برجام و دو راهی محور عبری - عربی
تهران - ایرنا - قدم های رو به جلو در وین و عزم جزم تیم بایدن برای بازگشت به برجام، باعث شده که کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و اسراییل راه خود را از یکدیگر جدا سازند. محور عربی به ترمیم مناسبات با تهران می‌اندیشد و اسراییل همچنان با ابزار های مختلف در مسیر مذاکرات سنگ اندازی می‌کند.
با پیروزی «دونالد ترامپ» در انتخابات ریاست جمهوری سال 2016 آمریکا، برجام و مناسبات خاورمیانه دچار دستخوش و تحول شد. در این میان با خروج آمریکا از برجام، توافق هسته ای از مدار اصلی خود خارج و محور عبری و عربی به یکدیگر نزدیک شدند به آن امید که ایران در انزوا و فشار قرار گیرد.
در انتخابات سال 2020 آمریکا اما ورق برگشت و بار دیگر تیمی وارد کاخ سفید شد که پیشتر اعضای آن در دولت اوباما در تدوین توافق هسته ای نقش های کلیدی داشتند. بنابراین همان طور که بایدن در شعارهای انتخاباتی وعده داده بود، اینک در پی احیای برجام برآمده است. از طرفی رایزنان این کشور نیز طی هفته های اخیر در وین همان جایی که در سال 2015 برجام نهایی شد، حاضر شده اند تا بستر را برای بازگشت آمریکا به توافق هموار کنند. اما از آنجا که آمریکا عضوی از توافق نیست، تهران تا کنون مذاکراتی با نمایندگان آن نداشته است.
در مجموع تا کنون همه طرف ها نسبت به روند مذاکرات ابراز خوشبینی کرده‌اند و باوجود مشکلات و اختلاف نظر هایی از قبیل تعداد و نوع تحریم هایی که باید لغو شوند، امکان رسیدن به توافق دور از ذهن نیست. در همین ارتباط هفته پیش حجت الاسلام «حسن روحانی» در جلسه هیات دولت با ابراز امیدواری از شرایط فعلی مذاکرات هسته‌ای وین و با ارزیابی پیشرفت 60 تا 70 درصدی گفت وگوها، گفت «آنها [آمریکا] علی الظاهر در این مرحله جدی هستند و می‌گویند ما تحریم‌ها را برمی‌داریم.»
پیشرفت مذاکرات و لحن آشتی جویانه ولیعهد سعودی
بنابر این با جدیت آمریکا برای احیای برجام و به موازات آن پیشرفت مذاکرات، شاهد لحن آشتی جویانه ولیعهد عربستان در مورد رابطه با ایران بودیم. «محمد بن‌سلمان» در گفت‌وگویی که بامداد چهارشنبه 8 اردیبهشت از شبکه‌های مختلف پخش شد، در پاسخ به پرسشی در خصوص احتمال برقراری روابط بین ریاض و تهران گفت: در نهایت، ایران یک کشور همسایه است، همه ما امیدواریم که رابطه خوب و متمایزی با ایران برقرار کنیم. وی تصریح کرد که دو کشور منافع مشترک و متقابلی برای پیشرفت و بهبود منطقه و جهان دارند.
بیانات شفاف ولیعهد سعودی برای میل به بهبود روابط با تهران با استقبال مقامات جمهوری اسلامی ایران مواجه شد و «سعید خطیب زاده» سخنگوی وزارت امورخارجه در پاسخ به سوالی در خصوص اظهارات اخیر ولیعهد عربستان در خصوص مناسبات ایران و عربستان و منطقه اظهار داشت: با دیدگاه های سازنده و روش گفتگو محور، این دو کشور مهم منطقه و جهان اسلام می توانند با پشت سر گذاشتن اختلافات، وارد فصل تازه ای از تعامل و همکاری برای نیل به صلح و ثبات و توسعه منطقه ای شوند.
سخنگوی وزارت امور خارجه اضافه کرد: جمهوری اسلامی ایران با ارایه پیشنهاد ها و طرح هایی برای گفت و گو و همکاری در منطقه خلیج فارس از جمله پویش صلح هرمز (ابتکار امید) پیشگام مسیر مودت و همکاری منطقه‌ای بوده و از تغییر لحن عربستان سعودی استقبال می‌کند.
چندی پیش روزنامه انگلیسی «فایننشال تایمز» از مذاکرات مستقیم مقامات ارشد ایران و عربستان سعودی برای اصلاح روابط بین آنها خبر داد. بر اساس این گزارش این گفت و گوها پنج سال پس از قطع روابط دیپلماتیک بین دو کشور صورت گرفته است و این مذاکرات که در ماه جاری و در بغداد انجام شده است. فارغ از صحت و سقم و تایید و تکذیب این دیدار و محتوای آن ایران بر مبنای سیاست‌ها و اصول کلی خود مبنی بر اولویت رابطه با همسایگان، همواره از گفت و گو و تعامل با کشورهای منطقه و همسایگان استقبال کرده است.
تلاش ایران برای بهبود روابط با همسایگان و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را می توان در سفر منطقه ای هفته پیش «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان مشاهده کرد. وی ضمن سفر به کشورهای عراق، قطر و عمان و کویت با مقامات عالی رتبه آنها در زمینه های گوناگون به دیدار و گفت وگو کرد.
از نگاه ناظران، این تغییر رفتار کشورهای عربی منطقه پس از تصمیم جدی آمریکا برای بازگشت به برجام و همچنین مذاکرات آنها با تیم مستقر در کاخ سفید رخ داد. ولیعهد سعودی سه شنبه هفته پیش در مصاحبه ای گفت که «آمریکا شریک استراتژیک عربستان است و ریاض به جز در موارد انگشت شمار با دولت جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا، اختلافی ندارد.»
تا کنون مقامات کاخ سفید بارها تلاش کرده اند تا قبل از بازگشت به برجام رضایت متحدان عبری و عربی خود را به دست آورند. چند روز گذشته هیات‌هایی از دولت امریکا با سفر به غرب آسیا تلاش کردند، نگرانی‌ها در این منطقه ازکاهش تنش میان ایران و امریکا را مدیریت کنند.
به تازگی نیز خبرگزاری «رویترز» از سفر دیپلماتیک جدیدی پرده برداشته و با استناد به اطلاعات یک منبع مطلع از سفر یک هیات عالی‌رتبه آمریکایی به خاورمیانه در هفته آینده خبر داده است. هرچند جزییات برنامه سفر این هیات به خاورمیانه اعلام نشده اما به نوشته تارنمای مذکور، احتمالا چهار کشور عربستان، امارات، مصر و اردن از جمله مقصدهای این سفر باشند؛ سفری که گفته می شود ماموریت اصلی آن کاهش نگرانی‌های مربوط به بازگشت واشینگتن به برجام است.
انزوای اسراییل و اعتراف عبری به احیای برجام
در شرایط کنونی راه عربستان و دیگر کشورهای عربی منطقه از رژیم صهیونیستی جدا شده است. این رژیم از شهادت دانشمندان هسته ای کشورمان گرفته تا بمب گذاری و حملات سایبری به تاسیسات هسته ای، تا کنون بارها قصد توقف فعالیت های هسته ای صلح امیز ایران و نیز شکست مذاکرات هسته ای را داشته است.
ناکامی آنها در راستای به شکست کشاندن مذاکرات، مقامات تل آویو را راهی آمریکا کرده تا رییس جمهوری این کشور را از بازگشت به توافق منصرف سازند. دیدار اخیر «یوسی کوهن» رییس موساد و «گیلعاد اردان» سفیر اسراییل در واشینگتن با «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه آمریکا در همین ارتباط انجام گرفت.
همچنین در روزهای اخیر «جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی آمریکا و همتای اسراییلی خود دیدار و گفت وگو کردند. پیشتر روزنامه «تایمز اسراییل» در این زمینه نوشته بود که کوهن قرار است در دیدار با مقام‌های ارشد آمریکا، شواهد پنهان‌کاری ایران در خصوص برنامه هسته‌ای این کشور را در اختیار دولت بایدن قرار دهد و دولت آمریکا را از پیوستن به برجام منصرف کند.
البته این سناریو و ترفند، طی سال ها و حتی دهه های پیش همواره از سوی مقامات رژیم صهیونیستی آنقدر تکرار شده که به عنوان توطئه ای نخ نما، اثرگذاری خود را از دست داده است. سفر مقامات امنیتی اسراییل به واشنگتن نیز همان طور که انتظار می رفت، بی نتیجه ماند و سفیر اسراییل در آمریکا و سازمان ملل اقرار کرد که این رژیم با تاسف به این اطمینان رسیده بازگشت آمریکا به برجام و رفع بخش عمده‌ای از تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی، حتمی است.
در پی شکست سازوکارهای دیپلماتیک برای منصرف کردن بایدن از احیای برجام، کوهن وزیر اطلاعات اسراییل پنجشنبه گذشته به «رویترز» گفته در صورت توافق جدید بد بین آمریکا و دیگر قدرت‌ها با ایران، بی تردید جنگ رخ خواهد داد. این تهدید نشان می دهد که رژیم صهیونیستی آخرین تیر ترکش خود را به سمت مذاکرات وین پرتاب می کند؛ تیری که به باور ناظران باز به خطا خواهد رفت و تهدید به جنگ همانند گذشته در سطح شعار باقی خواهد ماند.
*س_برچسب‌ها_س*