعهد به رایزنی می شود. این نمایشی مهم از علاقه و قصد ایالات متحده بدون متعهد کردن واشنگتن به مداخله خواهد بود. این همان توافقی است که ایالات متحده در حال حاضر با سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس دارد. دلیل عدم وجود توافقی با عربستان سعودی این است که در دهه 1990 آن را رد و تیم مذاکره کننده ایالات متحده را اخراج کرد. مانند بسیاری از چیزها، تفکر محمد بن سلمان به شدت با حاکمان قدیمی متفاوت است.

علیرغم تلاش دولت بایدن برای متقاعد کردن این کشورها ببه بازگشت آمریکا، اما مردم منطقه معتقدند دیگر اولویت آمریکا نیستند. با این حال، در آینده قابل پیش‌بینی، آرزوی عربستان سعودی برای ادامه حضور نظامی ایالات متحده در منطقه برآورده خواهد شد. ایالات متحده دارای یک ساختار پایگاهی پیچیده در خلیج فارس است، ناوگان پنجم ایالات متحده در بحرین، مرکز عملیات هوایی ترکیبی در پایگاه هوایی العدید در قطر، پایگاه هوایی گسترده دیگری در امارات متحده عربی، و تجهیزات جنگی ذخیره شده در عمان و کویت. نیروهای ایالات متحده به طور معمول در این تاسیسات مستقر می شوند. تا زمانی که ایران یک دشمن باقی بماند - و تا زمانی که قیمت نفت عامل مهمی در اقتصاد جهانی شده باشد - این پایگاه از بین نمی روند.

تنها نقطه نامطمئن در این طرح آنکه ریسک گریزی ایالات متحده باعث شده تا کشورهای عربی خلیج فارس و اسرائیل برای امنیت جمعی خود به یکدیگر نزدیک شوند. ایالات متحده این کشورها را تا زمان بلوغ، و به باور خودشان، تا زمان تبدیل شدن به قدرت‌های منطقه‌ای پرورش داده و ایمن نگه داشت است. اما سندرم خانه خالی گاهی باعث می‌شود والدین دخالت‌های نابه‌جایی در زندگی فرزندان‌شان داشته باشند. بایدن در اولین سفر خود به خاورمیانه در مقام رئیس جمهور شاید نتواند در برابر این وسوسه مقاومت کند.

هم اکنون دیگران می خوانند
بازگشت اقتصاد ایران به زمان برجام؟ 2